تحلیلی بر رویکرد «رسانه ملی» در قبال دولت

نگاهی تحلیلی و موشکافانه به عملکرد برخی برنامه های «سیما» در قبال دولت روحانی در یک سال اخیر نشان می دهد که این برنامه ها برخلاف رسالت اصلی رسانه ملی از جاده ی انصاف خارج شده و تبدیل به بلندگوی جریانی خاص علیه دولت شده اند.

به گزارش ایرنا، دوران ریاست «عزت الله ضرغامی» بر سازمان صدا و سیما در حالی رو به پایان است که این نهاد با برخی نقدها روبه روست. برخی معتقدند رسانه ی ملی که در دو دولت اصولگرای نهم و دهم تمام قد پای حمایت از دولت ایستاده بود، در یک سال گذشته و با روی کار آمدن دولت روحانی راه و روش دیگری در پیش گرفته است. این تفاوت در موضع گیری باعث شده است تا افزون بر مردم و کارشناسان، مقام های دولت نیز بارها به این رویکرد اعتراض کنند.

صدا و سیما در برخی از برنامه های خود، موضع گیری علیه جریان اعتدال را که سرآمد آن «حسن روحانی» بود از همان دوران تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری آغاز کرد. در یکی از همایش های انتخاباتی بود که روحانی علیه این شیوه ی صدا و سیما موضع گیری کرد و گفت: «صداوسیما عجب اخلاقی نشان داد و از جمعیت 40هزار نفری همایش ما در تهران! تنها تصویر من را در گوشه ای از سالن که چند خواهر نشسته بودند نشان داد.»

اما نخستین چالش جدی میان دولت و رسانه ی ملی از آن برنامه ی زنده تلویزیونی رییس جمهوری و انتخاب مجری ها آغاز شد. پس از آن نیز صدا و سیما در حالی که به گفته ی مسولان دولتی همه ی هماهنگی ها انجام شده بود، پخش زنده ی سخنرانی روحانی در روز ملی ارتباطات و روابط عمومی را لغو کرد.

این قبیل اقدامات و در کنار آن سوگیری مشهود برخی برنامه های صدا و سیما در انتقال اخبار مربوط به فعالیت های دولت به ویژه در خصوص پوشش خبری گفت و گوهای هسته یی، باعث شد تا «علی یونسی» دستیار ویژه ی رییس جمهوری نیز با انتقاد از این شیوه نسبت به این که صدا و سیما در جایگاه اپوزیسیون قرار گرفته است ابراز تاسف کند.

وی با تاکید بر این که عملکرد صدا و سیما در موضوع انصراف از یارانه ها کاملا جهت دار بود، گفت: «این ها وقتی دلشان می خواهد فضا را چنان آماده می کنند که جامعه با تمام وجود پای کار می آید و وقتی هم که مایل به همراهی با موضوعی نیستند طوری عمل می کنند که باعث واکنش منفی مردم می شوند.»

روحانی نیز در نشست خبری خود به مناسبت سالگرد انتخابات ریاست جمهوری از دولت، قوه مقننه، قوه قضاییه، نیروهای مسلح ، شهرداری ها، حوزه های علمیه، دانشگاه ها و صدا و سیما به عنوان نهادهای عمومی و ملی نام برد و گفت که «نهادهای ملی نمی توانند کار حزبی انجام بدهند. نهادهای ملی نمی توانند اپوزیسیون دولت باشند.»

«محمد باقر نوبخت» سخنگوی دولت نیز یک بار در برنامه ی تلویزیونی «شناسنامه» گفت: «دولت برای بیان صحبت هایش شبکه یی در اختیار ندارد اما رسانه ی ملی باید در پاره یی موارد به انتظارات دولت هم توجه کند.»

*برنامه های همسو با پایداری ها

یکی از روش های رسانه ی ملی در یک سال اخیر زیر ذره بین بردن بخشی از صحبت ها و اقدامات دولت به صورت ناقص و جهت دار در برنامه هایی همچون «بیست و سی»، «صرفا جهت اطلاع» و «خبر 20» بوده است.

