امروز كمتر گردشگرى در كشورمان و دنيا وجود دارد كه نام برخى از جاذبه هاى طبيعى و گردشگرى گيلان چون شهرك تاريخى و باستانى ماسوله، تپه ها و جام مارليك و يا تالاب بين المللى بندرانزلى و ده ها اثر تاريخى را نشنيده و يا از نزديك مشاهده نكرده باشد. جاذبه هاى گردشگرى اين استان آنقدر زياد است كه تقريبا جايى نيست كه براى يك مسافر خالى از لطف و جذابيت باشد.

اين جاذبه ها به طوركلى در دل تمامى شهرها و روستاهاى استان با قدمت چند هزار ساله نهفته است و پذيراى ميهمانانى است كه از نقاط دور و نزديك در سرزمين كوه و دريا و جنگل قصد تفريح دارند.

اما شهر تاريخى يكهزار و ۲۰۰ ساله هفت دغنان در ۵۵ كيلومترى شهرستان صومعه سرا در غرب مركز اين استان خود نمادى از تمدن و تاريخ كهن كشور و گيلان است.

* ايالتى از ايالت هاى تابع دوران صفوى

نخستين بار در سال ۱۳۸۲ اين شهر تاريخى مورد گمانه زنى قرار گرفت. با آغاز كاوش در محوطه باستانى هفت دغنان، شهرى تاريخى كه ۴۰۰ سال پيش بر اثر زلزله مدفون شده بود از زير خاك بيرون آورده شد. هفت دغنان با وسعتى حدود ۶۰ هكتار در فهرست ميراث فرهنگى ثبت شد. اما كاوش هاى باستان شناسى وسعت آن را به بيش از ۱۲۰ هكتار رساند كه هنوز نيز تعيين حريم اين محوطه تاريخى ادامه دارد. شهر هفت دغنان يكى از بزرگترين شهرهاى صفوى بوده به گونه اى كه مى توان گفت طبق متون تاريخى پايتخت ايالت گزكرات از ايالت هاى تابع دولت صفوى بوده است.

پيش از اين تصور مى شد شهر هفت دغنان را زلزله از بين برده است. در متون تاريخى نيز از اتفاقى چون زلزله ياد شده است، اما مطالعات بيشتر نشان داد پيش از زلزله، در سال ۱۳۰۸ هجرى قمرى بيمارى وبا جان بسيارى از مردم شهر هفت دغنان را مى گيرد و احتمالاً از همان دوران نيز اين شهر تاريخى متروك مى شود و زلزله اى آن را تا امروز مدفون نگه مى دارد.

باستان شناسان در نزديكى هفت دغنان با گورستان اسلامى مواجه شده اند كه در آن گورهاى دسته جمعى به دست آمد كه خود نشان از شتاب در تدفين مردگان دارد. باستان شناسان در محل گورستان اين شهر با تعداد بى شمارى گورهاى دسته جمعى مواجه شدند كه در هر يك بيش از ۲۰ جسد دفن شده است.

* ردپاى ديو بيمارى

هيأت باستان شناسى در ادامه مطالعات خود با باز كردن ترانشه اى به ابعاد ۱۰ در ۱۰ متر مربع با ۱۲ جسد كه به شكلى نامنظم دفن شده بودند مواجه شد. شواهد گور نشان مى دهد كه اتفاق هولناكى موجب مرگ بسيارى از اهالى شهر شده است و كسانى كه زنده مانده بودند، مردگان را با عجله و بدون در نظر گرفتن آداب تدفين دفن كرده اند.

در بقاياى استخوانى به دست آمده شكستگى يا خردشدگى استخوانى ديده نمى شود و هيأت باستان شناسى احتمال مى دهد اين اجساد در اثر وبايى كه در سال ۱۳۰۸ هجرى قمرى و پيش از زلزله گيلان شيوع پيدا كرده، مرده باشند

در نخستين فصل بررسى محوطه باستانى هفت دغنان كه با گمانه زنى همراه بوده، بقاياى ۲ پل خشتى، ساختمان هاى قديمى، تپه هاى باستانى و حمامى قديمى به همراه خندق و برج و بارو، مسير آبرسانى به داخل شهر، جاده هاى سنگفرش، انبارهاى متعلق به تنبوشه هاى سفالى و معابر در محدوده ۶۰ هكتارى شهر مدفون هفت دغنان شناسايى شد.

هدف از آغاز كاوش در شهر هفت دغنان، تعيين حريم اين محوطه باستانى و بيرون آوردن بقاياى به جاى مانده از دوران سكونت شهر بوده است. شواهد باستان شناسى نشان مى دهد كه اين شهر در دوره سكونت خود به صورت دايره اى شكل بوده و مناطق مسكونى، ميان ۲ رودخانه كه با ۲ پل خشتى به هم مربوط مى شدند، قرار داشته است.

