شهر كهن كرمان از ديرباز محلى امن براى زندگى اديان مختلف در كنار هم بوده است. همين موجب شده است تا آثار اين حضور و زندگى مسالمت آميز به صورت پررنگ در اين شهر به چشم آيد.

اگر در اين روزها مسافر كرمان هستيد، ديدار ابنيه مذهبى و عبادتگاه هاى تاريخى اين استان را فراموش نكنيد.

* مسجد جامع

مسجد جامع قرن هاست با قامتى به بلنداى ايمان و اخلاص، پايگاه معنويت و زيور آثار تاريخى كرمان به شمار مى رود . اين بنا يادآور شهامت «على بمى » در نبرد «محمد مظفر ميبدى» با قوم «جرمانيان» و «اوغانينان» و نجات حاكم كرمان از مرگ حتمى است كه با خداى خود عهد كرد اگر از اين مخمصه جان سالم به در برد براى خود باقيات و صالحاتى تدارك ببيند.

مسجد جامع مظفرى آن طور كه از كتيبه موجود برمى آ يد به سال ۷۵۰ هجرى قمرى بنا شد و هزينه آن را «محمد مظفر» از محل درآمد املاك خود در ميبد تأمين كرد . نخستين امام جماعت مسجد نيز اهل يزد بود. زيبايى ها و ارزش تاريخى و هنرى اين مسجد تا آنجا است كه «پروفسور پوپ» كه از شرق شناسان نامى است معتقد است «مسجد جامع كرمان از بناهايى است كه مى تواند مايه افتخار ملت ايران باشد». بعداز ساخت اين مسجد و در قرن اخير بناهايى چون «شبستان آقا سيدعلى مجتهد» و مهديه اى كه در ضلع شرقى آن ساخته شد به آن افزوده شدو«تقى خان درانى» نيز در سال ۱۱۷۶ ق بخش هايى از آن را تعمير كرد. صحن مسجد ۴۹‎/۵ در ۶۶ متر وسعت دارد و ۳ در ورودى در ضلع شرقى، جنوب غربى و شمال آن را به ميدان مشتاقيه، خيابان دكتر شريعتى و بازار مظفرى ارتباط مى دهد. اين مسجد ۴ ايوان دارد و در ايوان بزرگ، محراب زيبايى است كه حاشيه آن از سنگ مرمر سبز و مزين به خطوط ممتاز و استادانه است. شبستان زمستانى وسعت قابل توجهى دارد و بناى آن را به «حاج سيدجواد شيرازى» امام جمعه وقت نسبت مى دهند. ظرايف هنرى به خصوص در كاشيكارى هاى زيبا و ستون هاى سنگى در ضلع شرقى هر بيننده اى را به ذوق مى آورد.

مسجد جامع در طول تاريخ حوادث بسيارى را به ياد دارد كه از آن جمله مى توان حادثه آتش سوزى ۲۴ مهر ۱۳۵۷ از سوى عوامل پهلوى را نام برد. همچنين قتل «مشتاق» عارف و هنرمند بزرگ در مدخل همين مسجد اتفاق افتاد. پناه بردن طرفداران آقاخان محلاتى و درگيرى هاى مسلحانه در زمان محمد شاه قاجار نيز از جمله وقايع ديگر است. رونق سال هاى اخير مسجد جامع مديون تلاش هاى «آيت الله صالحى كرمانى» بنيانگذار حوزه علميه كرمان و امام جماعت اين مسجد است.

* مسجد پامنار

اين مسجد در خيابان شهيد فتحعليشاهى واقع شده كه از بناهاى دوران آل مظفر و قرن هشتم هجرى قمرى است. سردر ورودى و مناره هاى مسجد كه با كاشى كارى هاى معرق و مقرنس كارى هاى زيبا شكل گرفته توجه هر بيننده اى را به خود جلب مى كند.

