اين سرخ کوچک بيمار است

سال مي رود که نو شود. زمين نفس مي کشد. به زودي ميليون ها ايراني پاي سفره هاي هفت سين مي نشينند و دست ها را رو به آسمان مي گيرند که يا مقلب القلوب ... ميليون ها ايراني مي خواهند متفاوت شوند و تحويل سال آغاز تحول شود برايشان. ميليون ها ايراني شاد خواهند بود دور سفره يي که يک ماهي قرمز آخرين روزهاي زندگي اش را طي مي کند. صورت يکديگر را خواهند بوسيد در کنار تنگ ماهي سرخي که نيمه جان است. ماهي نيمه جان را مي خواهند به آب خنکي جان دوباره ببخشند، دست مي گيرند ماهي را... سال نو مي تواند سال سل پوستي و بيماري سالمونلا باشد. همانطور که تحول مي تواند تغيير سنت هايي نه چندان کهن و نه اساساً ايراني باشد که تصور مي کنيم ميراث دار آنها هستيم.

اين سرخ کوچک سنتي نيست

به رغم تصور عموم ايرانيان ماهي قرمز سنت هفت سين ايراني نيست. انجمن موبدان ايران پيش از اين اعلام کرد که ماهي قرمز در آيين نوروز وجود ندارد. اين انجمن در پاسخ به نامه يي که از «دکتر مهرناز عطري» دريافت کرده بود، در مورد ماهي قرمز نوشت؛ «بهره گيري نادرست از جانداران جزء کارهاي ناشايست در باور زرتشتيان بوده و هست و گذاشتن حيوانات زنده از جمله ماهي سر سفره هفت سين نوروزي يک سنت ديرينه و باستاني ايراني و زرتشتي نبوده و مورد تاييد انجمن موبدان تهران نيست.» بد نيست در همين روزهاي آخر سال سري به موزه سعد آباد بزنيد. تابلوي نقاشي به قلم «شيخ حسين» در اين موزه نگهداري مي شود که تصويري است از يک هفت سين ايراني. اين نقاش آنچنان دقيق و با ظرافت جزئيات اين سفره را به تصوير کشيده است که محال است تصور کنيم تنگ بلور و ماهي کوچک قرمز را از قلم انداخته.

اين شاهد ديگري است بر اين ادعا که ماهي قرمز هيچ ارتباطي به هفت سين ايراني ندارد. شاهد ديگري بر اين ادعا روستاهاي ايران است. ماهي قرمز بعد از ورود 80ساله اش به ايران هنوز نتوانسته ديوار سنت ها را در روستاها بشکافد. روستاها بکرترين و امن ترين خانه براي سنت هايي هستند که وقتي هيچ نشاني از آنها در شهرها يافت نشد، مردم شناسان کوبه اين خانه را مي کوبند. ماهي قرمز هنوز پشت اين ديوار ايستاده. لابد اين هم سرنوشت ماهي سرخ چيني که در آيين کهن چين سمبل مرگ است، باشد که نمود آن را در سفره ايراني تجربه کند.