برای نمونه درست زمانی که وزیر علوم با رایزنی هیات رییسه ی مجلس یک ماه فرصت داشت تا موضوع استیضاح را منتفی کند، رسانه ی ملی با نشان دادن تصویر فرجی دانا تاکید کرد که «آقای وزیر شما به تعهدات خود در برابر نمایندگان پایبند نبودید و انتصابات شما نشان از آرامش ندارد!» یا با پخش یک جمله از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر این که «از واگذاری ها استقبال می کنیم» فریاد برآورد که «چرا چوب حراج به فرهنگ زده اید!»

گویی این برنامه های خاص عزمشان را جزم کرده اند که مردم را از دولت تدبیر و امید، ناامید کنند. پوشش خبری صدا و سیما در قبال گفت و گوهای هسته یی یکی از مهمترین نمونه های رفتار غیرسازنده ی صدا و سیما بوده است. در حالی که دولت یازدهم تلاش برای رفع تحریم های بین المللی ظالمانه علیه ایران و خروج کشور از انزوای بین المللی را در دستور کار قرار داده و وارد گفت و گوهای حساس با قدرت های جهانی شده است، به زعم بسیاری از ناظران، صدا و سیما بیش از این که موضع و رویکرد ایران در این گفت و گوها را برجسته کند، به پررنگ کردن رویکردها و تعریف های طرف غربی از گفت و گوها پرداخته است و تلاش دارد این روند را تاریک و بی نتیجه جلوه دهد.

به این ترتیب صدا و سیما در یک سال گذشته در برخی برنامه های خود به شیوه های گوناگون سعی در تخریب دولت داشته است. «داریوش قنبری» نماینده ی پیشین مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا در این خصوص گفت: صدا و سیما نه تنها در یک سال اخیر جایگاه رسانه ی ملی را نداشته است بلکه در چند سال گذشته نیز به هیچ وجه این رسالت را پیگیری نکرده و متاسفانه با وجود اعتبارات هنگفتی که به این سازمان اختصاص داده می شود، عملکرد مورد انتظار را نمی بینیم.

وی تصریح کرد: از رسانه یی که عنوان ملی را یدک می کشد انتظار داریم که در ارتباط با دسته بندی های سیاسی بی طرفی پیشه کند اما شاهد سلطه ی یک جناح خاص و گروه خاص در صدا و سیما هستیم. حتی بهتر است که این تسلط را به کل جریان اصولگرا نسبت ندهیم و بگوییم که طیف تندروی این جریان هم اکنون بر صدا و سیما حاکم هستند.

این فعال سیاسی ادامه داد: اگر به جای این طیف، گروه میانه روتری از اصولگریان صدا و سیما را در دست داشت، کمتر مشکل داشتیم اما واقعیت تلخی که با آن رو به رو هستیم، حاکمیت تندروترین طیف اصولگریان است و همین دلیل اصلی عملکرد جناحی این سازمان است.

قنبری با اشاره به این که یک نظرسنجی در میان شهروندان نیز مشخص می کند که اکثریت مردم معتقدند صدا و سیما ویژگی یک رسانه ملی را ندارد، اظهار کرد : ملت ما تنوع فرهنگی و سیاسی بسیاری دارد و تا زمانی که ما این تنوع را در صدا و سیما نبینیم قطعا این رسانه را نمی توان ملی نامید.

نماینده ی پیشین مجلس با بیان این که همیشه بر صدا و سیما یک تفکر خاص حاکم است و نمی توان به تغییر رویکرد آن با تغییر رییس آن، خوشبین بود، تصریح کرد: با این حال آمدن و رفتن افراد نیز کاملا بی تاثیر نیست زیرا همین افراد حاملان اندیشه ها هستند و به نوعی اثرگذار هستند. البته بدنه ی این سازمان از جنس مردم است و نمی توان آن را مقصر دانست اما این ایرادات بر مدیران سازمان وارد است. به عبارتی افزون بر ریاست سازمان در بخش های مختلف نیز مدیرانی با نگاه افراطی در راس کار هستند.

