شهر ایروان یکی از سه شهر مهم قفقاز جنوبی، پایتخت ارمنستان و محبوب ارمنیان جهان است.
شهری با تاریخ بیش از ۲۸۰۰ سال در دامنه کوه آرارات و بر کرانه رود هرازدان. آنچه ابتدا قلعه اِربونی در تمدن اورارتو بود، در دهه ۱۹۳۰ چهره عوض کرد و از نو ساخته شد و امروز ایروانِ زیباست.

با موقعیت استراتژیک مهم خود بارها نبردگاه عثمانی‌ها، پارس‌ها و امپراطوران روس بوده است. از این نبرد‌ها آنچه نصیب ایروان شد ویرانی‌های پیاپی بود که بلایایی طبیعی چون زلزله‌ای در قرن هفدهم، که شهر را یکپارچه به خاک نشاند، نیز بر آن افزود.

با این حال بناهایی از اریوانِ کهن تا به حاضر دوام آورده‌اند که ایستایی مردمش را نیز به یاد می‌آورد.در دوران شوروی شهر بطور جدی بازسازی شد. بر پایه نقشه‌های الکساندر تمانیان معمار شهر بی نقص زمان شد. مرکز شهر، گرچه کمتر از روی نقشه‌ها پیش رفت، چون جواهری از سبک معماری نخستین شوروی است. در آن زمان شهر را بر مبنای رنگ سنگ‌های بکار رفته در بناهایش، شهر صورتی نامیدند.

دریاچه سوان
دریاچه سوان در ۶۰ کیلومتری شمال شرقی ایروان و در استان گغارکونیک قرار دارد. این دریاچه که بزرگ‌ترین دریاچهٔ قفقاز و از بزرگ‌ترین دریاچه‌های کوهستانی آب شیرین در جهان است در بلندای ۱۹۱۶ متری سطح دریا واقع شده است. نام سوان از ریشهٔ اورارتویی سیونا و به معنی «سرزمین دریاچه‌ها» گرفته شده‌است. حدود ۳۶ جویبار به این دریاچه می‌ریزند و تنها رودخانه‌ای که از سوان سرچشمه می‌گیرد رود هِرازدان است.
از گردشگاه‌های پیرامون این دریاچه، چشمهٔ آب معدنی دیلیجان و شهرستانی به همین نام است. ماهی قزل‌آلای مشهوری به نام ایشخان (شاهزاده) بومی این دریاچه است.دریاچه سوان در حال حاضر تنها دریاچه ای است که در داخل مرز ارمنستان امروزی قرار دارد. شبه جزیره سواناوانک ( که در گذشته جزیره بوده است ) با سواحل شمالی خود منطقه تاریخی دریاچه محسوب می شود.این دریاچه کوهستانی بیش از 5% از مساحت کل ارمنستان را دربرمی گیرد ، و صومعه شبه جزیره یکی از مکان های دیدنی بسیار معروف و همچنین نزدیک ترین محل برای بازدید به شمار می رود.

معبد گارنی

تاریخ بنای قلعه گارنی بر می گردد به هایک ناهابت که به نام گارنیک نوه نتیجه (هایک) نامگذاری شده است . رودخانه گارنی در 28 کیلومتری جنوب شرقی ایروان قرار گرفته است و در محدوده استان کوتایک می باشد . این منطقه با داشتن شرایط آب وهوایی طبیعی منحصر بفرد در ارمنستان ییلاقی و شکارگاه اختصاصی پادشاهان در قرون مختلف بوده است.