ماهي قرمز نخريد

طي چند سال گذشته سازمان دامپزشکي با دريافت نامه هاي مکرري که در آنها نسبت به به خطر افتادن سلامت مردم توسط ماهي قرمز، لاک پشت و مار آبي هشدار داده شده بود با چالش جديدي مواجه شد. اين سازمان تا اسفند سال 84 طي چند اطلاعيه نسبت به انواع بيماري هاي قابل انتقال از ماهي قرمز به مردم هشدار داد. مسوولان سازمان دامپزشکي وجود بيماري سالمونلا و سل پوستي را که قابل انتقال از آبزيان به انسان است، تاييد کردند. اما اسناد و مدارک اين سازمان نشان مي دهد که همچنان در کنترل اين بيماري و شبکه توزيع آبزيان کوتاهي کرده اند. آنها در آخرين اقدام خود فروش ماهيان قرمز را تنها در ميادين ميوه و تره بار مجاز دانسته و اعلام کردند با ديگر فروشندگان و دست فروشان آبزيان برخورد خواهند کرد. يکي ديگر از اقدامات سازمان دامپزشکي «اقدام براي برنامه ريزي بهداشتي در راستاي استفاده بهينه از ماهيان زينتي» نام داشت. کارشناسان اين سازمان به گفته مسوولان آن در زمينه آبزيان و بيماري هاي قابل انتقال از اين موجودات تنها شامل 9 نفر در کل کشور هستند. با اين همه مجموعه ساماندهي شبکه توزيع بنا بر اسناد اين سازمان با توجه به بخشنامه شماره 54817/48 مورخه 11/11/84 با تاکيد بر همکاري شهرداري ها و ساير ارگان ها از جمله کارگروه هاي بهداشت، درمان و تامين اجتماعي مناطق تدوين شد. از جمله مراحل اجرايي اين طرح کنترل بهداشتي حمل و نقل و صدور گواهي هاي مربوط، کنترل بهداشتي مراکز عرضه و فروش و کنترل منابع اصلي توليد بود. مراجعه به دامپزشک در صورت بروز هر نوع علامت و ناراحتي در ماهيان مراجعه به پزشک در صورت بروز علائم ناراحتي هاي پوستي و... نيز از جمله توصيه هاي اين سازمان به مردم بود.

شناخت بيماري

برخي آبزيان از جمله ماهي قرمز، لاک پشت و مار آبي ناقل بيماري هاي خطرناکي هستند که بين انسان و آبزيان مشترک است. ويروس اين بيماري مي تواند در بدن آبزيان سالم نيز وجود داشته باشد و به آبزيان ديگر منتقل شود. اين ويروس در صورت وارد شدن شوک (صدا، ضربه و...) در بدن آبزيان فعال مي شود. شواهد اين بيماري از طريق ارگانولوتيپيکي (ديد چشمي) قابل رويت نيست. يکي از اين ويروس ها، ويروس سالمونلا است. اين ويروس 2500 زيرگونه دارد که در آزمايشگاه مجهز قابل تشخيص است. اين ويروس باعث عفونت هاي حاد دستگاه گوارشي با علائم اسهال، اسهال خوني، استفراغ، تب شديد، بدن درد، اختلال دستگاه تنفسي و تضعيف سيستم دفاع بدن در افراد سالم و بالغ مي شود و در کهنسالان، خردسالان و بيماران تحت درمان با انواع آنتي بيوتيک و مبتلايان به بيماري هاي عفوني ديگر کشنده است. مهرناز عطري با درجه دکتراي محيط زيست فرهنگي در يک اطلاعيه پزشکي با ارائه مدارک و شواهد اين بيماري با اشاره به آمار ايالات متحده مي آورد؛ «در امريکا 20 ميليون خانواده داراي آکواريوم هستند که سالانه 42028 مورد باکتري سالمونلا به مرکز کنترل بيماري ها گزارش شده است و اعلام شده در مقابل هر مورد گزارش 50 تا 100 مورد گزارش نشده است. هرساله چهار ميليون امريکايي به اين بيماري مبتلا مي شوند.»

