نظريه بازي چارچوبي تحليلي- رياضي براي مطالعه فضاي تصميم گيري و تصميم سازي در موقعيت تضاد منافع است. يک موقعيت تضاد منافع زماني رخ مي دهد که دو يا چند تصميم گيرنده اهداف متفاوت و متضادي را پيگيري مي کنند.

هدف نظريه بازي يافتن استراتژي بهينه براي بازيکنان است. نظريه بازي درعلوم اقتصادي، مديريتي، سياسي و استراتژيک کاربرد هاي متعددي دارد. ۵ فرض پايه اي اين نظريه به شرح زير هستند:

۱- هر بازيکن (‌ تصميم گيرنده) دست کم دو انتخاب يا گزينه خوب تعريف شده در دسترس دارد. انتخاب ها يا گزينه ها در واقع بازي هاي مختلف هستند.

۲- هر بازي به يک حالت نهائي خوب تعريف شده (‌ برنده شدن، بازنده شدن، يا مساوي شدن)‌ مي انجامد و پس از آن بازي تمام مي شود.

۳- هر بازيکن براي هر حالت نهائي يک امتياز يا مطلوبيت مشخص در نظر مي گيرد.

۴- هر بازيکن با قوانين بازي آشناست و مي داند که امتيازهاي بازيکنان ديگر در حالت هاي نهائي مختلف چقدر مي شود.

۵- هر بازيکن عقلاني بازي مي کند. يعني اينکه اگر دست کم با دو گزينه مواجه شود گزينه با امتياز بيشتر را براي خود انتخاب مي کند.

البته فرض هاي ۴ و ۵ تا حدودي با شرايط موقعيت هاي تضاد در دنياي واقعي منطبق نيستند.

توماس شلينگ در کتاب Arms and Influence با معرفي <<بازي جوجه ترسو>>> تلاش کرد که فضاي تصميم گيري و تصميم سازي دوران جنگ سرد را تحليل کند. وي بازي جوجه ترسو را به صورت زير تعريف کرد:

دو راننده مقابل يکديگر در يک جاده باريک قرار دارند. آنها با سرعت به سمت يکديگر حرکت مي کنند. برنده اين بازي کسي است که بعد از ديگري فرمان خودرو را بچرخاند. در واقع راننده اي که اول از جاده منحرف مي شود به عنوان يک جوجه ترسو بازي را مي بازد. اگر هر دو راننده به مسير خود ادامه دهند بي شک تصادف شاخ به شاخ خواهند داشت.

با کمي تامل درباره اين بازي مي توان دريافت که در موقعيت هاي تضاد منافع گاهي اوقات وجود <<جو انعطاف ناپذيري>> موجب تسليم شدن رقيب مي شود. توماس شلينگ تلاش کرد به کمک نظريه بازي موضوع تهديد به جنگ هسته اي بين بلوک شرق و غرب را بررسي کند. يکي از استراتژي هاي پيشنهادي وي براي بردن بازي جوجه ترسو اين بود که يک راننده در برابر چشم راننده ديگر فرمان خودرو را از جا در آورده و آن را از پنجره به بيرون پرتاب کند!

اگر چه خودرو ايران با خودرو آمريکا و فضاي ديپلماسي کنوني با دوران جنگ سرد قابل مقايسه نيست، مي توان هنگام تحليل روابط ديپلماتيک ايران با آمريکا و حتي اتحاديه اروپا از نظريه بازي و بویژه بازي جوجه ترسو استفاده کرد. شايان ذکر است که دکترين اقدام پيش دستانه در محافل سياسي- اقتصادي نو محافظه کاران آمريکا با فضاي بازي جوجه ترسو همسوئي دارد. حتي با گذشتن از مرزهاي نظريه بازي و پذيرفتن تغييرات مختلف در قوانين و شرايط بازي مي توان سناريوهاي ديگر را نيز مد نظر قرار داد.

به عنوان مثال، شايد در کنار جاده يک رويداد بي اهميت و تماشايي رخ دهد به گونه اي که حواس هر دو راننده به حاشيه جاده جلب شود. بي شک اين عدم توجه به مسير جلو در حالت نهائي به تصادف شاخ به شاخ منجر مي شود. در وضعيتي ديگر مي توان فرض کرد در يک سوي جاده به جاي يک خودرو دو خودرو پشت سر هم حرکت مي کنند. خودرو اول فرمان را مي چرخاند. راننده روبرو تصور مي کند که بازي را برده است و خوشحال مي شود اما ناگهان مي بيند که خودروي جديدي در برابرش قرار دارد. در وضعيتي ديگر مي توان فرض کرد که موتور يکي از خودروها ناگهان خاموش مي شود و فرمان خودرو مقابل قفل شده و ترمز مي برد!

به هر حال تصور وضعيت هاي مختلف براي بازي جوجه ترسو هنگام تحليل فضاي بازي ديپلماسي ايران - آمريکا مفيد است. علاوه بر اين بايد دقت کرد که چنين تحليل هايي فقط تا زماني ارزشمند هستند که اولين قانون ديپلماسي نقض نشود، اينکه هيچگاه رقيب خود را در سه کنج يک کوچه بن بست و بدون راه فرار گير نيندازيد. زيرا شايد اين جو انعطاف ناپذيري به جاي تسليم شدن صلح آميز رقيب به حالت نهائي درگيري، نزاع و جنگ منجر شود.

وحيد وحيدي مطلق

کانال عصر ایران در تلگرام

تماشاخانه