مجموعه فعلی که شاهد آن هستید از قسمتها و بناهای زیر تشکیل شده است :

1- عبادت گاه یا بنای اصلی معبد که تاریخچه ساخت آن به قرن اول میلادی مربوط میگردد . این بنا به دستور پادشاه تیرداد اول درسال 66 میلادی بنا گردید و تقدیم شده به خدای مهر و به همین دلیل بعد از به رسمیت شناختن دین مسیحیت در ارمنستان دراوایل قرن چهارم میلادی این بنا دست نخورده باقی مانده و در کنار آن کلیسایی بنا گردید که بر اثر زلزله مهیبی به سال 1679 میلادی فرو ریخته است.
2- درمحدوده بنا شاهد یک حمام اختصاصی هستیم که مربوط به دختر خسرو پرویز خواهر تیرداد سوم می باشد ، که تشکیل شده از قسمتهای مختلف که حوضچه های اب گرم و سرد و حمام بخار می باشد . قسمت جالب توجه این حمام کاشی کاری های کف حمام می باشد که از 15 رنگ طبیعی ساخته شده و درآن ماهی های دریا به تصویر کشیده شده اند.در مرکز این نقش ها فیگور زن ومردی است که نمادخدای اقیانوس میباشد.
3- دیگری تخته سنگی است که شناسنامه معبد گارنی به شمار می رود و روی آن کتیبه ای به زبان یونانی به دست پادشاه وقت در راستای بنای این اثر تاریخی حک گردیده است.

کلیسای گغارت

کلیسای گغارت به معنی سرنیزه میباشد که در 35 کیلومتری جنوب شرقی ایروان ساحل شرقی رودخانه آزاد در دره تاریخی گغارت قرار گرفته است . این بنا در دو بعد زمانی مختلف ساخته شده و از دو قسمت اصلی تشکیل شده است . در اوایل قرن سیزدهم این منطقه جزو املاک اختصاصی خاندان زاکریان بوده است و قابل ذکر است که خاندان زاکریان یکی از ثروتمندترین خاندان در تاریخ ارمنستان بوده اند که به دستورشان کلیسای بیرونی در سال 1215 ساخته می شود بعدها خاندان پروشیان این ملک را ازخاندان زکریان خریداری نموده و دستور ساخت کلیسای درونی را به یک خواهر و معمار دادند . و در اواخر قرن سیزدهم کلیسای درونی ساخته شده که از 3 قسمت اصلی تشکیل شده است که یکی از این قسمتها آرامگاه سلسله پروشیان محسوب می شود . ساخت کلیسای درونی که ازتراش صخره به وجود امده 10 سال به طول انجامیده است (1350-1340).

گغارت یک نوع نیزه است که یک پایه چوبی دارد ، بر سر آن یک آهن تیز تخت قرار گرفته است این نیزه مربوط به زمانی است که حضرت مسیح را به صلیب کشیده بودند و با فرو کردن این نیزه در بدن ایشان می خواستند مطمئن باشند که حضرت مسیح جان سپرده است و به همین دلیل این نیزه برای مسیحیان مقدس شناخته شده است و تاتوس اراکیال این نیزه را در اواسط قرن سیزدهم به ایری وانک نام قدیم گغارت می اورد و از آن پس به این نام معروف می گردد.

کلیسای گغارت در محلی دورتر از گارنی قرار دارد، این کلیسا در بالای کوهی واقع شده است. ورودی کلیسا فرورفتگی کوچکیست که طبق باور برخی مردم منطقه اگر کسی سه سنگ از هفت سنگ کوچک داخل آن پرت کند و نیفتد به آرزوی خود می رسد در اینجا نیز مثل بعضی روستاهای ایران به یک درخت دخیل بسته اند. چشمه ای داخل کلیسا وجود دارد که هر که از آن بر سر و صورتش بزند جوان می ماند. در این منطقه نان گردویی و مربای گردو می فروشند.

