چه کسی و چرا از "شی جین پینگ" می‌ترسد؟

مهدی کبورانی - موضوعی که وال استریت ژورنال ماه ها سعی در پرداختن به آن به عنوان مواضع ضد غربی حزب کمونیست چین داشت، در نهایت از سوی نیویورک تایمز در قالب مقاله ای با تیتر "جان یافتن دوباره مائوئیست ها در چین"، به وضوح بیان شد.
 
پوشش خبرها در مطبوعات و رسانه های آمریکایی حکایت از برخاستن موج جدیدی در حزب کمونیست چین داشت. مدافعان و نظریه پردازان طرفدار و پیرو ایالات متحده بیم آن دارند که روزهایی که دنگ ژیائوپینگ کلاه گاوچران ها را به سر می کرد، جیمی کارتر را در آغوش می گرفت و در شبکه CNN نطق می کرد که "سرمایه دار شدن، معرکه است"، به پایان رسیده باشد.
 
آنها بیم آن دارند که تفکری که به خاطر آن هزاران نفر مبارزه کرده و خون داده اند تا جمهوری خلق چین تشکیل شود، تنها به سخنرانی های تعطیلات و رژه های میهن پرستانه کودکان محدود نشود و به حیطه اجرا وارد شود.  
 
گزارش ها حاکی از تاکید جمله فیدل کاسترو در مورد رئیس جمهور چین بود. کاسترو در مقاله ای در چهارم آگوست سال 2014 (13 مرداد 1393) نوشت: "شی جین پینگ یکی از قوی ترن و توانمندترین رهبران انقلابی است که در زندگی ام دیده ام."
 
مقصود و نکته اصلی مدنظر تریبون های ایالات متحده از به پا کردن این غوغا چه می تواند باشد؟ چرا آنها تا این حد بیم آن دارند که ممکن است رهبر خلق چین بار دیگر گرایشات و باورهای ضدسرمایه داری و ضدامپریالیستی که یک بار منجر به تعیین سیاست های چین شده بود، را احیا کند.  
 
پیامدهای این واقعیت – چنانچه درست باشد – بسیار عظیم خواهد بود. چین در حال حاضر قطب اصلی تولیدات صنعتی جهان به شمار می رود، اقتصاد این کشور به سرعت در حال رشد است و به طور گسترده ای با تمام جهان در ارتباط قرار دارد؛
 
ارتباطاتی که فراتر از محاسبات و مناسبات است. چنانچه چین در حقیقت ایدئولوژی مارکسیستی – لنینیستی و تفکرات مائو را احیا کرده باشد، این دستاورها در نظر تحلیلگران و کسانی که امور بین الملل را به طور جدی رصد می کنند، جای تعجب نخواهد داشت. همچنین اگر چین بار دیگر در مسیر انقلاب گام گذاشته باشد، قطب های اقتصادی جهان، پنتاگون و همچنین نقش پررنگ ایالات متحده در عرصه جهانی همگی با تهدیدی بزرگ تر روبرو شده اند.
 
همچون سال 1949 که لابی های قدرت بارها از خود پرسیدند "چه کسی چین را از دست داد؟"، فریادها و بیانیه های اخیر رسانه های سرمایه داری نیز نشان از آن دارد که بدون شک آنها اینک نیز برای بار دیگر می پرسند "این بار چه کسی چین را از دست داد؟" و البته از یکدیگر می پرسند "چرا ما این موج را ندیدیم؟"
 
تکامل جمهوری خلق
 
در یک نمایشگاه در روزهای اخیر در نیویورک، یکی از کتاب ها بیش از سایرین می درخشید: "کتاب سرخ کوچک" شامل نقل قول ها و جملات قصار مائو. این گونه به نظر می رسد که جهان همچنان نمی تواند مرد تقریبا فراموش شده ای که این جملات قصار را گردآوری کرد، را نادیده بگیرد.
 
در ده سال ابتدایی که منجر به اختلاف نظرها میان چین و اتحاد جماهیر شوروی شد، پس از مائو، مهم ترین چهره در سیاست گذاری های دولت چین، ژنرال لین بیائو بود؛ یکی از مهم ترین چهره های ارتش آزادی بخش خلق که در کنار مائو، ژو ئن لای و دنگ ژیائوپنگ از چهره های اصلی پیاده روی طولانی به شمار می رفت.
 
