فصل جدید در مناسبات تهران و لندن

ایرنا: سفر هیات پارلمانی انگلیس به ریاست ˈجک استراوˈ نماینده مجلس عوام و وزیر امور خارجه پیشین این کشور به ایران و دیدار با مقام های کشورمان می تواند نقطه عطفی در بهبود روابط تهران و لندن باشد.

روی کار آمدن دولت یازدهم به ریاست ˈحسن روحانیˈ سبب شد تا رویکرد میانه روی در فضای سیاست گذاری کشور، حاکم شود. با گذشت نزدیک به پنج ماه از آغاز به کار این دولت، فضای حاکم بر روابط خارجی ایران نیز زیر شعاع رویکرد یاد شده، شاهد دگرگونی هایی بوده است. افزایش دیدارهای رسمی دیپلماتیک میان ایران و کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای تاییدی بر این ادعا است.

تاثیر سیاست و مشی اعتدال محور روحانی، این بار در قامت ترمیم مناسبات با کشورهای اروپایی، نمود یافته است؛ کشورهایی که با تغییر دولت و رویکردهای کلان دستگاه دیپلماسی در ایران، تمایل خود را برای گسترش روابط با تهران اعلام کرده و با چراغ سبز مجلس، هیات های پارلمانی خود را روانه کشورمان کرده اند.

سفر هیات پارلمانی انگلیس به کشورمان که امروز دوشنبه 16 دی ماه انجام می گیرد، سومین سفر یک هیات پارلمانی اروپایی به تهران به شمار می رود. پیش از این و طی دو هفته ی گذشته، جمهوری اسلامی ایران، میزبان هیات های پارلمانی اتحادیه اروپا و ایتالیا بوده است.

به گزارش خبرگزاری ˈرویترزˈ، هیات پارلمانی یاد شده، شامل اعضای ˈگروه تمام احزاب انگلیسˈ به ریاست جک استراو رییس گروه دوستی پارلمانی انگلیس و ایران در مجلس انگلیس، روز دوشنبه با مسوولان جمهوری اسلامی ایران به دیدار و گفت و گو می نشینند. سایر اعضای این هیات چهارنفره، ˈنورمن لامونتˈ وزیر اقتصاد پیشین ، ˈبن والاسˈ نماینده محافظه کار و ˈجرمی کوربینˈ نماینده حزب کارگر مجلس عوام انگلیس هستند.

به گفته ˈحامد قادرمزیˈ معاون رییس گروه دوستی پارلمانی ایران و انگلیس در مجلس ایران، پس از نشست روز دوشنبه اعضای گروه های دوستی پارلمانی دو کشور در مجلس شورای اسلامی، هیات انگلیسی با ˈمحمدجواد ظریفˈ وزیر امورخارجه کشورمان دیدار خواهد کرد.

به گفته قادرمزی، دیدار با ˈعلی لاریجانیˈ رییس مجلس شورای اسلامی و ˈغلامحسین شافعیˈ رییس اتاق بازرگانی ایران، از دیگر برنامه های هیات پارلمانی انگلیس در ایران خواهد بود.

این گروه پس از گردش دیپلماتیک دو روزه در تهران، برای بازدید از مکان های تاریخی به اصفهان و شیراز سفر خواهد کرد.

به نظر می رسد سفر هیات پارلمانی انگلیس به ایران و دیدار با مسوولان کشورمان، می تواند زمینه های بهبود و گسترش مناسبات دو کشور را فراهم و تا حدی در آب کردن یخ های روابط تهران-لندن اقدام هایی موثر را به عمل آورد.

روابط سینوسی تهران-لندن در گذر زمان

روابط ایران و انگلیس در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، همواره با فراز و نشیب هایی همراه بوده است. سیاست های دو کشور در قبال یکدیگر سبب شد طی این سال ها، بارها روابط تهران-لندن به پایین ترین سطح دیپلماتیک تنزل یابد، اما در عین حال الزام های سیاسی و اقتصادی، دو طرف را بر آن داشت که در دوره هایی نیز در جهت ترمیم رابطه ی آسیب دیده و احیای اعتماد متقابل، گام هایی برداشته شود. بررسی اجمالی مناسبات یاد شده در سال های پس از انقلاب اسلامی، این ادعا را اثبات می کند.

