بررسی مقایسه ای امکانات تبلیغی واتیکان و حوزه علمیه قم

واتیکان برای پروژه «مسیحى‌سازى جهان معاصر» نسبت به تأسیس 1580 ایستگاه رادیویى و تلویزیونى، 5 هزار مجله و روزنامه، 37 مؤسسه آموزش عالی در کشورهای اسلامی و 200 دانشگاه و 520 دانشکده مستقل اقدام کرده است.

به گزارش فارس، چند روزی است که کلاس‌های درس حوزه‌های علمیه آغاز شده است و رفت‌وآمد‌های طلاب در مدارس فیضیه، خان، معصومیه، حجتیه و ده‌ها مدرسه علمیه دیگر رنگ و رونق جدیدی گرفته است و دوباره دقت‌های موشکافانه و ژرف‌اندیشانه مراجع و فضلا در دروس خارج فقه، اصول و فلسفه آغاز شده است.
سخن نگارنده، بر پاسخ‌گویی این فعالیت‌ها به نیازهای فکری و نیز امکانات اختصاص داده شده به پژوهش‌های دینی است.
شهر مقدس قم پس از انقلاب اسلامی به عنوان دارالعلم جهان اسلام، شناخته و گاهی با واتیکان مقایسه شده است.
حال سوال ما در این یادداشت، این است که آیا حوزه علمیه قم به اندازه واتیکان امکانات دارد که بتواند همانند آن به تبلیغ بپردازد؟ این سؤالی که پاسخ آن را پس از مطالعه این گزارش بر عهده خوانندگان گذاشته می‌شود.

* «واتیکان» چه جایگاهى در مسیحیت دارد؟

ـ واتیکان با مساحتى حدود 44 هکتار کوچک‌ترین کشور جهان و مرکز حکومت روحانى مسیحیت کاتولیک است.
پس از آن که به اعتقاد مسیحیان، پطروس حوارى آن جا را محل اقامت خود قرار داد، بر اهمیت و احترام این منطقه افزوده شد.
این کشور که بخشى از شمال غربى شهر رم واقع در ایتالیاست شامل مجموعه‌اى از قصرها، معبدها، بناهاى با ارزش تاریخى و کتابخانه‌اى عظیم است.
جمعیت واتیکان حدود یک‌هزار نفر است و ساکنان آن عمدتاً ایتالیایى و سوییسى و تقریباً همگى کاتولیک هستند. زبان رسمى براى امور داخلى، ایتالیایى است، ولى براى مکاتبات خارجى، به ویژه با مراکز مسیحى جهان، از زبان لاتین استفاده مى شود. واتیکان محل سکونت و حکومت پاپ، پیشواى کاتولیک‌هاى جهان است. مهم‌ترین بناى واتیکان، کلیساى پطرس مقدس است که نشانه‌اى از بنیان گذارى کلیساى مسیحى به دست پطروس، جانشین حضرت عیسى(علیه السلام)، در این مکان است.

* جغرافیاى سیاسى واتیکان
هرچند واتیکان به لحاظ وسعت کوچک‌ترین و از لحاظ جمعیت، کم‌جمعیت‌ترین کشور جهان است، از لحاظ ویژگى‌هاى مذهبى، کشورى منحصر به فرد است. اهمیت واتیکان به لحاظ مرکزیت سازمان جهانى مسیحیت کاتولیک است زیرا این کشور داراى نوعى رهبریت معنوى نسبت به کشورهاى مسیحى و از نفوذ و اعتبار خاصى برخوردار است.
همه ساله عده زیادى از مسیحیان کاتولیک براى زیارت کلیساهاى واتیکان و به ویژه کلیساى «سن پیتر» و دیدار با پاپ به این کشور سفر مى کنند.
برنامه‌هاى کلیساهاى کاتولیک، براى رهبرى معنوى مسیحیان کاتولیک در این مرکز طراحى و هدایت مى شوند.
واتیکان در یازدهم فوریه 1929 میلادی در پى امضاى قراردادى میان واتیکان و دولت ایتالیا که به قرارداد «لاتران» معروف است، استقلال یافت و از آن پس به نام کشورى مذهبى به رسمیت شناخته شد. حفاظت از امنیت واتیکان به عهده یک گارد سوییسى است و روز ملى این کشور 22 اکتبر است.