دره گل ها

در 50 کیلومتری شمال شرقی شهر ایروان در دامنه کوهها دره گل های ارمنستانقرار دارد. از ویژگی های بارز این مکان طبیعت سرسبز کوهستانی آن است که در فصل تابستان غرق در گل و گیاهایی زیبا و در زمستان با انبوهی از برف پوشیده است و از مراکز تفریحی ارمنستان در طول سال می باشد که شامل مجموعه های ورزشی رستوران ها هتل ها و غیره است . طول پیست اسکی 7 کیلومتر است و در سال 2004 تل سیژ آن را باز سازی و به تعداد ایستگاه های آن اضافه کردند . مجموعه کلیساهای جامع رادر این دره مشاهده می کنیم که 4 کلیسای بزرگ و 2 کلیسای کوچک تشکیل شده است . کلیسای اصلی به اسم گری کور مقدس است که درسال 1013 میلادی ساخته شده . و در محوطه کلیسا مقبره بنیانگذار ان گری کور و سنگهای سلیبی قرن 12 و 13 می باشد و نیز مقبره 2 پادشاه ارمنی که در جنگ سلجوقیان جان سپرده اند می باشند.

ساختمان اپرا

یکی ازشاهکار های معماری شهر ایروان وجزو یکی از 10 سالن اپرای برتر دنیا می باشد که بنا م Aram kachatorian ( اولین اپرا نویس ارمنی ) نام گذاری شده است.اساسا این ساختمان از 2 قسمت تشکیل شده که سالن غربی ان سالن فیل هار مونیک (ارکستر سمفونی ) به نام Aram kachatorian و سالن شرقی ان سالن اپرا وباله به نام Alexander spendiarian می باشد این بنا با طراحی و نظارت مستقیم معمار معروف Alexander Tamanian در سال 1931 ساخته شده است ودر سال 1936 در نمایشگاه بین المللی پاریس مدال طلای معماری را دریافت کرده و اولین برنامه ای که در ان اجرا شده درسال 1932 بوده است .درسالهای اخیر یکی از مراکز جذب توریست محسوب می شود هنرمندان معروف بسیاری جهت برگزاری کنسرتهای موسیقی درساختمان اپرا به ارمنستان سفر می کنند واز استقبال خوبی برخوردارمی شوند .مراکز تفریحی بسیاری دراطراف ساختمان اپرا دایر گردیده که تمام مسافران از این امکانات مخصوصا در فصل تابستان استفاده می نمایند .

گاسگاد معروف به هزار پله

مهندس ALEXANDER TAMANIAN بعد از استقلال یافتن ارمنستان طرح جامعی را برای شهر ایروان ارائه داد که یکی از مهمترین قسمتهای آن گاسگاد می باشد که در سال 1970 زیر نظر معمار TOROSIAN تکمیل گردید است . گاسگاد پایین ترین نقطه شهر را از نظر ارتفاع (مرکز شهر ) به بالاترین نقطه (شمال شهر وپارک پیروزی ) وصل می کند . دارای 750 پله می باشد از این رو به 1000 پله معروف است . در شمالی ترین نقطه گاسگاد به مناسبت پنجاهمین سالگرد پیروزی روس ها علیه آلمان های نازی در جنگ جهانی دوم بنایی ساخته شده که در مرکز آن یک برجک قرار دارد که بر روی آن نشان جاودانگی حک شده است . ما در طبقات مختلف گاسگاد شاهد مجسمه های بسیاری هستیم که از آثار هنرمندان معاصر محسوب می شود . همچنین در مجموعه cafeschian شاهد مجسمه های شیشه ای ( ساخت زوجی از کشور چک ) و همچنین مجسمه هایی از هنرمندان دیگر و آثار معروفی از نقاشان برجسته دیگر می باشیم .

Cascadeکه به معنی آبشارهای کوچک می باشد و ایرانی ها در ارمنستان آن را به نام هزار پله به خاطر پله های زیادی که دارد می شناسند.در کنار این مجموعه مجسمه های برنزی و سنگی زیبایی وجود دارد و اطراف این مجموعه فواره های و آب نماهای زیبای وجود دارد که با باغچه های زیبایی که دراطراف این فواراه ها و مجسمه ها وجود دارد زیبایی خاصی به این مجموعه می دهد.
در کنار این پله ها برای کسانی که توانایی بالا رفتن از پله ها را ندارند پله برقی وجود دارد که تا ساعت 11 شب کار می کنند.