وی تاکید کرد: رصد کردن برنامه های صدا و سیما در یک سال اخیر نشان می دهد که این برنامه ها با دیدگاه جبهه ی پایداری ها همسو است. این گروه در حالی بر رسانه ی ملی مسلط هستند که خود اصولگرایان معتدل نیز این روزها آنان را طرد کرده اند.

قنبری خاطر نشان کرد: صدا و سیما در مجموع عملکرد جناحی داشته است و این مساله باعث بی اعتمادی مردم نسبت به این رسانه شده است تا جایی که روز به روز شبکه های خارجی بیشتر مورد استقبال قرار گیرند و این ناشی از ضعف رسانه ی ملی است که با یکجانبه نگری و بی توجهی به تنوع سیاسی و فرهنگی جامعه ی ایران موجب آن شده است.

این کارشناس مسایل سیاسی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر این که وقتی شورای نظارت بر صدا و سیما به اندازه ی کافی کارآمد نیست، چه کسی و چه نهادی می تواند از ادامه ی این شیوه جلوگیری کند؟ اظهار کرد: ما می دانیم که شورای نظارت نیز عمدتا از کسانی تشکیل شده است که با همان تفکرات حاکم بر این سازمان همخوانی دارند. من فکر می کنم باید ساختاری برای این سازمان در نظر گرفته شود که از حاکمیت یک تفکر جلوگیری کند.

وی توضیح داد: این سازمان باید به شکلی مدیریت شود که در ترکیب مدیریتی آن سلایق مختلف درون جامعه دیده شود و در این صورت است که می توان انتظار تحولی در این سازمان داشت.

*صدا و سیما متعلق به نظام است

بسیاری از کارشناسان و فعالان سیاسی معتقدند صدا و سیما در سال های اخیر در برخی فعالیت های خود، ملی عمل نکرده است و همین مساله موجب کاهش اعتماد به این نهاد از طرف مردم شده است. کاهش تمایل شهروندان به دریافت خبر از شبکه های تلویزیونی داخل کشور و در مقابل گرایش بیشتر به سایت های خبری، شبکه های ماهواره یی و اجتماعی نیز از همین بی اعتمادی حکایت می کند.

بدون شک شبکه های تلویزیونی یکی از تاثیرگذارترین رسانه ها هستند و زمانی که همه ی شبکه های موجود در یک مجموعه ی غیر خصوصی و با مدیریت واحد تعریف شده و عنوان «ملی» را یدک می کشد، انتظار می رود که این مجموعه به واقع رسانه ی ملت باشد و از یک جریان سیاسی خاص هواداری نکند. البته برخی از اصولگرایان طرفدار این سازمان معتقدند کسانی که این بحث های انتقادی را مطرح می کنند در حقیقت به دنبال بهانه گیری هستند و هدفشان راه اندازی تلویزیون های خصوصی است.

این در حالی است که نگاهی به شیوه ی پوشش و انتقال خبر و برنامه سازی ها در 10 سال گذشته روشن می کند که وقتی جریان متبوع ریاست سازمان در راس دولت بود این رسانه پا به پای آن بر عرصه ی سیاست تاخت و با بزرگنمایی از کوچک ترین اقدام دولتمردان، برنامه های ویژه تهیه شد اما اکنون که دولت در دست جریان رقیب است، ذره بین خود را روی مسوولان اجرایی کشور گذاشته تا کوچک ترین اقدام به بهانه یی بزرگ بدل شود.

به یاد داریم که مدیران صدا و سیما به بهانه ی غیررسمی بودن لباس مجری شبکه ی «سی ان ان» در مصاحبه با حسن روحانی در حاشیه ی اجلاس «داووس» برنامه یی ویژه ساختند که چرا رسانه های خارجی به رییس جمهوری ایران بی حرمتی می کنند اما همین رسانه آن زمان که امیر قطر با دشداشه و صندل و بدون جوراب، به دیدار احمدی نژاد رفت، ساکت بود.

با وجود این برخی هنوز معتقدند که همه ی این ها از بی طرفی و فراجناحی بودن صدا و سیما حکایت می کند. «سید مرتضی حسینی» عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا، عملکرد صدا و سیما را خوب ارزیابی کرد و با تاکید بر این که هیچ سازمان و نهادی به صورت کامل عمل نمی کند و می توان بر همه نقدهایی را وارد کرد، گفت: ما در کمیسیون فرهنگی و حتی جامعه ی متدینین نیز نقدهای جدی بر بخشی از برنامه های صدا و سیما داریم.

