چهارمين همايش سراسرى آئين هاى عاشورايى از اول تا ۵ بهمن در تبريز برگزار مى شود. دراين رويداد ۱۴ گروه نمايش آثار صحنه اى را اجرا مى كنند و داورى اين نمايش ها به عهده استاد على نصيريان، دكتر محمود عزيزى و امير دژاكام است. گفت و گو با دو تن از داوران اين همايش را مى خوانيد.

استاد على نصيريان از باسابقه ترين فعالان عرصه تئاتر در كشور ما به شمار مى آيد. وى كه امروز ۷۳ سال دارد، از سال ۱۳۳۵ و پس از ورود به هنرستان هنرپيشگى تهران وارد كار بازيگرى و كارگردانى نمايش شده است. او تا امروز بيش از يكصد تئاتر صحنه اى و تلويزيونى در كارنامه دارد. نصيريان نشان درجه يك هنرى از شوراى سياستگذارى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى دريافت كرده و بارها به عنوان يكى از پيشكسوتان عرصه تئاتر و نمايش هاى سنتى- آئينى تقدير شده است.

بلبل سرگشته، پدر، كاپيتان قراگز، چوب به دست هاى ورزيل، سگى در خرمن جا، لونه شغال، هفت شب با ميهمان ناخوانده، پنجره ها و... ازجمله فعاليت هاى وى در حوزه كارگردانى و بازيگرى اش محسوب مى شوند. استاد نصيريان پيش از اين در جشنواره هايى همچون تئاتر فجر، نمايش هاى سنتى آئينى، جشنواره تئاتر رضوى و... به عنوان داور حضور داشته است.

آقاى نصيريان، به نظر شما برگزارى «همايش سراسرى آئين هاى عاشورايى» تا چه حدى مى تواند در فضاى كلى تئاتر كشور اهميت پيدا كند

اساساً فعاليت هاى نمايشى در حوزه آئينى و سنتى مى تواند نقش مهمى ايفا كند. البته در اينجا بخش آئينى موردتوجه قرار گرفته است.

به هرحال اگر نمايش هاى آئينى ريشه هاى تئاتر هستند و اگر به صورت خيلى دقيق و حساب شده اى ساخته شوند مى توانند اله مان ها و خصوصيات آئين ها را وارد تئاتر امروز كند. اين رويكرد كارهاى بسيار نوآورانه اى مى تواند باشد و اگر چنين اتفاقى بيفتد، براى اين كه بخش آئينى كه شامل تعزيه، شبيه خوانى، پرده خوانى، منقبت خوانى و غيره است شكل ناب خود را دارد و در صورتى كه وارد تئاتر امروز شوند به نظر من بسيار مى توانند تأثيرگذار باشند، ضمن آن كه اين آئين ها ريشه هاى تئاتر ما هستند. در نتيجه اگر آثارى پديد آيند كه با توجه به آئين هاى نمايشى و قديمى ما وارد نمايش هاى جديد با موضوعى امروزى شكل گرفته باشند، اين آثار ضمن آن كه جالب توجه خواهندبود به تئاتر ما كمك خواهندكرد.

شما با فعاليت هاى نمايشى دوره هاى قبل «همايش آئين هاى عاشورايى» آشنا هستيد و در جريان برگزارى اين دوره ها بوديد

به طور مستقيم نه، اما آثار تعزيه را بيشتر مى ديدم و با نمايش هاى صحنه اى كه برگرفته از آئين هاى عاشورايى بودند آشنايى ندارم. البته كارهايى را ديده ام اما به طور متمركز برنامه هاى سه دوره گذشته را دنبال نكرده ام.

فكر مى كنيد چنين رويدادى بايد حائز چه ويژگى هايى باشد كه تأثيرگذارى بيشترى داشته باشد

بهره گيرى از آئين و به كار گرفتن آئين در ساختار يك اثر نمايشى بيشتر در كار خلاقه آن است. يعنى نبايد صرفاً در يك اثر نمايشى با جمع آورى تعدادى از آئين هاى قديمى را به دنبال همديگر نشان بدهيم. نكته اينجاست كه هنرمند از آئين استفاده كند، حالا در روايت، ساختار و غيره بايد نوآورى داشته باشد. خالق اين گونه آثار بايد كار خلاقه در استفاده از مضمون عاشورا داشته باشد.

البته «عاشورا» اشاره اى است كه مى تواند در زندگى اجتماعى امروز تعميم پيدا كند. حالا لازم نيست كه همه كارها شبيه يكديگر باشد و گرچه موضوع همه همين است اما مى تواند به شكل هاى گوناگون نمود داشته باشد و حتى به زندگى اجتماعى امروز ما اشاره داشته باشد، البته به شرطى كه با يك صداقت و حس واقعى و درستى پرورده شود و با خلوصى كه مدنظر است بتوانند مسائل آئينى را در كارشان لحاظ كنند. بنابراين اگر در كارها اشاراتى چندگونه داشته و هم موضوع عاشورا و هم مسائل امروز جامعه را در خود داشته باشد، از طرف ديگر خلاقه باشد، صداقت در آن ديده شود، فرم و ساختار و اسكلت همچنين قصه و موضوع و مضمون درست داشته باشد مى توان گفت به اين فضا پرداخته اند.