لازم به ذکر است که در هر طبقه به صورت مجزا مجسمه و باغچه وجود دارد و در بالای این مجموعه شما میتوانید نمای زیبایی از شهر ایروان و سالن اپرا را هم داشته باشید . به تازگی در ساختمان این مجموعه ، موزه جدیدی افتتاح شده است که شامل آبگینه های زیبایی است که از شیشه هایی که به صورت بسیار زیبایی فرم داده شده اند ساخته شده است و حتی در کنار آن شما می توانید از این آبگینه ها خریداری کنید.

هامالیر ( مجتمع فرهنگی ورزشی )

از منحصر به فرد ترین آثار معماری در ارمنستان به شمار میرود که به دستور گارن دمیرچیان دبیر وقت حزب کمونیست ساخته شده است و طراح این بنا عقابی را تجسم کرده که میخواهد اززمین برخیزد و در حال باز کردن بالهایش است . این مجموعه بزرگ محل اجرای نمایشگاههای بین المللی مسابقات ورزشی و کنسرت های مختلف میباشد و از مهمترین امکانات این مجموعه پیت پاتیناژ (رقص روی یخ ) است که در طول سال قابل استفاده عموم می باشد .

پارک دنیای آب ایروان
مجموعه روباز تفریحات آبی در دو هکتار، شامل استخر شنای موج دریا، جکوزی بار، سرسره‌های آبی،‌ بازی‌های آبی، استخر کودکان و ...
مسابقات و بازی‌های بسیاری در این پارک آبی برگزار می‌شود. اجرای موسیقی زنده، رستوران غذاهای دریایی، بار سرو نوشیدنی‌ها از دیگر امکانات مجموعه است.

موزه ماتناداران

ماتناداران یکی از قدیمی ترین و ثروتمند ترین خزانه های کتاب در دنیا است.آن توسط مارک گریکوریان در سال 1957 میلادی طراحی شده است. کمتر گردشگری پیدا می کنید، که بدون ملاقات از این مرکز ایروان را ترک کند.مجموعه ای از پله ها شما را به سمت مجسمه مسروپ ماشتوس ، مخترع الفبای ارمنی ( در سال 396 میلادی ) سوق می دهد. در کنار آن مجسمه شاگرد مسروپ ماشتوس ساخته شده است ، که دستش را با اشاره کرده به مدرس خود بالا نگه داشته است و درکنار او زانو زده است. حروف الفبای ارمنی بر روی دیوار پشتی حکاکی شده است.مجموعه این کتاب ها شامل 17000 نسخه خطی است ، که تقریبا شامل تمامی نسخه های فرهنگی و علم دوران باستانی و میانه است. این نسخه ها شامل : تاریخ ،جغرافیا ، دستور زبان ، فلسفه ، قانون ، علم پزشکی ، ریاضیات ، گیتی شناسی ،تحقیقات نظری در مورد تقویم ، علم کیمیا ، علم شیمی ، ترجمه ها ، ادبیات ، تاریخ شماری ، تاریخ هنر ، نقاشی با تذهیب (مینیاتور ) ، موسیقی و تئاتر هستند. همچنین نسخه های خطی به زبانهای عربی ، فارسی ، یونانی ، سوریه ای ، لاتین ، اتیوپی ،هندی ، ژاپنی و غیره وجود دارد.قبل از ورود به موزه ، مجسمه هایی از فیلسوفان ، دانشمندان و هنرمندان باستانی قرار دارند ، که به ترتیب توروس روسلین ، گریکور تاتواتسی ، آنانی شیراکاتسی ، موسس خرناتسی ، مخیتار گوش و فریک هستند.