نماینده ی قزوین با تاکید بر این که در انتقاد نیز باید صحیح عمل کرد، گفت: برخی ها هستند که از همان اول انقلاب همواره بر این سازمان انتقاد کرده اند و هدف نهایی آن ها راه اندازی تلویزیون خصوصی است.

وی در واکنش به این انتقاد حامیان دولت که چرا صدا و سیما موفقیت های دولت یازدهم را به خوبی منعکس نمی کند، اظهار کرد: این دولت هنوز موفقیتی نداشته است که حرف از انعکاس آن بزنیم. شما بگویید در کدام بخش دستاوردی بوده است که صدا و سیما اخبار آن را پخش نکرده است؟!

حسینی با بیان این که در دولت احمدی نژاد موفقیت ها و اقداماتی همچون مسکن مهر و ... بود، گفت: من اعتقاد دارم که صدا و سیما کوچک ترین اقدامات دولت فعلی را به خوبی انعکاس داده و حتی رویکرد حمایتی نیز داشته است.

وی توضیح داد: به عنوان مثال در مورد پرونده ی هسته یی انتقادهای زیادی در مجلس و جاهای دیگر بوده است اما رسانه ی ملی تنها حرف های دولت را پخش می کند و هیچ کوتاهی نکرده است.

عضو کمیسیون فرهنگی مجلس تاکید کرد: همه ی سخنرانی های آقای روحانی از صدا و سیما پخش شده و هر یک از اعضای دولت نیز هر وقت که بخواهند این رسانه را در اختیار دارند.

وی با بیان این که انتقادات ما به صدا و سیما در حوزه ی فرهنگی است، گفت: چه در دوره ی احمدی نژاد و چه حالا انصافا در مورد مسایل سیاسی خیلی خوب عمل شده است زیرا صدا و سیما ارگان دولت نیست که از دولت ها حمایت کند. این رسانه متعلق به نظام است مانند همین ایرنا؛ به نظر من ایرنا و روزنامه ی ایران نیز متعلق به نظام هستند و نه دولت؛ بنابراین نباید این طور باشد که با تغییر دولت ها رویکرد متفاوتی در پیش گیرند.

*حداقل واقعیت ها را بگویید

سوگیری برخی بخش های خبری صدا و سیما تنها به بزرگ نمایی یا کوچک نمایی مسایل مربوط نیست؛ نوبت به انتقال اخبار که می رسد برخی بخش های خبری این رسانه، سوگیری خاصی را در پیش می گیرند؛ نمونه ی آن پوشش خبری مذاکرات هسته یی است. زمانی که همه ی شبکه های خبری دنیا برنامه های عادی خود را قطع کرده بودند تا خبرهای مربوط به مذاکرات ایران و 1+5 را پوشش دهند، رسانه ی ملی به سادگی از کنار این دستاورد گذشت و سهم اندکی از برنامه های خبری را به این موضوع اختصاص داد . علاوه بر این گزارش های مربوط به این حوزه نیز با تاکید بر حواشی مذاکرات و گزینش جملات کوتاه و ناامید کننده از میان گفته های دیپلمات ها همراه بود.

این بخش های خبری در مذاکرات وین 6 نیز عملکرد بهتری نداشت و انتشار اخبار غلط موجب شد تا بار دیگر از سوی مذاکره کنندگان و برخی از نمایندگان مجلس مورد نقد قرار بگیرد. در حالی که دیپلمات های ایرانی برای حصول نتیجه بی وقفه تلاش می کردند، بخش خبری 21 اعلام کرد که تیم ایرانی درخواست توقف مذاکرات را دارد و همین باعث شد تا یک عضو تیم مذاکرات هسته یی با تاکید بر اهمیت انتقال صحیح اخبار خواستار دقت هرچه بیشتر در این امر با هدف جلو گیری از سوء استفاده رسانه های بیگانه شد.