به هر حال عاشورا مسأله حق و باطل، جهل و دانايى، سياه و سفيد و زشتى و پاكى در مقابل هم است و خالق يك اثر اگر بتواند تركيبى از آئين هاى عاشورايى و مسائل امروز را در يك نمايش ايجاد كند مى توانيم بگوييم اثرگذار است.

جدا از برگزارى همايش آئين هاى عاشورايى كه چهار سال است به طور مداوم برگزار مى شود و تعدادى از گروه ها و هنرمندان به اين موضوعات پرداخته اند، اساساً چرا در آثار نمايشى اجرا شده درطول سال كمتر به اين مضامين پرداخته مى شود

علتش كمبود در خلاقيت است، كار خلاقه و نگاه خلاق بايد وجود داشته باشد، نه نگاه تأليفى. تأليف چيزى است كه با نگاه به سنت ها، آئين ها، قصه ها و يا وقايع مختلفى همچون محرم و عاشورا مى تواند شكل پيدا كند. اما نگاه خلاقه چيزى است كه مخاطب حضور نويسنده، كارگردان يا خالق اثر را - جدا از استفاده از آئين ها و جدا از اشاراتى كه به عاشورا دارد - حس كند. اين موضوع چيزى است كه نه به عنوان يك ادا و كالاى ساختگى بلكه اثرى است كه خالق آن به شكل صادقانه اى از وجودش حس كرده و پديد آورده است. مسأله عاشورا، مسأله ظلم و عدالت است، مسأله تجاوز، پايمال كردن حقوق، حق و باطل و... است كه در زمانه ما هم جريان دارد و در دنيا جارى است. اگر خالق اثر بتواند اين خلاقيت را داشته باشد موفق است. او بايد ببيند عاشورا چه مى خواهد بگويد، مضمونش چيست امام حسين(ع) چه چيزى مى خواست بگويد. فكر مى كنم اين مضمون والا راز ماندگارى قيام عاشورا را نشان مى دهد. به همين دليل هم همواره حضور دارد. مسأله حق و باطل چيزى نيست كه از ميان برود بلكه همواره وجود دارد و امروز هم وجود دارد. پديدآورنده يك اثر بايد بتواند با استفاده از شيوه نمايش هاى آئينى ما كار خود را ارائه بدهد. به هر حال شيوه نمايش هاى آئينى ما عناصر رئاليستى نيست بلكه بيشتر حالت روايت دارد، حتى شخصيت ها راوى هستند و شخصيت هاى واقع گرايى نيستند. در واقع امام حسين(ع) و شمر و ابن سعد و به طور كلى همه، روايت گر نقش ها هستند. حالا اگر خالق اثر بتواند از آن شيوه ها و اسكلت استفاده كند، اشكالى ندارد، اما بايد بتواند از اين منظر نقبى به زندگى امروز بزند و فكر و ذهن و خلاقيت خودرا به مسائل آئينى عاشورايى اضافه كند، آن وقت كار او اثر در خور توجهى خواهد شد.

آقاى نصيريان، معيارها و ملاك هاى شما براى داورى و قضاوت آثار شركت كننده در همايش آئين هاى عاشورايى چيست و در داورى چه نگاهى داريد

خب، ملاك ها و معيارهاى هر كسى كه داورى آثار را مى پذيرد متفاوت است، اين ملاك ها نظر شخصى است، اما از سوى ديگر ملاك هايى وجود دارد كه مربوط به دانش كارما مى شود، معيارهايى همچون مضمون، ساختار، پختگى، صداقت، تصنعى نبودن، ارزش هاى هنرى و فرهنگى، ابداعات، خلاقيت، شناخت سنت، دقت در كشف برخى از نكته ها و... مى تواند در اين ارزيابى مورد توجه قرار گيرند. اين را هم بگويم كه استفاده از عناصر آئين هاى عاشورايى در كارها ممكن است ساده به نظر برسد اما ممكن است هنرمندى آنقدر خوب دقت كرده باشد و نكاتى را كشف كرده باشد كه در نگاه اول ما نديده ايم و مردم با آنها آشنا نباشند. موضوع «خلاقيت» هم كه عرض كردم مهمترين بخش را تشكيل مى دهند. به هر حال تئاتر يك كار جمعى است و خلاقيت در بخش هاى مختلفى همچون متن، كارگردانى و اجرا مى تواند نمود داشته باشد. البته دو دوست عزيز و گرانقدر هم در كنار من هستند كه با توجه به جميع نظرات داورى انجام خواهد شد. كار تئاتر مقوله اى است كه با عناصر نمايشى سر و كار دارد و ما از لحاظ نمايشى از لحاظ فرم، ساختار، مضمون، ارتباط با موضوع همايش - كه در اينجا عاشورا است - بررسى كنيم. به هر حال اين همايش يك همايش موضوعى است و بايد مرتبط با موضوع باشد، مثلاً در جشنواره تئاتر رضوى كه داور بودم كارهايى آمده بودند كه از لحاظ موضوع خيلى با امام رضا(ع) ارتباط پيدا نمى كرد گرچه كارهاى بدى هم نبودند.

کانال عصر ایران در تلگرام

تماشاخانه