زمانی که جمهوری خلق چین و اتحاد جماهیر شوروی در سال 1961 در ابتدای "شکاف چینی – شوروی" قرار داشتند، جمهوری خلق چین در حالی که تنها 12 سال از شکل گیری آن می گذشت، خود را تنها یافت و تنها متحد این کشور نیز دست از حمایت آن کشیده بود. زمانی که معماران و مهندسان اتحاد جماهیر شوروی چین را ترک کردند، نقشه ها و طرح ها را نیز به همراه خود بردند، سدها و ساختمان ها را نیمه کاره و نیروگاه ها را بلااستفاده رها کردند. چین از این پس به هیچ وجه نمی توانست به اتحاد حیاتی خود متکی باشد و از نظر اقتصادی نیز رنج می برد.
 
اما سوال آن است که اختلاف نظر منجر به شکستن اتحاد دو کشور چه بود؟ نیکیتا خروشچف ندای "همزیستی مسالمت آمیز" با ایالات متحده را سر داده بود؛ همزیستی با کشوری که میلیون ها نفر را در کره سلاخی کرده بود و در آن برهه زمانی جنایات خود را با شدت تمام در ویتنام ادامه می داد.
 
اتحاد جماهیر شوروی در آن زمان مدعی شد که خطر جنگ اتمی هرگونه گفتمان ضدامپریالیستی و انقلاب سوسیالیستی را تبدیل به امری خطرناک کرده است. مقامات این کشور اعلام کردند که اولویت با مذاکره میان کشورهای سوسیالیستی و سرمایه داری جهان است تا از این طریق امید به مقدمات خلع سلاح اتمی فراهم شود. چین علیه رهبران پس از استالین شوروی غرید که مهم ترین گفتمان آن را می توان در بیانیه کوتاه مائو خلاصه کرد.
 
رهبر چین، که پیش از به قدرت رسیدن 25 سال در کوه ها مبارزه کرده بود، گفت: "تهدید یک جنگ جهانی جدید همچنان وجود دارد، و مردم تمام کشورها باید برای آن آماده باشند، ولی انقلاب مهم ترین و اصلی ترین مسیر برای پیمودن در جهان امروز است."
 
پاسخ لین بیائو به تیره شدن روابط چین و شوروی آن بود که چین را به رهبر و پیشتاز انقلاب بین المللی در عرصه جهانی و مساوات طلبانه در عرصه داخلی تبدیل کند. لین بیائو برای تشکیل یک کمپین ملی برای زدودن تفکرات انحرافی و ایدئولوژی ضدکمونیستی در چین تلاش کرد.
 
در طول "انقلاب کبیر فرهنگی پرولتاریا"، دانشجویان "گارد سرخ" را تشکیل دادند و در مقابل اساتید دانشگاه ها، رهبران احزاب و تمامی مقاماتی که شیفته و مروج "گام نهادن در مسیر سرمایه داری" بودند، به خروش آمدند.
 
کارگران صنعتی در شانگهای نیز به تکاپو افتاده و دولت کمون تشکیل دادند، تلاش های بسیاری برای تقویت و اصلاح هنرهایی همچون تئاتر، باله و ادبیات صورت گرفت که نقش بسزایی در بیان پیام های صریح و آشکار کمونیستی و ضدامپریالیستی داشت.
 
گزارش لین بیائو به نهمین کنگره حزب کمونیست چین "زنده باد پیروزی جنگ توده ها" نام داشت. این گزارش استراتژی های نظامی مائو در جنگ ضد ژاپن را در مقیاس جهانی بسط داده بود. این گزارش عنوان می کرد که کشورهای جهان که پیش از این مستعمره بوده اند و یا مورد ظلم قرار گرفته اند، باید یک به یک به خروش آمده، به پا خیزند و مراکز اقتصادی غرب را تسخیر کنند.
 
این گزارش در محتوای پیام شباهت بسیاری به سخنرانی مشهور "دو، سه، بی نهایت ویتنام" ارنستو چه گوارا دارد. در این گزارش از رهبران آن زمان اتحاد جماهیر شوروی به عنوان "خائنان به جنگ توده ها" نام برده شده چرا که آنها به اندیشه "همزیستی" با نظام جهانی سابق که ریشه فقر و فلاکت بسیاری از مردم جهان است، روی آورده بودند.
 