حمله گروهی از دانشجویان به سفارت انگلیس، پس از اشغال سفارت آمریکا در سال 1358، نخستین بحران را در روابط دو کشور رقم زد. اگرچه مداخله ی پلیس موجب شد تا سفارت انگلیس به سرنوشتی چون سفارت آمریکا دچار نشود، اما این رویداد منجر به خروج کارمندان انگلیس از تهران و واگذاری امور دیپلماتیک این کشور به سفارت سوئد به عنوان حافظ منافع لندن شد.

گروگانگیری سفیر و 26 نفر از کارکنان و مراجعان سفارت ایران در لندن در سال 1359 از سوی اعضای گروه موسوم به ˈجنبش خلق عربˈ، زمینه ساز بحران جدی بعدی در روابط تهران-لندن شد. این بحران اگرچه با دخالت پلیس انگلیس و کشتن گروگانگیرها پس از 6 روز به پایان رسید، اما دولت وقت ایران به دلیل کشته شدن دو تن از کارمندان سفارت به دست مهاجمان، عملکرد دولت انگلیس را منفی ارزیابی کرد و روابط خود با این کشور را به سطح کاردار کاهش داد.

در ادامه، چشم اندازهای بهبود روابط دیپلماتیک پس از یک دوره ی طولانی کدورت-بویژه در جریان جنگ ایران و عراق-که به واسطه توافق وزیران خارجه دو کشور در سال 1367 پدیدار شده بود نیز به خاطر تلاقی آن با مساله فتوای امام خمینی (ره) در مورد ارتداد ˈسلمان رشدیˈ نویسنده انگلیسی هندی تبار کتاب ˈآیات شیطانیˈ، ناپدید شد. به دنبال این مساله کارکنان سفارتخانه های انگلیس و ایران به کشور خود بازگشتند و روابط دوجانبه به حالت تعلیق درآمد.

روابط تهران و لندن طی سال های بعد هم به شکل کج دار و مریز ادامه پیدا کرد، تا اینکه به دنبال حکم دادگاه ˈمیکونوسˈ در مورد ادعای دخالت مقام های ایران در قتل چهار فعال سیاسی کرد مخالف نظام، کشورهای عضو اتحادیه ی اروپا از جمله دولت انگلیس، سفیران خود را از ایران فراخواندند و مناسبات دو کشور باز هم به پایین ترین سطح رسید.

با روی کار آمدن دولت اصلاحات در سال 1376 و اتخاذ رویکرد تنش زدایی در روابط خارجی و بازگشت سفیران اروپایی به کشورمان، روابط تهران و لندن به سطح سفیر ارتقا یافت.

اما روی کار آمدن دولت ˈمحمود احمدی نژادˈ و تشدید اختلاف ها بر سر برنامه ی صلح آمیز هسته ای ایران و اتخاذ رویکرد خصمانه از سوی لندن در اعمال تحریم ها، روابط دو کشور را باز در سراشیبی سقوط قرار داد.

حوادث پس از اعلام نتایج انتخابات سال 1388 و موضع گیری های مقام های سیاسی لندن و نیز نمایندگان دیپلماتیک انگلیس در تهران درباره مسایل داخلی ایران و نیز موضوع های حقوق بشری، فضای روابط میان دو کشور را بیش از پیش تاریک کرد.

تنش میان مقام های دو کشور تا آنجا بالا گرفت که وزارت دارایی انگلیس، بانک مرکزی ایران را به دلیل نقش داشتن در عملیات بانکی در جهت گسترش فعالیت های هسته ای، تحریم کرد.

پس از این اقدام دولت انگلیس، نمایندگان مجلس شورای اسلامی در آذر 1390 دستگاه دیپلماسی را ملزم کردند که ظرف دو هفته، روابط سیاسی با انگلیس را به سطح کاردار و روابط اقتصادی و بازرگانی را نیز به کمترین میزان ممکن کاهش دهد.

یک روز پس از این تصمیم، گروهی که خود را دانشجو اعلام کردند، در جریان تجمع اعتراضی مقابل سفارت انگلیس، وارد ساختمان سفارت شده و پرچم این کشور را از بالای ساختمان سفارت، پایین کشیدند. به دنبال این رویداد، دولت انگلیس تمام کارکنان خود را از ایران فراخواند و برای دیپلمات های ایرانی فرصتی 48 ساعته برای خروج از انگلیس درنظر گرفت.

پس از خروج دیپلمات های ایرانی، مناسبات دیپلماتیک تهران و لندن به پایین ترین سطح پیش از قطع کامل کاهش یافت و کشور عمان و سوئد به عنوان حافظ منافع ایران و انگلیس معرفی شدند.