* وضعیت و عملکرد فرهنگى و آموزشى واتیکان
واتیکان کشورى است با لشگرى عظیم از مبلغان دینى که تعدادشان به دو میلیون نفر مى‌رسد. کوشش هاى تبلیغاتى مبلغان وابسته به مقرّ پاپ در واتیکان، موجب شده است که کشورهایى چون مالاوى و اوگاندا در قاره آفریقا که زمانى اکثریت جمعیت آنها را مسلمانان تشکیل مى‌دادند، در زمره کشورهاى مسیحى قرار گیرند.
حدود 200 دانشگاه در سراسر جهان به طور مستقیم یا غیرمستقیم تحت نظارت واتیکان اداره مى‌شوند که برخى از آنها در رم و مستقیماً زیر نظر واتیکان و پاپ هستند.
علاوه بر دانشگاه‌هاى متعدد، بیش از 520 دانشکده مستقل و 200 انیستیتوى تخصصى در رشته‌هاى علوم انسانى و پزشکى و الهیات در حوزه فعالیت‌هاى مذهبى و علمى واتیکان قرار دارند.
دانشگاه‌هایى که تحت نظر واتیکان اداره مى‌شوند در رشته‌هایى چون روان شناسى، علوم معنوى و دین شناسى، حقوق کلیسایى، فلسفه تاریخ کلیسا، میسیولوژى (تبلیغ مسیحیت)، انجیل شناسى، شرق شناسى، حقوق مدنى، رهبانیت شناسى، موسیقى شناسى، باستان شناسى مسیحى، اسلام شناسى، علوم قضایى، علوم سیاسى، اقتصاد، بازرگانى، ادبیات و فلسفه فعالیت دارند.
واتیکان در 5 کشور اسلامى، 37 مؤسسه آموزش عالى دارد که 28 موسسه آن در بزرگ‌ترین کشور اسلامى جهان، یعنى اندونزى است.
از مراکز فرهنگى مهم در واتیکان مى‌توان به کتابخانه واتیکان اشاره کرد. این کتابخانه که از اواخر قرن 15 میلادى تأسیس شده با طول 3 هزار متر قفسه، غنى‌ترین کتابخانه از نظر نسخ خطى، تاریخ علوم کلیسایى و علوم انسانى به شمار مى رود و بخشى از میراث فرهنگى جهان را در خود جاى داده است. در این کتابخانه ده‌ها هزار نسخه  خطى، بیش از یک میلیون جلد کتاب چاپى، و بیش از یکصدو سى هزار سند مهم و مجموعه اى از نقاشى‌ها و آثار هنرى و مدال‌ها و سکه‌ها وجود دارد. در زیرزمین این کتابخانه از سال 1980 میلادی یک انبار ضد اتم براى محافظت از بمباران‌هاى احتمالى ساخته شده است.

