چشم پزشك، بينايى سنج و عينك سازان، ۳ صنف عمده درگير مشكلات بينايى، چشم و در نهايت عينك هستند. ابزارى كه هم اكنون يكى از ملزومات بهداشتى و سلامتى بسيارى از افراد جامعه است. گذشته از بيمارى هاى تخصصى چشم، گستره اين بخش تا حدى است كه صنايع عينك سازى در بخش هاى مختلف پزشكى، زيبايى، ايمنى كاربرد فراگيرى را به وجود آورده، با اين حال اگرچه حدود ۸۰ سال از سابقه عينك سازى در ايران مى گذرد، اما عمده بازار اين صنعت در گرو بازار جهانى عينك است. با وجود سابقه حرفه اى كشورهاى پيشرو دراين زمينه، چين در سال هاى اخير توانسته است توليد عينك را نيز تا حد زيادى به دست گيرد.

نحوه واردات عينك و از سوى ديگر نگاه تخصصى به عينك سازى، نمره سنجى و چشم پزشكى كه هريك ۳ رشته تخصصى جداگانه اند، عمده ترين موارد موجود در بخش صنعت و سلامتى اين حوزه در كشور ما به شمار مى رود. از سويى ايران يكى از بازارهاى عمده عينك هاى آفتابى است، با اين حال اقبال عمومى به عينك هاى آفتابى و از سويى برخى مبادى غيرقانونى واردات و قاچاق عينك مى تواند تهديدى براى سلامتى شهروندان باشد.

طرح ملى پيشگيرى و بررسى علل اصلى كاهش ديد و نابينايى در ايران يكى از طرح هاى اصلى وزارت بهداشت و درمان است. اين طرح نيازمند يك برنامه غربالگرى كشورى براى كودكان ۳ تا ۶ ساله و يك پيگيرى كامل پزشكى در اين باره است. آب مرواريد، عيوب انكسارى، عوارض ديابت و ... مهمترين علل نابينايى و كاهش ديد در ايران به شمار مى روند. وجود يك هزار و ۴۲۰ چشم پزشك و يك هزار و ۲۳۰ كارشناس بينايى سنجى بدين معناست كه به ازاى هريك ميليون نفر جمعيت ۲۰ چشم پزشك و ۱۸ بينايى سنج در كشور وجود دارد.

فرهنگ بينايى

با اين حال فرهنگ مراجعه به چشم پزشك، بينايى سنج يا عينك ساز در كشور ما هنوز چندان تخصصى نشده است. دكتر هرمز شمس رئيس انجمن چشم پزشكان دراين باره مى گويد: « معمولاً عينك در كارخانه ها ساخته مى شود وعينك فروشى ها تنها شيشه ها را تراش مى دهند و بايد يك اپتومتريست شماره دقيق عينك را تأييد كند. يعنى عينك فروش بدون وجود اپتومتريست نمى تواند شماره دقيق عينك راتعيين كند. از سوى ديگر بسيارى از چشم پزشكان در مطب هاى خود از اپتومتريست ها استفاده مى كنند تا شماره عينك داده شده به بيمار كاملاً دقيق و استاندارد باشد.»

اين همان مسأله اى است كه عليرضا ياوريانفر رئيس اتحاديه سازندگان و فروشندگان عينك تهران به آن اشاره مى كند: «تخصصى كردن ۳ رشته چشم پزشكى، اپتومتريست ها و عينك سازان مى تواند به سازماندهى سلامت آحاد مردم و از سويى حرفه اى شدن اين صنعت كمك كند. فعاليت ما به عنوان اتحاديه اين صنف زير نظر وزارت بازرگانى است. مشكلات اعضاى صنف از طريق وزارت بازرگانى و امور صنفى دنبال مى شود كه صدور پروانه كسب و مجوز كار اعضاى صنف نيز شامل اين شرايط خاص مى شود. مجوز فنى عينك هاى طبى از طريق وزارت بهداشت صادر مى شود.»