بهبود ملموس روابط دو کشور در دولت اعتدال

فارغ از فراز و نشیب تاریخی روابط ایران و انگلیس، مورد آخر کاهش بی سابقه ی روابط دیپلماتیک دو طرف را می توان تا اندازه ای ناشی از افراط و زیاده روی جمعی از معترضان به سیاست انگلیس در قبال ایران دانست؛ افراطی که مورد انتقاد رهبر انقلاب نیز قرار گرفت.

حضرت آیت الله خامنه ای، 9 ماه پس از اشغال سفارت انگلیس، در شانزدهم مرداد سال گذشته، در دیدار با جمعی از دانشجویان فرمودند: در قضیه اخیر اشغال آن سفارت خبیث {انگلیس} احساسات جوانان درست بود ولی رفتنشان {به داخل سفارتخانه} درست نبود.

ایشان به صراحت تاکید کردند که ˈمن اجتماعات دانشجویی را تایید می کنم، اما با تندروی در این اجتماعات مخالفمˈ.

به حتم می توان افراطی گری را از مهمترین موانع توسعه روابط خارجی دانست. در برابر، میانه روی و اعتدال، راهگشای بهبود و تنظیم کارآمد روابط خارجی است. از این رو، دولت یازدهم رعایت اصل میانه روی را سرلوحه سیاست های خود قرار داده است.

وعده های دولت تدبیر و امید و تاکید بر شعار اعتدال گرایی، توجه دولت های اروپایی از جمله انگلیس را نیز جلب کرد. پیام تبریک ˈدیوید کامرونˈ و ˈویلیام هیگˈ نخست وزیر و وزیر امور خارجه انگلیس به ˈحسن روحانیˈ رییس جمهوری کشورمان به مناسبت پیروزی در انتخابات 24 خرداد ماه و ابراز امیدواری آنان نسبت به بهبود روابط دوجانبه در دولت یازدهم، نخستین پیام مثبتی بود که به تهران ارسال شد تا زمینه های تنش زدایی و بهبود گام به گام روابط دو کشور را فراهم آورد.

دیدار و گفت و گوی وزیران خارجه دو کشور در مهرماه گذشته و در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز زمینه های بهبود روابط دیپلماتیک را فراهم آورد. در این دیدار و در تماس تلفنی بعدی، وزیران امور خارجه توافق کردند که برای بازسازی روابط، در پایتخت های یکدیگر کاردار غیرمقیم تعیین کنند.

تماس تلفنی روحانی و کامرون در آبان ماه گذشته و در آستانه مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5 که با تاکید دو طرف بر شکل گیری توافق در این زمینه همراه شد نیز، نمود دیگری از نزدیک شدن تدریجی روابط ایران و انگلیس در دوره جدید بود.

در چنین فضایی، سفر امروز هیات پارلمانی انگلیس به ایران را می توان در چارچوب بهبود روابط دوجانبه مورد توجه قرار داد. به گزارش خبرگزاری رویترز، هیات انگلیسی قصد دارد، زمینه ی دیدار نمایندگان مجلس ایران از انگلیس را فراهم سازد.

البته جک استراو پس از پیروزی روحانی در انتخابات، بارها تمایل خود را برای سفر به ایران و دیدار با روحانی اعلام کرده بود. وزارت امورخارجه ایران از این موضوع استقبال کرد و گفته شد که استراو برای شرکت در مراسم تحلیف روحانی دعوت شده است. اما این دعوت با مخالفت چند نماینده مجلس روبرو شد. همین امر موجب شد استراو در آن زمان به ایران نیاید و علت آن را مشغله های خانوادگی اعلام کرد.

تاثیر سفر هیات پارلمانی بر روابط دوجانبه

سفر هیات پارلمانی انگلیس به ایران در حالی انجام می شود که بسیاری از کارشناسان از استقبال مجلس ایران از این هیات به عنوان همکاری و تعامل مثبت مجلس و دولت و به نوعی کمک مجلس به دولت در رفع تنش با لندن یاد می کنند.