* مسجدامام(ملك)

مسجد ملك به عنوان قديمى ترين و در عين حال بزرگ ترين مسجد كرمان، يادآور حكومت ملك توران شاه سلجوقى است كه با ساخت آن و نيز حوض ملك، خانقاه، سربازخانه، گرمابه و بيمارستان باقيات صالحات گرانقدرى از خود بر جاى گذاشت . اين مسجد تا زمان ساخت مسجد جامع مظفرى،به عنوان نخستين مسجد جامع شهر محسوب مى شد. مسجد ملك كه ۱۰۱ متر طول و ۹۱ متر عرض دارد و بين سال هاى ۴۷۷ تا ۴۹۰ هجرى قمرى ساخته شده، از نوع مساجد ۴ ايوانى است و بزرگترين ايوان آن در ضلع غربى قرار دارد. شبستان معروف امام حسن عليه السلام كه در جنوب غربى اين مسجد واقع شده و برج زيباى سلجوقى در ضلع شرقى، بر ارزش و اهميت آن افزوده است.

از جمله اقدامات ارزشمندى كه در سال هاى اخير صورت گرفت، خارج كردن گچبرى ها و آجركارى هاى بسيار زيباى بدنه شبستان غربى با خطوط كوفى است كه متأسفانه در گذشته، به طور عمد يا سهو زير پوشش هاى مختلف گچ و آجر پنهان شده بود. پدر ملك توران شاه كه حدود سال هاى ۴۳۳ حكومت كرمان را عهده دار بود مسجد ديگرى در كرمان بنا كرد كه امروز اثرى از آن بر جاى نيست. قبر ملك توران شاه نيز در حوالى مسجد ملك بوده و محله «شاه عادل» كه هنوز به همين نام معروف است از يادگارهاى او به شمار مى رود. در اطراف اين مسجد ۴ حمام وجود داشته كه جز حمام شيخ الاسلام بقيه از بين رفته اند. تا حدود ۴۰ سال بيش آب نمــــــايى به عمق ۴ متر در ميانه مسجد وجود داشت كه «آب مستوره» از آن مى گذشت و وضوخانه مسجد بود. از جمله ظرايف موجود محراب واقع در شبستان غربى است كه طاق آن «مقرنس كارى» شده و قسمت هاى بالاى محراب و ستون هاى ۲ طرف آن داراى گچبرى كاذب با طرح خفته و راسته است. ضمناً ۲ بادگير در دو طرف محراب وجود دارد كه هواى شبستان را خنك مى كند.

* قبه سبز

قبه سبز در يكى از محلات قديمى كرمان واقع در خيابان ابوحامد قرار دارد و از يادگارهاى عصر قراختائيان
( ۷۰۴ - ۶۱۴ ه.ق ) به شمار مى رود و مجموعه اى از مدرسه و آرامگاه قراختائيان است. بانى اين بنا براق حاجب (وفات ۶۳۲ ه.ق) است . در تاريخ كرمان در اين باره چنين آمده است. حسب الوصيه در مدرسه ترك آباد كه از بناهاى خود او بود و گنبدى عالى به جهت مدفن خويش در آن مدرسه قرار داده بود، دفن شد و اكنون اين قبه معمور است و به قبه سبز مشهور. برخى اتمام اين بنا را به تركان خاتون نسبت داده اند اين مكان روزگارى پايگاه علم و ادب و نخستين دانشگاه كرمان به شمار مى رفت و درطول زمان خسارات عديده اى ديده و در حال حاضر تنها سردر آن باقى است. زيباترين بخش اين اثر كاشيكارى معرق ايوان و ۲ ستون پيچكى شكل ۲ طرف آن بوده است. بناى ياد شده نزد مردم كرمان از قداست ويژه اى برخوردار است .

* آستانه شاه نعمت الله ولى

آستانه شاه نعمت الله ولى زيارتگاه اهل دل و ميعادگاه شوريدگان وادى عشق، حدود ۷ قرن قدمت دارد. سنگ بناى هسته مركزى اين مجموعه را احمد شاه بهمنى دكنى پادشاه دكن هندوستان گذاشت. كه با ارسال وجوهى بناى اصلى آستانه را پى ريخت. در كتيبه ورودى بقعه، با اشاره به اين موضوع سال ساخت بنا ۸۴۰ قمرى عنوان شده. اين كتيبه داراى ارزش هاى هنرى زيادى است كه از چشم صاحب نظران دور نمانده است. اين مجموعه از صحن ها و بخش هايى تشكيل شده كه تركيب آن از خيابان اصلى به اين شهر است: صحن اتابكى، صحن وكيل الملكى، رواق مدير الملكى، حرم، رواق شاه عباسى، صحن ميرداماد و صحن حسينيه .

