۱۰ فروردين ۱۴۰۳
به روز شده در: ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ - ۰۲:۳۰
فیلم بیشتر »»
کد خبر ۳۴۵۲۰
تاریخ انتشار: ۱۳:۴۴ - ۰۷-۱۱-۱۳۸۶
کد ۳۴۵۲۰
انتشار: ۱۳:۴۴ - ۰۷-۱۱-۱۳۸۶
محمد سرابي

ابتداي دي ماه 1290 رئيس نظميه تهران مجلس شوراي ملي را درست مانند يک دکان معمولي تعطيل و درهاي آن را قفل کرد. اين تعطيلي با فشار يک کشور بيگانه اتفاق افتاد و پارلمان ايران که قصد مقاومت داشت از مسير امور کشوري کنار گذاشته شد.

همان طور که بين دوره اول و دوم مجلس با دوران استبداد صغير فاصله افتاده است مجلس دوم هم در اواخر کار خود با تعطيلي مواجه شد و تا تشکيل مجلس سوم ايران مدتي فاقد پارلمان بود.

اقتصاد ايران در دوران پس از فتح تهران نظم خاصي نداشت و بر اساس روش هاي قديمي درباري اداره مي شد. همين روش ها هم باعث شده بود تا پادشاهان قاجار بخشي از ثروت کشور را به باد داده و آنچه را که مي توانستند نزد بيگانگان به گرو بگذارند.

از طرف ديگر نظام اقتصادي در بيشتر نقاط ايران بر اساس کشاورزي معيشتي اداره مي شد. روستا ها و آبادي هاي بسياري بدون ارتباط مداوم با ديگر نقاط و براساس نظام ارباب- رعيتي به توليد محصول مي پرداختند که با هر خشکسالي و سيل يا شيوع بيماري مصيبت گريبان آنها را مي گرفت.

قسمت زيادي از ايران هم شامل مناطق ايلات و عشاير مي شد که صاحب ملک نبودند ولي از نوعي خودمختاري و قدرت نظامي بهره داشتند.

گرچه در شهرها بازرگانان به داد و ستد مي پرداختند و سرمايه يي براي خود اندوخته بودند ولي آنها نيز تعهدي به دستگاه هاي حکومتي احساس نمي کردند. ناامني و آشوب و دخالت آشکار کشورهاي بيگانه هم اين وضعيت را تکميل مي کرد.

مورگان شوستر بايد از اين جامعه «ماليات» مي گرفت.در خردادماه قانون تشکيل و ترتيب امور مالياتي مملکت در مجلس تصويب شد و به مورگان شوستر اختيارات خزانه داري کل ايران اعطا شد. قانون اختيارات مالياتي شوستر به قانون 23جوزا معروف است. شوستر امريکايي و 16 نفر از همراهانش وارد ايران شدند.

در زماني که هر مقام کشوري و لشکري براي خود تفنگچي داشت، نيروهاي نظامي روسيه و انگليس در گوشه و کنار مستقر بودند و مهم تر از همه مجاهدان مشروطه خواه و فاتحان تهران هنوز هم دست از سلاح هاي خود برنمي داشتند. شوستر براي وصول ماليات معوقه نيروي نظامي مستقلي تشکيل داده و نام آن را ژاندارمري خزانه نهاد. اين سازمان به وسيله 10 افسر خارجي و 35 افسر ايراني اداره مي شد و رياست آن را ماژور استوکس از سفارت انگليس بر عهده داشت. بنا بود ژاندارمري خزانه به زور ماليات هاي قبلي را از افراد صاحب نفوذ اخذ کند. اين افراد اغلب عضو دربار بودند ولي واکنش اصلي را نه دربار بلکه روسيه تزاري نشان داد.سالارالدوله و شعاع السلطنه برادران محمدعلي شاه مخلوع در پي کسب دوباره تاج و تخت بودند.

شعاع السلطنه براي محمدعلي شاه مي جنگيد ولي سالارالدوله تمايل داشت که در صورت ممکن خود به سلطنت دست پيدا کند. شعاع السلطنه در بابل و سالارالدوله در کرمانشاه لشکرياني را مستقر کرده و آماده حمله به نقاط مرکزي بودند.