اين در حالي است که در ايران علاوه بر آکواريوم هاي دائمي و فروش مداوم ماهيان زينتي در يک ماه پاياني سال نيز بيش از پنج (تا 10 ميليون) قطعه ماهي قرمز نيز وارد بازار مي شود. يکي ديگر از بيماري هاي قابل انتقال از آبزيان به انسان بيماري پيسوريازيس است که تشخيص آن مانند سل پوستي تا مرحله ظهور علائم آن از طريق آزمايشات خون و ادرار و اشعه ايکس ناممکن است. اين بيماري از طريق خراش يا زخم در پوست بدن از آب آلوده تنگ ماهي (ماهي آلوده يا سالم و حامل بيماري) قابل انتقال به افراد به ويژه کودکان است. در مواردي چنانچه تمامي مراحل کنترل بهداشتي ماهيان قرمز از زمان تکثير تا حمل و... تا مراکز عرضه نيز موفقيت آميز باشد (که در شرايط فعلي غيرممکن به نظر مي رسد) تنش هاي حاصل از نحوه انتقال آنها توسط خريداران و طرز نگهداري آنها در تنگ هاي کوچک و در محيط پرسروصدا که عامل تشنج ماهيان است، مي تواند در همان روزهاي نخست، اين ويروس ها و باکتري ها را فعال کند. با وجود تمامي اسناد و مدارک پزشکي معتبر جهاني وجود اين بيماري خطرناک را بايد جدي گرفت و دوباره تاکيد کرد که از ميان 2500 گونه مختلف اين بيماري در ايران تنها 25 نوع آن قابل تشخيص است. علائم اين بيماري شباهت زيادي به علائم انواع آنفلوآنزا و سرماخوردگي دارد. تشخيص آن توسط پزشکان راحت نيست. چون در ايران تنها دو آزمايشگاه پزشکي براي تشخيص سالمونلا وجود دارد که اين آزمايشگاه ها نيز بيش از 25گونه بيماري را نمي توانند تشخيص دهند. تجويز دارو و درمان اشتباه اين ويروس را مقاوم کرده و همچنان در بدن بيمار غيرفعال نگه مي دارد.