ˈعباسعلی منصوری آرانیˈ رییس گروه دوستی ایران و انگلیس و نماینده کاشان در مجلس شورای اسلامی در گفت و گوی اختصاصی با گروه پ‍ژوهش های خبری ایرنا با اشاره به این نکته، گفت: دولت و مجلس با یکدیگر تعاملی تنگاتنگ دارند. در بسیاری از مواقع، مجلس ها، روابطی را برای کمک به دولت ها برقرار می کنند و به طور متقابل دولت ها هم می توانند در روابط بین مجلس ها تاثیرگذار باشند. بدیهی است که سفر اخیر هیات های پارلمانی انگلیس به ایران هم خارج از این روال نیست.

ˈاسماعیل کوثریˈ نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری، گفت: با توجه به تغییر رویکرد دولت و تمایل بیشتر دستگاه دیپلماسی برای ارتباط با کشورهای اروپایی، مجلس هم زمینه های لازم را برای سفر گروه های پارلمانی-که ابراز تمایل کرده بودند به ایران سفر کنند- فراهم کرد.

منصوری آرانی در ادامه گفت و گوی خود با ایرنا، خاطر نشان کرد: سفر در قالب هیات های پارلمانی امری معمول است که در تمام پارلمان های دنیا رواج و در مجلس ما هم وجود دارد.

رییس گروه دوستی پارلمانی ایران و انگلیس افزود: چون گروه های پارلمانی نماینده مردم هستند، راحت تر می توانند در کنار هم بنشینند و مسایل را واکاوی کنند.

از نظر منصوری آرانی، این گروه ها می توانند به توسعه ی روابط دو کشور کمک کنند و در انتقال تجربه های بین پارلمانی به یکدیگر تاثیرگذار باشند.

این نماینده مجلس در ادامه افزود: این گروه ها می توانند چنانچه در بخش خصوصی یا دولتی مشکلاتی وجود داشته باشد، در جهت رفع آن اقدام کنند و چنانچه در بحث سیاسی مشکلاتی وجود داشته باشد، این گروه ها می توانند به رفع آن کمک کنند.

به گفته منصوری آرانی، هیات پارلمانی در این سفر نشاط و تحرک مردمی را خواهند دید؛ آنها خواهند دید که زبان مردم ما تهدید و تحریم نیست بلکه ما یک زبان قابل فهم داریم و آن هم زبانی جز منطق نیست.

در همین حال اسماعیل کوثری در ادامه گفت و گوی خود با ایرنا، گفت: با باز شدن فضای سیاسی، انگلیسی ها نیز مانند بسیاری از کشورهای اروپایی ابراز علاقه کرده اند که در ایران فعالیت داشته باشند. فعالیت آنها در ایران منافعی دو جانبه برای هر دو کشور به همراه خواهد داشت.

این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، منافع فوری حضور این هیات در ایران را در دو حوزه مورد ارزیابی قرار داد؛ نخست اینکه حضور این گروه می تواند آنها را نسبت به دروغ و کذب بودن آنچه گروه های ضد انقلاب و منافقین در کشورهای اروپایی تبلیغ می کنند، توجیه کند و دوم آنکه این دیدارها می تواند تسهیل کننده و سرعت بخش روند آزاد سازی اموال بلوکه شده ایران در کشورهای متبوع آنها باشد.

جمع بندی

پرهیز از افراط و تفریط و التزام عملی به میانه روی و احترام متقابل در روابط با کشورهای جهان بویژه کشورهای اروپایی، در کنار پایبندی به منافع ملی و بازی در چارچوب قواعد و قوانین پذیرفته شده و شناخته شده بین المللی، شاید بهترین فرمول و الگویی باشد که در شرایط کنونی می تواند منافع و مصالح ملی حداکثری جمهوری اسلامی ایران را تامین کند.

همکاری بین مجلس ها از طریق هیات های پارلمانی می تواند در شرایطی که روابط دیپلماتیک ایران و انگلیس، به سطح پایینی کاهش یافته است، کانال های ارتباطی دو طرف را حفظ کند و روابط دوجانبه را به روال عادی خود بازگرداند.

به طور کلی گسترش روابط از طریق مجلس شورای اسلامی و دیدار با هیات های پارلمانی کشورهای خارجی که در پارلمان کشورهای متبوع خود دارای نفوذ هستند، می تواند در بهبود روابط تاثیرگذار باشد.

این گروه های پارلمانی می توانند فارغ از نگرش های خاص سیاسی، با چهره مردمی با یکدیگر مراودات داشته باشند و از طریق سیاست های نرم، زمینه های گسترش روابط دیپلماتیک رسمی را بیش از پیش فراهم کنند.