اما يك اپتومتريست دقيقاً چه وظايفى دارد. رشته اپتومترى يكى از رشته هاى علوم پزشكى است كه دانش آموختگان اين رشته در طول تحصيل پس از فراگيرى دروس عمومى و علوم پايه پزشكى به طور كاملاً تخصصى در زمينه مسائل بنيادى و چشم آموزش مى بينند و قادر به ارائه خدمات زيادى به مراجعه كنندگان خود مى شوند. تشخيص دقيق عيوب انكسارى چشم، اصلاح مناسب و دقيق ضعف چشم به وسيله تجويز عينك يا لنز مناسب، معاينه دقيق سلامت بينايى چشم، درمان تنبلى چشم كودكان ، تجويز لنزهاى طبى نمره دار و بدون نمره ساده و رنگى ، بررسى انحراف هاى چشمى و اصلاح انحراف هاى غيرجراحى چشم، راهنمايى در زمينه انتخاب عينك مناسب و تشخيص بيمارى هاى چشم براى معرفى به متخصصان چشم پزشك در حيطه تخصص اپتومتريست ها قرار مى گيرد.»

تكنولوژى عينك سازى

در كنار اين رشته به تازگى نيز در سطح كاردانى رشته عينك سازى در دانشگاه علمى كاربردى راه اندازى شده است. ياوريانفر با اشاره به تلاش اتحاديه دراين باره مى گويد: «مصوبه اين دانشكده از سال ۷۶ از طريق وزارت علوم مشخص شده بود كه سپس به امضاى وزير وقت رسيد و درسال ۸۰ با كمك انجمن فيزيك ايران و دانشگاه علمى كاربردى اين رشته راه اندازى شد كه تا به حال ۴ دوره فارغ التحصيلى داشته است. يكى از دلايل تأسيس اين دانشكده بومى كردن تكنولوژى ساخت عينك بوده است در حقيقت تلاش ما اين بوده كه علم و دانش اين صنعت وارد بازار سرمايه شودو با آموزش علاقه مندان و حتى تعيين سهميه براى فرزندان عينك سازان سرمايه اين تكنولوژى را نيز وارد صنعت عينك سازى كنيم. بااين حال دراين زمينه مشكلاتى هم وجود دارد. به عنوان نمونه در گذشته چشم پزشك ها حق ساخت عينك در مطب را نداشتند كه هم اكنون چنين اجازه اى به آنها د اده شده در نتيجه عينك سازى مى تواند به صورت يك حرفه طردشده دربيايد. در حالى كه تلاش ما اين بوده كه به موازات فعاليت تخصصى چشم پزشك و اپتومتريست، عينك سازى را نيز در كشور به صورت يك صنعت تخصصى و دانش هدايت شده دربياوريم. در حالى كه هم اكنون بايد گفت پس عينك ساز كيست و چه وظيفه اى دارد؟»
عباس نجدى كه سابقه ۴۸ سال عينك سازى دارد معتقد است «در تمام دنيا دو صنف حق فروش كالا به ارباب رجوع را ندارند يكى وكلا و ديگرى پزشكان . در حالى كه هم اكنون بسيارى از پزشكان مجوز فروش عينك را هم مى گيرند. حال آن كه طبيب بايد طبابت كندو بخش فروش يا ساخت عينك به عهده تخصص ديگرى است. حتى با وجود راه اندازى دانشكده عينك سازى ، مخالفت هايى با اين حركت وجود دارد و هم اكنون دانشجويان جديد در شرايط تعليق به سر مى برند.»

اگرچه هم اكنون عمده نياز بازار عينك داخلى از طريق واردات تأمين مى شود ولى با توجه به اهميت اين بازار و توان بالقوه داخلى، بومى و علمى كردن اين تكنولوژى گامى به جلو خواهد بود. پايه گذارى نمايشگاه ها با محوريت فناورى هاى ملى و هنر ساخت و توليد انواع عدسى و فريم عينك، دستگاهها و تجهيزات اپتيكى يكى ديگر از اين حركت هاست. كمال الدين يوسفى عضو هيأت اجرايى و دبير امور فرهنگى نمايشگاهى به نام «تاپكس» در همين زمينه است؛ نمايشگاهى كه به گفته او در راستاى هدف ارائه توانمندى هاى توليدى و فنى در زمينه آخرين توليدات عينك سازى در جهان و انتقال اين فناورى هاى جديد به داخل كشور برپا شد. افزون براين مسائلى چون تنبلى چشم و انتخاب فريم براى كودكان ، رابطه سن و شغل با عيوب انكسارى، نقش عينك ساز در فرايند درمان كم بينايى و دانستنى هاى عينك هاى آفتابى و عدسى هاى منشورى از ديگر بخش هاى اين نمايشگاه بود.