به محض ورود از درهای بزرگ مس اندود شاهد موزاییک نبرد آوارایر می شوید، که هال ورودی را تزیین کرده است. این یک رویداد بسیار مهم برای ارامنه محسوب می شود ، که در 26 ماه می سال 451 میلادی آنها برای مقابله با دشمنان خود برپا خواستند. بر روی دیوار رو به رویی قاب سه لوح ای است ، که توسط هوهانس خاچاطریان با آبرنگ بر روی گچ نقاشی شده است . آن 3 دوره متفاوت ازتاریخ و فرهنگ ارامنه را نشان می دهد. در این مرکز میراث فرهنگی ، نسخه هایی می توان پیدا کرد که اصل آنهاگم شده است و فقط از طریق ترجمه های ارمنی قابل شناسایی هستند.تاریخ ماتناداران به زمان های اختراع الفبای ارمنی بر می گردد.

موزه قلعه اربونی ارمنستان

شهر ایروان با بنای قلعه اربونی توسط امپراطوری اورارتو‌ها که تقریبا 3000 سال قبل در نزدیکی دریاچه وان در ترکیه کنونی ساکن بودند ساخته شد. مکان این قلعه در قسمت جنوب شرقی ایروان و روی تپه ای قرار گرفته است. هم اکنون باستان شناسان از اجناس یافته از قلعه فلز کاری های بسیار زیبای اورارتویی را در معرض بازدید کنندگان گذاشته اند. نمای موزه نقشهای برجسته ای از جنس برنج از پیکر های اورارتوری را دارد. در سال 872 قبل از میلاد قلعه توسط آرگیشتی اول پسر منوا که پادشاه اوراتو بود ساخته شد و اولین بناهای محکم اورارتویی در ناحیه شرق رود ارس بوده است. نام اربونی ریشه نام ایروان می باشد که در طول زمانها تغییز پیدا کرده است.

گالری ملی ارمنستان:
یکی از موزه‌های هنری مهم در دنیاست که در سال ۱۹۲۱ تاسیس شده. مجموعه‌ای غنی با بیش از ۱۹۰۰۰ اثر از هنرمندان روس، ارمنی و اروپای غربی. برخی از آثار از موزه‌های هریتاژ (سنت پترزبورگ) و ترتیاکوف (مسکو) به این موزه انتقال داده شده. آثار هنرمندان ارمنی قرون هفده و هجده میلادی و مجموعه خانواده لازارِو، بنیانگزاران موسسه زبان‌های شرقی در مسکو، موزه را غنا بخشیده است. بخشی از موزه به هنرمندان ارمنی خارج از کشور اختصاص دارد. آثار بی‌نظیری از هنرمندان اروپای غربی همچون وان دایک و روبنس نیز در این موزه نگهداری می‌شود. هنرمندان ارمنی آثار زیبایی را بر مبنای فرهنگ و آداب و رسوم خود خلق کرده‌اند که برای شیفتگان هنر و علاقه‌مندان به فرهنگ ارمنستان بسیار جذاب است.

خانه و موزه سرگئی پاراجانف:
سرگئی پاراجانف (۱۹۹۰-۱۹۲۴)، فیلمساز، نقاش و عکاس شهیر ارمنی است. خانه و موزه او در ایروان محل نگهداری از بیش از ۶۰۰ اثر او، گرافیک‌ها، عروسک‌ها، کلاژها، عکس‌ها، فیلم‌هاو فیلمنامه‌های اوست. طرح ایجاد خانه و موزه پاراجانف در سال ۱۹۸۸ توسط دولت ارمنستان آغاز شد، اما احداث آن بر اثر زلزله همان سال تا ۱۹۹۱ بطول انجامید. اما مرگ پاراجانف در ۱۹۹۰ اجازه زندگی در این خانه جدید را به او نداد.اکنون این خانه یکی از دیدنی های ارمنستان است.