۱) صحن اتابكى
اين صحن در زمان « على اصغر خان اتابك» صدر اعظم ناصرالدين شاه و با وجوه اهدايى او ساخته شد و داراى رواق هايى در اطراف و حوض بزرگى در وسط است.

۲)صحن وكيل الملكى
اين صحن از يادگارهاى «محمد اسماعيل ابراهيم خان نورى، وكيل الملك» است كه از صفا و معنويت خـــاصى برخوردار است. در قسمت فوقانى دهليز ورودى، موزه شاه
نعمت الله، در سمت شمال آن كتابفروشى و در ضلع جنوب غربى قبر «اميرنظام گروسى» سياستمدار، اديب، هنرمند و چهره نامدار عصر قاجار قراردارد. حوض چند ضلعى وسط اين صحن كه معمولاً با گلدان هاى شمعدانى زينت يافته، از صفاى خاصى برخوردار است .پس از محمد اسماعيل خان، فرزند او مرتضى قلى خان دومناره و سردر آن را بنا نهاد.

۳)حرم(بقعه)
داراى طاق گنبدى و مزين به نقاشى هاى روى گچ و ۲ پوسته است. در وسط اين طاق، قبر مرتفعى به طول ۳ متر و چهل سانتى متر و عرض ۲ متر قرار دارد. روى سنگ مرمرى كه آخرين پوشش قبر است آيه تطهير و اطراف آن نام دوازده امام نوشته شده.

۴)چله خانه
در ضلع جنوب غربى رواق پشت حرم فضاى كوچك و محقرى است كه شاه ولى، حداقل يك چله (۴۰ شبانه روز) را در آن سپرى كرده و در اين مدت به عبادت و عبوديت مشغول بوده. سقف اين مكان به شكل كلاه صوفيان داراى ۱۲ ترك است. بر در و ديوار اين مكان آيات و احاديث و اشعارى چند نوشته شده. چله خانه در جريان سيل ۱۳۱۱ شمسى، آسيب كلى ديد اما بعدها بازسازى شد.

۵)رواق شاه عباسى
اين رواق به سال ۹۹۸ قمرى در عهد شاه عباس كبير در دوره حكومت بيك تاش خان ساخته شده. بر سر در اين رواق، نام مقدس ۱۲ امام روى فولاد و به صورت برجسته حكاكى شده و از جمله نفايس آستانه به شمار مى رود .

۶) صحن ميرداماد
اين صحن كه به صحن شاه عباسى نيز معروف است، در عهد سلطنت ناصرالدين شاه تعمير و بازسازى شد .

۷)صحن حسينيه
آخرين صحن مجموعه آستانه شاه ولى، صحن حسينيه است كه مناره هاى محمد شاهى در ضلع غربى به آن شكوه خاصى بخشيده است اين مناره ها هر يك حدود ۴۲ متر ارتفاع دارند كه در زمان محمد شاه قاجار بنا شد و در جريان زلزله ۱۳۶۰ آسيب ديد . قابل ذكراست كه اين صحن به وسيله پلى به خانه بيگلر بيگى كه امروزه به خانه متولى باشى معروف و پذيراى ميهمانان و مسافران است ارتباط پيدا مى كرده كه در جريان سيل ۱۳۱۱ خراب شده. از جمله بخش هاى ديگر آستانه كتابخانه و موزه شاه ولى است كه در آن قرآن هاى خطى نفيس، سى پاره معروف و منصوب به بى بى خاتون، انواع زره و شمشير و پته منحصر به فردى كه روزگارى پوشش مقبره بوده نگهدارى مى شود. اين پته از جمله شاهكارهاى هنرى كرمان است كه در زمان ناصرالدين شاه به مدت ۴ سال و از سوى ده ها هنرمند كرمانى دوخته شده.

اين موزه به «عمارت اميريه » نيز معروف است. شاه نعمت الله ولى عارف، اديب و شاعر بزرگ قرن هشتم هجرى قمرى به سال ۷۳۱ به دنيا آمد و به سال ۸۳۴ پس از ۱۰۳ سال زندگى با عزت و افتخار در كرمان درگذشت و بنا به وصيت او در اين مكان به خاك سپرده شد.