* سرنخ هاى آشكار يك تجارت كهن

نتايج به دست آمده از گمانه زنى در سال ،۸۲ كشف ۱۷ ظرف سفالى و چينى بود كه در عمق ۳ مترى و در يك پيت زباله قرار گرفته بودند. به نظر مى رسد كه ساكنان اين شهر پس از ورود ظروف چينى به ايران ظروف سفالى خود را دور انداخته اند. مقايسه ميان اشياى به دست آمده از كاوش هاى باستان شناسى در هفت دغنان با اشياى تاريخى كشف شده هم دوره در ارمنستان، چين، باكو و روسيه نشان از تجارت ميان هفت دغنان با كشورهاى ياد شده دارد.

باستان شناسان در يكى از گمانه هايى كه در مركز شهر هفت دغنان زده شد با بقاياى زياد دكان و مغازه هاى آهنگرى و سنگ فروشى مواجه شدند و در همين محدوده نيز سكه هايى از دوره صفوى به دست آمد. آنها تصور مى كنند محل كشف شده احتمالاً بازار اين شهر تاريخى بوده است.

باستان شناسان پس از كشف بازار شهر مدفون هفت دغنان متوجه شدند كف اين بازار و مغازه ها سنگ فرش بوده است. در كنار اين بازار يك حمام قديمى كشف شده بود كه مشخص شد به بازار تعلق دارد.

از آنجايى كه طبق سنت شهرهاى اسلامى، بازارها عموما در كنار مساجد بزرگ با امامزاده ها شكل مى گرفتند،كاوش گران در جست وجوى آن هستند تا بقاياى چنين مكان هاى متبركى را نيز كشف كنند. درباره كسب و كار مردم شهر هفت دغنان مى توان گفت كه طبق متون تاريخى شهر هفت دغنان صادرات ابريشم داشته و از اين راه به رونق رسيده است.

* تيغ زمان و رگ ساختمان هاى مجلل

همچنين با توجه به آثار به دست آمده از اين شهر كه شامل آجر، سفال، شيشه، كاشى، استخوان و فلز است باستان شناسان به اين نتيجه رسيده اند كه شهر تخريب شده، در گذشته داراى ساختمان هاى بسيار مجلل و زيبا بوده كه در راه توسعه و پيشرفت گام برمى داشته است.

درباره ميزان تخريب بقاياى شهر هفت دغنان مى توان گفت كه۴۰ درصد اين شهر پيش از انقلاب به علت جاده اى كه از سوى شركت شفا رود كشيده شده بود تخريب شده و ۶۰ در صد باقيمانده آن نيز زير پوشش جنگلى پنهان مانده است.همچنين بخش هايى از اين شهر تاريخى بر اثر فعاليت حفاران غير مجاز تخريب شده است. شهر خشم نيز كه مربوط به پيش از دوره اسلامى بوده است به همين علت كاملا تخريب شده است.

از آنجايى كه همواره كاوش هاى باستان شناسى در استان گيلان، در مناطق كوهستانى بوده است، جلگه هاى اين استان كمتر مورد كاوش قرار گرفته است و كاوش در شهر
هفت دغنان مى تواند به بسيارى از سؤالات باستان شناسان درباره دوره اسلامى استان گيلان پاسخ دهد.

همچنين شناسايى معمارى و شهرسازى هفت دغنان مى تواند به باستان شناسان براى كشف شيوه هاى معمارى و شهرسازى دوره ها كمك فراوانى كند.

* دورخيز براى دستيابى به افق آينده

طرح پيوستن اين شهر تاريخى به فهرست طرح هاى بزرگ اكنون از سوى سازمان ميراث فرهنگى و گردشگرى استان گيلان به دفتر طرح هاى بزرگ داده شده است.
اين شهر تاريخى بزرگترين شهر باقى مانده از دوره صفوى است و در صورت پيوستن آن به فهرست طرح هاى بزرگ، به يك مركز بزرگ گردشگرى تبديل مى شود. باستان شناسان اميد دارند كه اين شهر تاريخى در آينده در كشور و حتى در خارج از كشور مورد توجه همگان قرار گيرد.

اكنون اين مكان تاريخى يكى از جاذبه هاى مهم شهرستان صومعه سرا است كه در صورت مهيا شدن و مزيت سازى براى بازديد در جذب گردشگران خارجى و داخلى مؤثر واقع مى شود.

منبع: ایران

کانال عصر ایران در تلگرام

تماشاخانه