در مردادماه مجلس دوم شوراي ملي در پاسخ به اقدامات محمدعلي شاه و برادرانش اين قانون را به تصويب رساند که «کساني که محمدعلي ميرزا را دستگير يا اعدام کنند يکصد هزار تومان جايزه دريافت خواهند کرد.» قيمت سالارالدوله و شعا ع السلطنه کمتر بود و براي هر کدام فقط 25 هزار تومان جايزه مي دادند. چند ماهي به درگيري اين سه برادر با قواي دولتي گذشت. لشکر محمدعلي شاه در فيروزکوه شکست خورد ولي از سوي ديگري حمله کرد و اين بار در ورامين تار و مار شد. قواي دولتي، مجاهدان ارمني و نيروهاي بختياري در امامزاده جعفر ورامين ارشدالدوله فرمانده محمدعلي شاه را مجروح و سپس اعدام کردند. لشکر شعاع السلطنه در همان مازندران با اولين رويارويي شکست خورد.

برادر بعدي، سالارالدوله که خود را شاه خوانده بود ابتدا در ملاير موفقيت هايي به دست آورد و چند منطقه را در اختيار گرفت ولي در نوبران شکست خورد و هر سه برادر فراري شدند.شوستر ماليات عقب مانده اين فراريان را تعيين کرد. شعاع السلطنه بدهکار اصلي بود و شوستر قصد توقيف املاک او در تهران را داشت. در اينجا روسيه حاضر شد و نماينده سفارت به وزارت امور خارجه تذکر داد املاک شعاع السلطنه در گرو بانک روس است. قزاق ها هم به دفاع از املاک شعاع السلطنه در مقابل ژاندارمري خزانه پرداختند.نجفقلي خان صمصام السلطنه در مجلس حاضر شد و به عنوان رئيس الوزرا اعلام کرد بنا به ادعاي دولت روسيه ژاندارمري خزانه بايد املاک فوق را تخليه کند.

در نتيجه دو جبهه شکل گرفت؛ مجلس که قصد گردن نهادن به خواسته هاي روسيه را نداشت و کابينه و نظميه که مي خواستند نظر روسيه تامين شود.هشتم آذرماه سفارت روسيه اولتيماتومي براي ايران صادر کرده و براي اجراي آن 48 ساعت مهلت تعيين کرد. اولتيماتوم شامل سه دستور بود؛

1- اخراج شوستر
2- استخدام کارمندان خارجي تنها با اجازه دولت هاي روس و انگليس
3- پرداخت هزينه لشکرکشي روسيه به ايران.

مجلس اولتيماتوم را نپذيرفت و مردم نيز به حمايت از مجلس پرداختند به گونه يي که در شهرهاي مختلف تظاهرات به راه افتاد.

قواي روسيه که قبل از اين در آذربايجان و گيلان مستقر بودند وارد قزوين شدند.علماي نجف و کربلا نسبت به اين تهديد بيگانگان اعتراض کردند و جمعي از آنان به سمت ايران روانه شدند.

متاسفانه در اين ميان اتفاق ناگواري رخ داد و آيت الله ملامحمدکاظم خراساني فقيه عالي قدر و از حاميان بزرگ مشروطه درگذشت. موجي از اندوه و ماتم نجف، کربلا و سراسر ايران را فرا گرفت و اصناف و مردم سه روز به عزاداري پرداختند.

ظاهراً تهديد روس ها جدي بود و امپراتور به فرماندار قفقاز دستور داده بود چهار هزار سرباز را به ايران بفرستد. صمصام السلطنه وحشت زده از مجلس خواست يا اولتيماتوم را بپذيرد يا پنج نماينده با اختيار تام معرفي کند تا به اتفاق دولت در مورد اولتيماتوم تصميم بگيرند. شايع شده بود که سربازان روسي از مرزهاي شمالي به سوي ايران مي آيند. در روز راي گيري جو مجلس بسيار ملتهب بود ولي نمايندگان به رغم هراس از ارتش روسيه حاضر نشدند اولتيماتوم را بپذيرند. قبول اينکه کارمندان خارجي با نظر روسيه استخدام و اخراج شوند براي وکلاي مجلس دوم قابل تحمل نبود. صمصام السلطنه هر چه مي توانست به کار بست ولي در راي گيري علني حتي يک راي مثبت به دست نياورد.

روز بعد يپرم خان سرپرست نظميه (رئيس پليس) توانست يک فهرست 5 نفره را از مجلس اخذ کند. دولت هم اين اسامي را به عنوان نظر مثبت قلمداد کرده و به سفارت روسيه ابلاغ کرد اولتيماتوم پذيرفته شده است در حالي که مجلس به صراحت مقاومت مي کرد.

ارتش روسيه که به بهانه اولتيماتوم وارد ايران شده بود هجوم خود به شهرها را آغاز کرد. در 28 آذر اولين درگيري ها در گيلان روي داد. در همين روز و زماني که جو مجلس متشنج شده بود به مورگان شوستر اعلام شد هر چه سريع تر ايران را ترک کند.