به گزارش رسانه ها پس از اعتراض های مکرر مقام های دولت، ضرغامی در جلسه ی بیستم مهر 92 برای پاسخگویی درباره ی سبک پوشش اخبار دولت تدبیر و امید به جلسه ی هیات دولت رفت و در همان جلسه بود که رییس جمهوری ضمن انتقاد از صدا و سیما گفت: «گزارشی به من داده اند که حتی اخبار مهم کشور و رییس جمهور، بعد از پخش برخی اخبار بی اهمیت قرائت می شود. از طرف دیگر صدا و سیما تلاش می کند، به نیروهای رادیکال و مخالف دولت تریبون بدهد، اخبار آنها را پخش کند و دولت را نزد مردم، بی اعتبار جلوه دهد.»

این جلسه هم به جایی نرسید و برخی برنامه های رسانه ی ملی باز هم تغییری در رویکرد خود اتخاذ نکرد. این امر سبب شد تا روحانی در گزارش صد روزگی دولت بار دیگر از این رسانه انتقاد کند اما ماجرا به این جا نیز ختم نشد و پوشش خبری سفرهای استانی نشان داد که برخی عوامل در صدا و سیما قصد کوتاه آمدن ندارند. به همین خاطر است که اغلب کارشناسان سیاسی نسبت به عملکرد این سازمان نگاهی منفی دارند.

«فاطمه راکعی» نماینده ی پیشین مجلس در گفت و گو با ایرنا با تاکید بر این که صدا و سیما با بیت المال اداره می شود و حق ندارد که این گونه عمل کند، اظهار کرد: متاسفانه در دو دولت نهم و دهم سوگیری سیاسی صدا و سیما کاملا مشخص بود. اکنون نیز که مردم به یک دولت و یک خط فکری و سلیقه سیاسی دیگر رای دادند و این رای از سوی رهبری هم تایید شد باز هم به نظر می رسد به این رای آگاهانه احترام نمی گذارند.

وی با اشاره به این که صدا و سیما، رسانه ی ملی کشور است و امام خمینی (ره) برای آن جایگاه یک دانشگاه را تعریف کرده بودند، گفت: بر اساس آن تعریف رسانه ظرفیت دارد که به اندازه ی یک دانشگاه یا حوزه در زمینه های مختلف علمی، فرهنگی، اقتصادی و ... کار کند به شرط این که عملکرد جناحی نداشته باشد.

نماینده ی مجلس ششم ادامه داد: مهم ترین کار این سازمان فرهنگ سازی است بنابراین این رسانه باید عملکرد صحیحی داشته باشد تا قادر به انجام این مهم باشد اما شاهدیم که به هیچ یک از وظایف کلیدی و مورد تاکید حضرت امام، مقام معظم رهبری و دیگر مسوولان ارشد نظام به خوبی عمل نمی شود.

راکعی افزود: دولت یازدهم نه اصولگرا است و نه اصلاح طلب؛ بلکه به تشخیص مردم خط و مشی اعتدالی اتخاذ کرده و از سوی رهبری نیز تنفیذ شده است. بنابراین صدا و سیما وظیفه دارد در جهت تقویت این دولت بکوشد.

وی تاکید کرد : اگر این کار را نمی کنند، انتظار داریم که حداقل واقعیت ها را به صورتی که هست انعکاس دهند.

راکعی تصریح کرد: تحول بزرگی در مورد سیاست خارجی و پرونده هسته یی صورت گرفته است و مقام معظم رهبری نیز بارها از آن حمایت کرده اند و ضروری است که در این خصوص، پیشرفت ها را منعکس کنند نه این که مدام حرف از نگرانی هایشان بزنند و روحیه ی هیات مذاکره کننده را تضعیف کنند.

این کارشناس مسایل سیاسی یادآورد شد: در زمینه های دیگر نیز همین طور است. کسانی که همفکر دولت نیستند وزارت ارشاد، وزارت علوم و سایر بخش های دولت را به شیوه های دیگری تضعیف می کنند. این ها همان کسانی هستند که از دولت گذشته با همه ی لطمات سیاسی و اقتصادی که به کشور وارد کرد باقی مانده اند و در مجلس نیز سهمی دارند.