تغییر مسیر
 
با وجود آنکه در اساسنامه حکومتی چین از لین بیائو به عنوان جانشین رسمی مائو نام برده شده بود و او پس از برانداختن سیستم درجات نظامی از محبوبیت بی نظیری نزد نظامیان برخوردار بود، پس از مدت کوتاهی کنار گذاشته شد.
 
اتفاقاتی که همچنان در حد مجموعه ای از اسرار باقی مانده، لین بیائو متهم به تلاش برای کودتا و فرار به اتحاد جماهیر شوروی شد. دلایل و چگونگی اینکه چطور لین بیائو از رهبری چین کنار گذاشته شد، همچنان ناشناخته باقی مانده است.
 
پس از کنار گذاشتن لین بیائو، سیاست خارجی چین به سرعت دستخوش تغییر شد؛ زمانی که ریچارد نیکسون در سال 1972 به چین سفر کرد، از او مانند یک قهرمان استقبال شد، و در حالی که بمب های آمریکا بر سر مردم ویتنام فرود می آمد و کوبا از تحریم های شدید اقتصادی رنج می برد، مردم چین برای نیکسون هورا می کشیدند.
 
به دنبال تغییر مسیر چین، مائو کمپینی با نام "انتقاد از لین بیائو، انتقاد از کنفوسیوس" را به اجرا درآورد و دولت چین در نقاط مختلف جهان پیمان اتحاد با ایالات متحده بست. دنگ ژیائوپنگ که پیش از این "مسیر کاپیتالیسم" را اظهار داشته بود، در مرکز قدرت حزب کمونیست چین قرار گرفت.
 
رهبران چین از این پس رهبران اتحاد جماهیر شوروی که اینک "برخوردی نرم" با امپریالیسم داشتند را "خائنان به جنگ توده ها" نمی خواندند بلکه ترجیح می دادند نام "سوسیال امپریالیست" را برای آنان به کار برند.
 
از نظر مائو نه تنها رهبران آن زمان شوروی امپریالیست بودند بلکه "خطر اصلی" به شمار می رفتند. از سوی دیگر، به دلیل مخالفت با اتحاد جماهیر شوروی، چین خود را در کنار شاه ایران، پینوشه در شیلی و شورشیان تحت حمایت آمریکا در آنگولا دید.
 
پس از مرگ مائو در 1976، دنگ ژیائوپنگ قدرت را در دست گرفت و روی به اصلاحات بازار در سطح وسیع آورد. گروهی از متحدان مائو که بر آنها نام "باند چهار نفره" نهاده شد، در یک محاکمه عمومی عظیم، محکوم شده و راهی زندان شدند. چین حتی به نام مبارزه با "سوسیال امپریالیسم شوروی" به ویتنام حمله کرد و هزاران ویتنامی و چینی در این درگیری ها کشته شدند.
 
جیمی کارتر و دنگ ژیائوپنگ یکدیگر را در آغوش گرفتند و ژیائوپنگ توجیهاتی ایدئولوژیک را برای چرخش مسیر به سوی بازار آزاد سرمایه داری، تراشید. وی مدعی شد که "فقر نیز ضدکمونیست است" و "سرمایه دار شدن، معرکه است".
 
"سرمایه دار شدن، معرکه است"
 
این جمله که دنگ ژیائوپنگ به خاطر آن شناخته می شود، به یکی از اصلی ترین مشکلاتی که حزب کمونیست چین پس از انقلاب 1949 با آن روبه‌رو شد، اشاره می کند. چین یک کشور تحلیل رفته و مبتلا به فقر بود، چنانچه در حال حاضر نیز بخش عظیمی از آن به این مشکل گرفتار است.
 
پیش از انقلاب 1949 چین، اغلب مردم این کشور به شدت از بی سوادی، گرسنگی، سوءتغذیه و فقدان مسکن و پوشاک رنج می بردند. حزب کمونیست چین با اقداماتی نظیر توزیع مجدد زمین های کشاورزی و ایجاد نظام پزشکی و سلامت با "پزشکان پابرهنه" که سرتاسر کشور سفر کرده و بیماران را معالجه می کردند، در مقابل این مشکلات ایستاد.
 