تا اول دي ماه قزاق ها تبريز را تصرف کرده و به قتل و غارت گسترده يي مشغول شدند. مشهد هم به همين سرنوشت دچار شد. آن هم زماني که ارتش ايران مشغول جنگ با مدعيان سلطنت و آشوبگران محلي بود.هيات دولت که کنترل اوضاع را از دست داده بود از ناصرالملک نايب السلطنه قاجار که داراي اختيارات پادشاهي و جانشين احمدشاه خردسال بود خواست تا مجلس را منحل کند. ناصرالملک هم با علاقه بسيار پذيرفت. يپرم خان براي اجراي دستور به سمت پارلمان رفت، وکلا و کارمندان را از ساختمان بيرون و درها را قفل کرد.

در اين ماجرا نظر انگليس هم بي تاثير نبود و ادوارد گري وزير خارجه اين کشور نمي خواست با تحريک روس ها منافع انگليس در جنوب ايران و هندوستان به خطر بيفتد. با وجود اينکه ايران ديگر اولتيماتوم را پذيرفته بود ولي ارتش روسيه دست از جنايات خود برنداشت و چند روز بعد ثقه الاسلام تبريزي مجتهد بزرگ شهر را به همراه هفت تن ديگر از مشروطه خواهان به دار آويختند.در نيمه بهمن ماه حکم رياست موقت خزانه براي مسيو برنارد بلژيکي که رئيس گمرک بود صادر شد.

در اواخر بهمن شوستر با دريافت خسارت از ايران خارج شد و ژاندارمري خزانه با ژاندارمري دولتي ادغام شد.ارتش روسيه تا مدت ها در ايران باقي ماند و ماجراي شليک توپ به حرم حضرت رضا(ع) در همين ايام رخ داد. يپرم خان چند ماه بعد در درگيري با باقي مانده سپاه سالارالدوله که هنوز مدعي سلطنت بود کشته شد. ناصرالملک رويه ديکتاتوري در پيش گرفت و به همراه صمصام السلطنه مخالفان خود را سرکوب کردند.

مورگان شوستر پس از خروج از ايران کتابي در مورد وضعيت اجتماعي و سياسي ايران نوشت که طبيعتاً در آن چهره يي نامناسب از کشور ترسيم کرده است. وي موسسه يي انتشاراتي داير کرد و تا سال ها پس از جنگ جهاني دوم به زندگي ادامه داد.گفته مي شود نمايندگان مجلس دوم افرادي وفادار و وطن پرست بودند که به رغم اطمينان از شکست باز هم حاضر نشدند با راي خود دخالت يک کشور خارجي را تاييد کنند.
 
منبع: ایران
 
ارسال به دوستان
اعتیاد به گوشی را با ابزارهای دیجیتال سلامت شکست دهید معنای واقعی زندگی روستایی در روستای یاستی‌قلعه ماهنشان (+عکس) گوشت این پرنده برای مصرف روزانه هیچ هورمون خطرناکی ندارد / شش برابر میگو هم فسفر دارد تمام اقداماتی که قبل سفر با خودرو شخصی باید انجام دهید واکنش یک روحانی به دعوت از "کاظم صدیقی" برای سخنرانی در مراسم شب قدر دانشگاه امام صادق (ع): دهن‌کجی به مردم عاقبت خوشی ندارد! انتخابات آمریکا و یک بازی خراب کن جدی به نام "رابرت کِنِدی" و معاونش خانم شاناهان! (+عکس) امام جمعه سابق لواسان: ساخت مسجد کار شهرداری نیست؛ شهرداری به وظایف اصلی خود بپردازد که درباره آن‌ها به غایت کم کاری می‌کند قتل ۲ نفر در آرامستان یاسوج/ دادستان: علت درگیری اختلاف شخصی دو خانواده بود حمله موشکی حزب الله لبنان به مواضع نظامیان اسرائیل پارک قیطریه و مساجد اطراف (نقشه) آمریکا : به روسیه در رابطه با احتمال وقوع حمله تروریستی هشدار داده بودیم واکنش عجیب دختران بعد از دیدن شهاب حسینی (فیلم) کاظم صدیقی سخنران مراسم شب قدر دانشگاه امام صادق خواهد بود زاکانی مشکلات تهران را حل کرد و فقط مانده مسجدسازی در پارک ها / اگر در بوستان قیطریه فضای خالی دارید درخت بکارید سختگوی وزارت بهداشت : علت مرگ دکتر بخشی هنوز مشخص نیست
وبگردی