* مشتاقيه كرمان

مشتاقيه كرمان از ۳ گنبد تشكيل شده كه مقبره هاى «مشتاق عليشاه»، «شيخ اسماعيل » و «كوثرعليشاه» از بزرگان صوفيه را در خود جاى داده . اين مكان در دهم ذيقعده ۱۲۰۲ و پس از آن شكل گرفت كه «ميرزا حسين خان راينى» حاكم كرمان در آن به خاك سپرده شد. پس از قتل مشتاق عليشاه در ۲۱ رمضان ۱۲۰۶ قمرى در مدخل مسجد جامع كرمان او و يار همراهش «درويش جعفر» در اين مكان مدفون و از آن زمان به بعد به نام مشتاقيه معروف شد. اين بنا در ميدانى به همين نام كه مسجد جامع كرمان نيز در ضلع غربى آن واقع شده قرار دارد. صحن مشجر مشتاقيه بر زيبايى آن افزوده است.

* مقبره خواجه اتابك

از بناهاى قرن ششم و از آثار ارزنده اواخر دوره سلجوقى است كه در يكى از محله هاى قديم كرمان به نام« محله بازار شاه» قرار دارد. خواجه اتابك از عرفا و نيز رجل سياسى عصر سلجوقى بود صاحب عقدالعلى معتقد است: «سياست و اداره امور كرمان در فترت بيست ساله پسران طغرل شاه به دست اين مرد بوده» شكل خارجى اين بنا ۸ ضلعى و در داخل ۴ ضلعى است. نماهاى خارجى با گچبرى هاى زيبا و نگين هاى كاشى، فيروزه اى و نقوش گره و طرح هاى مرسوم دوران سلجوقى تزيين يافته و داخل بنا داراى محراب و كتيبه هاى گچى با خطوط كوفى و آيات قرآنى است . در پايين محراب سنگ نوشته زيبايى نصب شده و زير آن مقبره خواجه اتابك قرار داد.

* امامزاده حسين

از جمله بقاع متبركه شهر جوپار، از توابع كرمان است. بناى اين زيارتگاه به دوره صفويه باز مى شود و در عصر قاجار تكميل شد. اين بنا از حياط، حرم، گنبد و رواق تشكيل و با الهام از گنبد شاه ولى در ماهان ساخته شده است، آستانه، ۲ زائرسرا دارد و از الحاقات آن مسجد جامع الرسول، كاروانسرا و بازار است .

* كليساى كرمان

ساختمان اين كليسا كه در خيابان دكتر شريعتى كمى بالاتر از ميدان وليعصر (باغ ملى ) قرار دارد در سال ۱۳۲۰ شمسى و به دست معمار معروف كرمانى «على محمد راورى» ساخته شد بناى مذكور شامل سالن اجتماعات و چند اتاق است مقابل اين مجموعه رواق زيبايى است كه به آن حال و هواى ديگرى بخشيده و بر صفاى فضاى مشجرى كه اين مجموعه دروسط آن قرار دارد افزوده است. بناى سالن با مصالح آجر و قوس هاى جناغى شكل گرفته و نورگيرهاى اطراف آن مشبك وداراى شيشه هاى رنگى است در تزئين محراب كليسا نيز از نقاشى ها و كاشيكارى هاى سبك صفويه استفاده شده است. با رفتن آخرين كشيش اين كليسا از كرمان، بناى يادشده رونق خودرا از دست داد و بدون استفاده مانده است.

* آتشكده زرتشتيان

اين معبد در خيابان زريسف، خيابان «ميرزا برزو آميغى» قرار دارد و آخرين آتشكده زرتشتيان كرمان به شمار مى رود. پيش از اينكه آتشكده هاى ديگرى مانند آتشكده محله شهر وجود داشت كه بعدها با راه اندازى اين مكان تعطيل شدند. آتشكده كنونى، باغ مصفايى است كه قبلا منزل مسكونى جهانگير اشيدرى بوده و با تغييراتى به صورت آتشكده درآمد. آتش موجود در اين معبد براساس نظر مؤبدان زرتشتى، همان آتش چند هزار ساله اى است كه ابتدا از هند به آتشكده محله شهر و از آنجا به اين آتشكده انتقال يافته است. قدمت اين آتشكده بيش از ۴۰ سال است، البته آتشكده ديگرى نيز در قناتغستان وجود داشته كه تخريب شده است.

منبع: ایران

کانال عصر ایران در تلگرام

تماشاخانه