* واتیکان در سراسر دنیا 5 هزار مجله و روزنامه با 2 میلیارد تیراژ منتشر مى‌سازد
 
واتیکان در سراسر دنیا 5هزار مجله و روزنامه با 2 میلیارد تیراژ منتشر مى‌سازد. این تعداد غیر از کتاب‌هایى است که به صورت اهدایى در سراسر جهان پخش مى‌شود. در دهه‌هاى اخیر همه ساله ده‌ها میلیون نسخه از کتاب عهد جدید چاپ و به صورت رایگان در جوامع مختلف توزیع شده است.
سرویس اطلاعاتى جدید واتیکان که فعالیتش را از سال 1990 میلادی آغاز کرده است، براى تمام نمایندگى‌هاى واتیکان و اسقف‌هاى دنیا، اخبار فعالیت‌ها و تعالیم کلیسا و پاپ و واتیکان را پخش مى کند. این سرویس داراى 450 فرستنده کلیسایى است که اخبار را در اختیار عموم قرار مى‌دهد.
رادیو واتیکان که در سال 1931 میلادی راه اندازى شد همه روزه فعالیت مى‌کند، و به 37 زبان زنده دنیا برنامه دارد. هدف رادیو واتیکان، انتشار تعالیم پاپ و اطلاع رسانى در مورد اهم رویدادهاى کلیساى کاتولیک است.
هم اکنون 1580 ایستگاه رادیویى و تلویزیونى در سراسر جهان مشغول تبلیغ مسیحیت هستند. علاوه بر آن، دستگاه مسیحیت مبالغ هنگفتى براى ساخت فیلم هاى سینمایى هزینه مى کند. فیلم هاى مذهبى مسیحى غالباً داراى جذابیت فراوان هستند و بهترین بازیگران را به خدمت مى گیرند. فیلم‌هاى بن هور، پادشاه پیروزمند، ده فرمان، فروغ بى‌پایان، انجیل متى و آهنگ برنادت در سینماهاى از جمله معروف‌ترین این آثار است. 

* اوضاع اقتصادى واتیکان

از نظر اقتصادى، واتیکان یکى از ثروتمندترین کشورهاى جهان محسوب مى‌شود. تنها در سال 1989 م مبلغ 48 میلیارد لیر ایتالیا از صدقات مؤمنان به حساب واتیکان وارد شده است. این مبلغ در سال 1999 میلادی به بیش از 58 میلیون دلار رسید.
به لحاظ بیرونى، کلیساى جهانى کاتولیک داراى تشکیلاتى عریض و طویل و خیره کننده است. براى اداره  این مجموعه، پاپ حدود 2هزار و 500 کارمند در تشکیلات مرکزى در اختیار دارد که براى اداره  آن 360 میلیون مارک هزینه مى‌کند. نیمى از این بودجه صرف پرسنل و ساختمان‌هاى ادارى و باقیمانده  آن صرف رادیو واتیکان که به تنهایى 400 کارمند دارد و هم چنین صرف رایانه و اینترنت مى شود.
منابع عمده درآمد واتیکان، علاوه بر مؤسسات و موزه هاى وابسته به واتیکان، اوراق بهادارى است که در محل‌هاى مناسبى سرمایه گذارى شده اند و جمع مبلغ آنها به یک میلیارد مارک مى رسد. اسقف‌هاى آلمانى با 15 میلیون مارک بیشترین کمک هاى مالى خارجى را به واتیکان مى کنند و اسقف‌هاى آمریکایى در رتبه دوم قرار دارند. مبالغى که داوطلبانه در کلیساهاى محلى جمع آورى و در اختیار پاپ قرار مى گیرد، بالغ بر هشتاد میلیون مارک است.
همه روزه عده زیادى بانکىِ باتقوا در اتاق خرید و فروش مؤسسه ى «APSA» ـ که اداره دارایی‌هاى واتیکان را به عهده دارد ـ مقابل صفحات کامپیوتر نشسته و در حالى که به دیوار پشت سرشان صلیب و عکس پاپ آویخته است، به معامله سهام و ارز مشغولند. میزان دارایى هاى واتیکان در سال 1989 میلادی بیش از 516 میلیارد لیر اموال منقول و وجه نقد، و حدود 390 میلیارد لیر غیرمنقول بوده است. 