سال های ابتدایی انقلاب موفقیت های بزرگی را در مقابله با بی سوادی، بیماری های رایج، فاحشگی و اعتیاد به مواد مخدر به همراه داشت. مراکز دولتی تولیدات صنعتی احداث شدند و تلاش های بسیاری برای حذف فردگرایی و دستیابی به روحیه کار گروهی صورت گرفت که منجر به احداث و تاسیس زیرساخت های بسیار در سرتاسر کشور شد.
 
با این وجود حزب کمونیست چین هر روز بیش از پیش به یک واقعیت انکارناشدنی پی می برد: شکل گیری یک جامعه سوسیالیستی مساوات طلب، که هدف مورد ادعای این حزب بود، به راحتی و بر اساس تنگدستی شدید صورت نمی گرفت. بدون کمک های شوروی و سرمایه گذاری های خارجی، چین تنها ناچار به توزیع و برنامه ریزی چندین باره صنعت و سرمایه های بسیار اندک و محدود خود بود.
 
تلاش برای آبادی چین، تنها بر اساس اندیشه های مساوات طلبانه و ضدامپریالیستی، که سیاست غالب بین سال های 1961 تا 1970 به شمار می رفت، برای این هدف کافی نبود. این تفکرات دستاوردهای بسیاری به همراه داشت اما هنوز منجر به پیشرفتی که میلیون ها چینی آرزوی آن را داشتند، نشده بود. از دیدگاه رهبران و تحلیلگران چین، روش ها و تاکتیک های اتخاذ شده برای خروج چین از بحران فقر، برای دستیابی به هدف باید تغییر می کرد.
 
تنها متحد بین المللی چین در طول انقلاب فرهنگی، اقدامات این کشور در دهه 1970 را تقبیح کرده و مورد نکوهش قرار داد. انور خوجه که در جمهوری خلق آلبانی در راس امور قرار داشت، لب به انتقادات شدید گشود و گفت که رهبران چین برای مدت طولانی "آرمان های قدرت عظیم" را نادیده گرفته و کتمان کرده اند. خوجه در متنی با عنوان "امپریالیسم و انقلاب" که در سطح گسترده در جهان منتشر شد، به بسیاری از سازش ها و توافق های مائو و رهبران چین از سال 1949 تا آن زمان اشاره کرد.
 
در مجموع، از دید آلبانی بخش عمده ای از جنبش ها و اقدامات چین "مائوئیستی" در اواخر دهه 1970، بر خلاف اصل جمهوری خلق در جریان بود.
 
شبح لین بیائو
 
پس از ایدئولوژی مارکسیست – لنینیست و اندیشه های مائو، "نظریه دنگ ژیائوپنگ" به باورهای رسمی حزب کمونیست چین افزوده شد و تبدیل به توجیهی برای دو موضوع به شمار می رفت؛ نخست سیاست های بازار آزاد داخلی و دیگر همکاری با ایالات متحده در سرتاسر جهان. هرگونه بحث در مورد موضوعات این چنینی در سال 1966 به عنوان دگراندیشی و مخالفت و در نتیجه جرم محسوب می شد تا اینکه در اواسط دهه 1980، این موضوعات پذیرفته شده و در ظاهر از سوی دولت و جامعه چین با آن برخورد بحث برانگیز نمی شد.  
 
 
اقتصاد چین در طول چند دهه با رشد بی سابقه ای روبرو شد؛ تولیدات این کشور افزایش یافت و چین بیش از هر کشور دیگر در جهان دارای کارگران صنعتی بود و در نتیجه تولیدات چین بیش از هر کشور دیگر در جهان با افزایش روبرو شد.
 
با این وجود این تولیدات در کارخانجات دولتی و یا تحت مدیریت حزب کمونیست صورت نگرفته بود بلکه منشا آن تاسیسات خصوصی تحت مالکیت سرمایه داران داخلی و خارجی بود.
 