*انفعال در شورای نظارت

بر اساس اصل یکصد و هفتاد و پنجم قانون اساسی «در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، آزادی بیان و نشر افکار با رعایت موازین اسلامی و مصالح کشور باید تامین گردد.» همانگونه که روشن است برای آزادی بیان و نشر افکار در صدا و سیما دو شرط مشخص شده است، یکی رعایت موازین اسلامی و دیگری رعایت مصالح کشور. البته در انتهای اصل یاد شده آمده است: «خط مشی و ترتیب اداره سازمان و نظارت بر آن را قانون معین می کند» و به طور حتم هر قانونی که نوشته شده باشد نباید با این اصل از قانون اساسی مغایرت داشته باشد.

شورای نظارت بر صدا و سیما همان جایی است که می تواند مشخص کند آیا آزادی بیان و نشر افکار در این رسانه وجود دارد یا خیر؟ این شورا می تواند تشخیص دهد که آیا رسانه ملی به رسانه ی یک جریان سیاسی تبدیل شده است یا نه؟ اما این طور که مشاور فرهنگی روحانی در اواخر سال گذشته می گفت این شورا نیز تشریفاتی بیش نیست.

اسفند ماه سال قبل بود که «حسام الدین آشنا» با انتقاد از صدا و سیما گفت: از نگاه مدیریت سازمان صدا و سیما، این سازمان حق نظارت بر همه ی جهان، همه ی جامعه و همه ی قوای رسمی کشور را دارد، اما هیچ کس حق ندارد بر عملکرد این سازمان نظارت کند و شورای نظارت بر صدا و سیما نیز جنبه ی تشریفاتی دارد.

وی که نماینده ی رییس جمهوری در شورای نظارت بر صدا و سیما نیز هست، افزوده بود: تاکنون تنها دو مورد از سوی رییس سازمان صدا و سیما به شورای نظارت ارجاع شده است. مورد اول درخواست مبلغ سنگینی از سوی رییس سازمان صداوسیما از رییس جمهوری علاوه بر بودجه ی رسمی این سازمان بوده است و مورد دوم نیز مربوط به «ایجاد وقفه ی 90 دقیقه یی در مصاحبه ی زنده ی رییس جمهوری» بوده است.

آشنا گله داشت: از نگاه رییس سازمان صداوسیما شورای نظارت بر این سازمان جلسه یی تشریفاتی است که هر دو هفته یکبار برای گپ زدن تشکیل می شود. انگار این شورای نظارت بر سازمان صدا و سیما نیست، شورای نظارت صداوسیما بر رییس جمهوری است!

راکعی در ادامه ی گفت و گو با پژوهشگر ایرنا گفت: باید بر فعالیت همین شورای نظارت تاکید بیشتری شود تا روشن شود که چرا تا این اندازه منفعل است.

وی ابراز امیدواری کرد که این بخش باقی مانده از دولت قبل در صدا و سیما به خاطر احترام به رای یک ملت خودشان را با اکثریت تطبیق دهند.

«صادق زیباکلام» استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران نیز در ارزیابی عملکرد صدا و سیما در دولت یازدهم، گفت: من عملکرد این سازمان را بسیار منفی و علیه دولت روحانی می بینم.

وی از عملکرد یک سویه و یک جانبه ی صدا و سیما ابزار تاسف کرد و گفت: این رویکرد در حالی اتخاد شده است که در هشت سال گذشته به شدت همسو و همگام با دولت احمدی نژاد بود.

اگرچه سازمان تحت مدیریت ضرغامی هنوز هم طرفدارانی در میان اصولگرایان تندرو دارد اما بی تردید رسانه ی ملی تنها زمانی می تواند جایگاه حقیقی خود را در جامعه بیابد که امکانات عظیم و فراگیرش را در اختیار همه ی نگاه ها و جریانات سیاسی و فرهنگی کشور قرار دهد؛ زیرا در غیر این صورت فقط به عنوان تریبون یک گروه خاص مورد توجه قرار گرفته و اثر گذاری خود را از دست می دهد.