قربانيان ناآگاهي

در کشورهاي توسعه نيافته و در حال توسعه سخن از حقوق حيوانات و جانوران هيچ گاه جدي گرفته نمي شود. فعالان اجتماعي و سياسي حتي مردم عادي در پاسخ حاميان حقوق حيوانات مي گويند که «آيا همه چيز درست شده و مشکل حقوق حيوانات مانده؟» حقوق طبيعتي که ما نيز بخشي از آن هستيم، حقوق لوکس و فانتزي محسوب مي شود که گويي ارتباطي به ما ندارد و براي اثبات مهم بودن خودمان هم که شده حرفي از آن نمي زنيم تا متهم به فانتزي بودن نشويم. با اين همه نمي توانيم از ياد ببريم که ما همه انسانيم و در حال حاضر مهاجمان طبيعت. جنگل ها را زمين ويلا هايمان مي کنيم و کنده درختان را آتش شب هاي خوشگذراني، درياهايمان را غرق در زباله و نفت مي کنيم، هوا را از آن خود مي دانيم، در آلودگي اش از هيچ کاري فروگذار نمي کنيم. همه اينها يعني ما مثلاً آدم هاي جدي هستيم که يک پله هم از حقوق بشر و حقوق سياسي پايين تر نمي آييم. با اين حال توسعه يافتگي هر از چندي جرقه يي در اين فضاي سياست زده مي زند. يکي از جرقه ها شکايت از سه ارگان دولتي بود. در 29 تير 1382 براي اولين بار نخستين دادگاه براي حفظ حقوق حيوانات برگزار شد. به گزارش همشهري اين دادگاه در پي سماجت يک شهروند براي رسيدگي قضايي به موضوع تاثير اضافه بار چهارپايان باربر درکه در ابتلاي آنها به بيماري سالمونلا تشکيل شد. شاکي اين پرونده که خود مبتلا به اين بيماري شده بود هدف از مراجعه به دادگاه و طلب خسارت را تنها تنوير افکار عمومي و واداشتن دستگاه هاي متولي بهداشت عمومي و زيست محيطي و انجام وظايف خود دانست. او در اين دادگاه ابراز اميدواري کرده بود که مراجع ذي ربط نسبت به موضوع حساس شده و حقوق شهروندان را رعايت کنند. چهارپاياني که در اثر سوءتغذيه و حمل بار اضافي بدن آنها از سيستم دفاعي کمتري برخوردار است مي توانند ناقلان بيماري سالمونلا باشند که در آبزيان نهرها فعال است. همچنين عابران و کوهنوردان نيز مي توانند اين ويروس را به شهر منتقل کنند. تلاش هاي فعالان يک NGO زيست محيطي باعث شد که ارگان هاي دولتي در مصوبه 170 شوراي عالي حفاظت محيط زيست جريمه يي معادل 160 هزار ريال براي هر لاک پشت و 200 هزار ريال براي هر مار آبي در نظر بگيرند. فعالان اين NGO و دبير آن غير از توجه به سلامت مردم و تاکيد بر انواع بيماري هاي قابل انتقال بارها اعلام کرده اند که خريد و عدم نگهداري صحيح ماهي قرمز جز زجرکش کردن ماهيان قرمز هيچ نتيجه يي ندارد. دکتر عطري مي گويد؛ «در اثر زندگي ماهي قرمز در آپارتمان و تنگ هاي کوچک، آنها به کرم لنگر يا انکور مبتلا مي شوند. اين کرم ها خون ماهي قرمز را مي خورند و تن آنها را زخم مي کنند. اين در حالي است که عمر متوسط يک ماهي قرمز 12 تا 20 سال است اما هر سال ميليون ها ماهي قرمز در عمر 13 روزه خود در تنگ هاي کوچک و گرم و محيط پرصدا با تجربه چند شوک از مراکز توزيع مي ميرند.» لازم نيست براي رعايت حقوق حيوانات براي آنها گراميداشت بگيريم. لازم نيست برايشان روز جهاني تعيين کنيم، حتي لازم نيست درباره آنها حرف بزنيم يا فعاليت کنيم. دست کم مي توانيم آنها را به مرگ دعوت نکنيم. ما مسوول حيواناتي هستيم که از سر تفنن يا به هر دليل ديگري آنها را به خانه آورده ايم. ما در مقابل طبيعت مسوول هستيم. مي توانيم براي يک جانور نيمه جان پول ندهيم و هزينه آن را هم با نگاهي به سنت ها توجيه نکنيم تا سفره هفت سين رنگ شوم مرگ و زجر را نگيرد. دکتر عطري در يکي از مصاحبه هاي خود در مورد جايگاه ماهي قرمز در زندگي شهرنشيني ما به روزنامه ايران گفته است؛ «گلدفيش يا ماهي گلي از جانداران لطيفي است که به بلاي هم خانه شدن با ما مبتلا شده است. جابه جايي اين ماهي قرمز به قدري بي رحمانه است که اگر مردم مي دانستند، هرگز ماهي قرمز نمي خريدند. اي کاش مردم مي دانستند که ماهي ترمي در آب کلردار مي سوزد، در آفتاب مي سوزد و نياز به جاي وسيع و آب خزه دار دارد. اين کاش مردم مي دانستند که اگر در قديم ماهي قرمز را براي زينت هفت سين از حوض مي گرفتند، تنها چند دقيقه سر سفره مي گذاشتند و بعد دوباره به همان حوض يا آب انبار بزرگ برمي گرداندند.» حقوق حيوانات را دست کم در حد نکشتن حيوانات مي توانيم رعايت کنيم. حالا که در مقابل اين بيماري کودکان مان آسيب پذيرتر هستند با نخريدن اين ماهيان آنها را نيز بيمار نکرده ايم.

موضوع زياد پيچيده نيست. قرار نيست کسي ما را به خاطر نخريدن ماهي قرمز و نکشتن آن محاکمه کند.

يا مقلب القلوب... سفره هفت سين امسال را به نيت تحول پهن مي کنيم و ماهي قرمز در آن نمي گذاريم. بگذار سيب سرخ و دانه انار سرخي ماهي باشد که من به سفره نياوردم اش تا زنده بماند. هفت سين 86 من مقبره ماهيان سرخ نخواهد بود.
 
منبع: اعتماد

تماشاخانه

رازهای جالبی از تایتانیک که شاید هرگز درباره‌اش نشنیده باشید (فیلم)

تست موشک‌هایی با کلاهک‌های عجیب در کره شمالی (فیلم)

فیلم های دیگر