شايد همان گونه كه ياوريانفر مى گويد: «حمايت دولت از اين صنعت مى تواند از خروج ۳۰ ميليون دلار ارز جلوگيرى كند. درحالى كه هم اكنون هيچ گونه نظارتى بر رعايت استانداردهاى جهانى از سوى واردكنندگان فريم، شيشه و عينك ساخته شده، اعمال نمى شود و اين مسأله تأثير نامطلوبى بر بينايى افراد دارد. از سويى آموزشگاه علمى فنى عينك سازى و عدسى تراشى در نوع خود در خاورميانه بى همتاست و در صورت حمايت از اين دانشكده، ايران حتى مى تواند آموزش دانشجويان خارجى در منطقه رانيز به عهده گيرد.»

عينك هاى آفتابى

موقعيت جغرافيايى كشور ايران و از يك سو همه گيرى استفاده از عينك هاى آفتابى، موجب شده بازار عينك هاى آفتابى درچند سال گذشته گسترش بيشترى پيدا كند. به نظر مى رسد استفاده از عينك هاى آفتابى بيشتر به جنبه سلامتى و طبى آن برمى گردد تاكاربرد زينتى آن. بنابراين بايد حساسيت بيشترى نسبت به اثرى كه در بهداشت و سلامت شهروندان ايجاد مى كند وجود داشته باشد. با اين حال برخى مسائل موجود دراين بخش، بازار عينك هاى آفتابى را تحت تأثير قرار داده است. چنان كه به گفته نايب رئيس اتحاديه سازندگان و فروشندگان عينك، ۲۰ درصد عينك هاى آفتابى موجود در بازار غيراستاندارد است و اشعه مادون قرمز از آنها عبور مى كند. » اين در حالى است كه به گفته دكتر مهدى مدرس زاده فوق تخصص بيمارى هاى شبكيه، عينك هاى استاندارد بايد دست كم از ۸۰ درصد نورمرئى و ۹۹ درصد اشعه نامرئى ماوراء بنفش جلوگيرى كند. رانندگى در نور آفتاب ، قايقرانى و ارتفاعات و روزهايى كه آفتاب شديد مى تابد موجب فعاليت زياد سلول هاى بينايى شبكيه شده و در درازمدت موجب پيرى زودرس چشم و آب مرواريد مى شود.»

در سال هاى گذشته، چين به يكى از بزرگترين توليد كنندگان و صادركنندگان عينك جهان تبديل شده. صادرات عينك چين سالانه حدود ۳۰ درصد رشد دارد. در سوى ديگر جهان، آمريكا و اروپاى غربى همواره مدل هاى معروفى را عرضه كرده اند چنان كه در سال ۲۰۰۶ در شهر ميلان ايتاليا نمايشگاهى با يك هزار و ۲۰۰ توليد كننده و عرضه كننده عينك برگزار شد. دراين ميان درگير و دار تبليغات بهداشتى و پزشكى و گرايش زينتى به استفاده از عينك آفتابى و از سويى ملاحظه صرفه اقتصادى موجب شده تا بازاركيفيت هاى نازل تر در سال هاى گذشته رواج چندانى يابد كه در اصل تفاوتى در توجيه پزشكى استفاده از آن نمى كند. به گفته ياوريانفر بر مبادى قانونى واردات نظارت وجود دارد و واردكننده هاى قانونى تحت آموزش هستند اما ضررى كه به بهداشت و سلامت جامعه مى رسد از زمانى است كه واحدهاى دستفروشى عينك آفتابى روبه افزايش گذاشته است.»

لازم به ذكر است حتى كالاى چينى موجود در بازار بهترين كالاى چينى نيست. با اين حال پزشكان معتقدند جوشكارى، نورهاى شديد برنزه كننده، شرايط شديد برفى و يا نگاه مستقيم به نور آفتاب ممكن است به چشم آسيب برساند. چنان كه نگاه مستقيم بدون حفاظ سبب ابتلاى دردناك قرنيه و يا افت دائمى ديد مركزى مى شود. اما بهترين عينك هاى آفتابى آنهايى است كه ۱۰۰درصد شعاع uv را جذب كنند و كمترين احتمال شكسته شدن را داشته باشند. كنترل مبادى ورود غيرقانونى هرگونه عينك از سوى دولت مى تواند در بهداشت و سلامتى درازمدت جامعه تعيين كننده باشد.