حزب کمونیست چین به کاپیتالیسم اجازه ورود و رشد در این کشور را داد ولی آن را به شدت تحت کنترل خود درآورد. اغلب کارگران چین اعضای اتحادیه متحد با حزب کمونیست هستند. مالیات های سنگین بر سرمایه گذاران خارجی اعمال می شود و صاحبان صنایع و تاجرانی که بر خلاف منافع این حزب گام بردارند و یا مورد غضب حزب قرار گیرند، با پیامدهای سنگین و شدید مواجه خواهند شد.
 
بر خلاف سایر کشورها که "پیشرفت" را اولویت خود قرار داده اند، استاندارد و کیفیت زندگی برای طبقه متوسط چین با سرعت هرچه بیشتر افزایش یافته است. در حالی که جهانی سازی در هند، آمریکای لاتین و بسیاری نقاط دیگر جهان، موجب بیکاری و آوارگی کشاورزان شده، بساط بهره کشی از انسان ها را با ساختاری جدید به راه انداخته و جامعه بشری را بیش از پیش در یاس فرو برده، نتایج این پدیده در چین تلفیق چندین موضوع بوده است.
 
ممکن است بسیاری از اعضای حزب کمونیست چین (از دید کاپیتالیسم و همراهان متعدد آن در کنار سلطه حزب کمونیست چین) معیار سنجش سطح روابط در این کشور باشند که البته این امر منجر به تداوم ابهام در این مورد خواهد شد. با این حال بازیگردانان اصلی ایالات متحده نظرات دیگری در این باره دارند.
 
شورای مشارکت اقتصادی بین کشورهای اقیانوسیه (The Trans-Pacific Partnership) به عنوان یک توافق تجاری میان ایالات متحده و متحدانش در آسیا، به وضوح به طور اختصاصی برای مقابله با چین و منافع اقتصادی این کشور تشکیل شده است. از سوی دیگر "ثقل گرایی آسیایی" ایالات متحده همراه با تشدید حضور نظامی این کشور در کره جنوبی، فیلیپین و سایر کشورهای آسیایی با هدف ایجاد مزاحمت برای رهبران چین صورت می گیرد.
 
بر هیچ کس پوشیده نیست که تظاهرات "اشغال مراکز" در هنگ کنگ، در نتیجه تحریکات ایالات متحده آغاز شد و سپس از سوی این کشور حمایت و تشدید شد. اگرچه ممکن است حمایت از این تحرکات در پوشش و قالب سازمان ها و نهادهای غیردولتی غربی صورت گرفته باشد، ولی مسلما با هدف ضربه زدن به حزب کمونیست چین مدیریت و مهندسی شدند.
 
در حالی که چین هر روز بیش از پیش هدف تهدیدات، خرابکاری ها و تلاش های آمریکا برای براندازی حزب کمونیست این کشور قرار می گیرد، شبح لین بائو بار دیگر در حال پدیدار شدن است.
 
بسیاری از تحلیلگران جهان که از مدت ها پیش عنوان کرده بودند که حزب کمونیست چین "تنها نام کمونیست را بر خود می بیند"، به یک باره از مواضع ضداستکباری شی جین پینگ شوکه شدند. اگر این مواضع صرفا یک چالش و درگیری ملی و درون حزبی بر سر قدرت بود، مطمئنا با واکنش مغضوبانه و خصومت آمیز نیویورک تایمز و وال استریت ژورنال همراه نمی شد.
 
جامعه چین همچون تمامی جوامع دیگر، در اصل وجودی خود ثابت و پایا نیست. جهان پیوسته در حال تغییر و تحول است، و کشورها، طبقات اجتماعی و دولت ها نیز همراستا با آن تغییر می کنند، چنانچه هیچ چیز در جهان ثابت و پایا نیست.
 
جامعه چین – که از سوی حزب کمونیست و با کنترل شدید دولت بر اقتصاد رهبری می شود – دارای نقشی کلیدی در اقتصاد جهان است. بر اساس مشاهدات به عمل آمده از سوی هر دو جناح موافق و مخالف چین، ممکن است این کشور به زودی با تغییرات شگرفی روبرو شود.
 
بواسطه نقش جدید و پررنگ چین در مناسبات و روابط انسانی در جهان، این تغییرات پیامدهایی به مراتب فراتر از دوران گذشته خواهند داشت.   
 
*ترجمه متنی از کیلب موپین (کارشناس حوزه اقتصاد جهانی)