* ساختار سیاسى واتیکان

حکومت واتیکان، حکومتى منحصر به فرد مذهبى است که ریاست عالیه آن با پاپ اعظم است. در این کشور احزاب سیاسى و گروه‌ها فعالیت ندارند و حقّ رأى منحصر به کاردینال هاى زیر 80 سال است. این کاردینال‌ها پاپ را براى تمام عمر برمى‌گزینند. پاپ، پس از انتخاب، حاکم مطلق واتیکان است و قواى مقنّنه و مجریه را برمى‌گزیند.
قوه مقننه واتیکان متشکل از مجلس اسقف‌هاى منتخب پاپ است. هم چنین پاپ ریاست اداره  منشى‌گرى را، که در حکم معاون رئیس قوه ى مجریه است، انتخاب مى کند. کابینه شورایى است که اعضاى آن را پاپ بر مى‌گزیند.
در واتیکان سه نوع دادگاه و شکل‌هایى از دیوان عالى کشور، دادگاه استیناف و تجدید نظر، دادگاه ویژه روحانیت، دیوان عدالت ادارى و وزارت دادگسترى دیده مى‌شود.
واتیکان در تعدادى از سازمان هاى بین المللى به صورت رسمى یا ناظر عضویت دارد. این کشور سازمان دهى 4هزار خلیفه‌گرى، در سراسر جهان، شامل 400 هزار کشیش، 800هزار راهبه، 5هزار اسقف و 200کاردینال را بر عهده دارد. اداره منشى گرى، نظارت بر حدود 160 سفارت خانه واتیکان را، که تقریباً در تمامى نقاط جهان وجود دارند، برعهده دارند.
دیپلمات‌هاى پاپ چشم و گوش این امپراطورى هستند، اطلاعات جمع آورى مى کنند، از جانب پاپ با حکومت ها مذاکره مى‌کنند، برکار اسقف‌ها و مدرسان الهیات مسیحى در همه جهان نظارت دارند، و به خصوص مراقب دگراندیشان مسیحى هستند. اداره منشى گرى واتیکان در انتخاب دیپلمات‌هایش وسواس زیادى به خرج مى‌دهد. این اداره کادر نخبه لازم براى خدمت در سراسر جهان را در آکادمى مخصوصى پرورش مى‌دهد. تنها کشیشان برگزیده، که به لحاظ ایدئولوژیک کاملا تابع خط مشى پاپ و واتیکان باشند، امکان پذیرفته شدن در این آکادمى را دارد.

* سیاست خارجى واتیکان

واتیکان على رغم کوچکى، به علت مرکزیتى که براى جهان مسیحیت کاتولیک دارد، در صحنه سیاست خارجى از جایگاه و اعتبار خاصى برخوردار است. تلاش روزافزون براى ورود به عرصه‌هاى بین المللى با روى کار آمدن پاپ ژان پل دوم (از سال 1978 م) شدت یافت و فعالیت‌هاى کلیسا در سراسر جهان رو به گسترش است. براى پاپ به عنوان رهبر کلیساى کاتولیک، سرنوشت مسیحیان کاتولیک مهم ترین مسئله است، از این رو در مواردى از بحران هاى جهانى که یک طرف قضیه مسیحیان باشند، واتیکان حضور فعال دارد؛ علاوه بر این، موضوع مسیحى سازى جهان معاصر در دستور کار واتیکان قرار دارد و بدین منظور تشکیلاتى با بودجه و اعتبار فراوان در واتیکان تأسیس شده است که به عنوان «مجمع تنصیر ملت ها»، برنامه‌هایى را در جهت گسترش تعالیم مسیحیت و سیاست هاى واتیکان به اجرا درمى آورد.
سفارت ایران در دربار پاپ اعظم در اسفند 1334 شمسى توسط حسنعلى کمال هدایت، افتتاح شد و از آن زمان تا کنون روابط دو کشور در عالى‌ترین سطح استمرار یافته و سفراى دو کشور مبادله شده اند. روند کلى روابط جمهورى اسلامى ایران با واتیکان، رو به گسترش و نقطه عطف آن دیدار ریاست جمهورى اسلامى ایران در سال 1377 شمسى با پاپ ژان پل دوم در واتیکان بوده است.