توافق هسته ای، پیامدهای منطقه ای و منتقدان داخلی

عصر ایران - بدون شک و تردید مساله توافق در شرف انجام هسته ای بین ایران و گروه 1+5 هم اکنون یکی از مهم ترین موضوعات و دستورکارهای بین المللی است و اهمیت  پیامدهای احتمالی مترتب بر آن را از واکنش ها ، اقدامات و موضع گیری های برخی کشورهای منطقه و جهان می توان درک کرد.

به طور مشخص برخی کشورهای منطقه از این توافق احساس نگرانی می کنند و در لفافه و گاه به صورت علنی می گویند این توافق توافقی بد است چون امکانات و فضای مانور گسترده تر از شرایط کنونی برای نفوذ منطقه ای ایران فراهم می کند و این کشور را از زیر فشار تحریمی رها می کند و این مساله به بسط نفوذ و قدرت منطقه ای ایران می انجامد.

این کشورها  که با ایران احساس رقابت و دشمنی می کنند می گویند با وجودی که در دو - سه سال اخیر ایران تحت فشار تحریمی بود اما توانسته است نفوذ منطقه ای خود را حفظ کرده و در برخی موارد حتی گسترش دهد و حالا در صورت برداشته شدن بخشی از فشارهای سیاسی و اقتصادی علیه ایران به طور طبیعی این نفوذ رو به گسترش ایران غیرقابل مهارتر از گذشته خواهد بود.

البته مخالفان دیگری نیز هستند که بیشتر از جنبه ایدئولوژیک و مخالفت بنیادی با نظام حاکم بر ایران به موضوع نگریسته و دادن هر گونه امتیاز به ایران و برداشته شدن هر میزان فشار و تحریم علیه آن را بر نمی تابند و دوست دارند موضوع هسته ای در کنار بسیاری موضوعات و پرونده های اختلافی و مفتوح دیگر همچنان بهانه ای باشد برای شعله ور ماندن همیشگی تنور خصومت و دشمنی بین ایران و برخی کشورهای منطقه و جهان تا این گروه ها بتوانند به بهانه آن، منافع خاص سیاسی خود را صید کنند و تنور خصومت را گرم و آتشین نگه دارند.

اما موافقت ها و مخالفت ها با توافق احتمالی و نهایی هسته ای ایران این هفته ها و همزمان با نزدیک شدن به ضرب الاجل نگارش متن نهایی توافق به فصل های آخر خود رسیده است و چند هفته دیگر با نگارش متن نهایی توافق مشخص خواهد شد که کدام گروه و دسته پیروز خواهند شد.

البته در نگاهی کلان و از منظر ابعاد و هزینه هایی که ایران و جمع بزرگی از کشورهای جهان به منظور دیپلماسی و رسیدن به یک توافق مشترک در سطح بین المللی روی این موضوع هزینه کرده اند؛ طبیعتا رسیدن به توافق نهایی برای همه جهان یک خبر خوب خواهد بود و یک برد همگی محسوب می شود چون در صورت نرسیدن به یک راه حل نهایی بنا به دلایل مختلف - که تشریح آن در حوصله این بحث نیست- دود ناشی از زیان های مترتب بر تشدید تخاصم بین طرفین مذاکره به چشم همه جهان خواهد رفت و اتفاقا در مقام نخست می تواند گریبانگیر کشورهایی شود که این روزها از امکان رسیدن به یک توافق احتمالی ابراز نگرانی می کنند.

از منظر مخالفان داخلی توافق هسته ای نیز می توان نکته ای را به آنها متذکر شد و این مساله را به آنها گوشزد کرد که مخالفت با یک سیاست داخلی و یا خارجی حق هر شهروند و گروه سیاسی  و یا هر شهروند کنشگر یا عادی است؛ اما اگر مخالفان داخلی توافق (البته آنهایی که مخالفت شان مبنای اقتصادی ندارد و در واقع از جنس کاسبان بیمناک تحریم نیستند) نگاهی به اخبار و تحولات مربوط به موضوع هسته ای و حتی تحولات منطقه ای و موضع گیری کشورها و طرف های منطقه ای داشته باشند و ببینند چه رایزنی های پیدا و پنهانی به منظور متوقف کردن یا چوب گذاشتن لای چرخ مذاکرات در حال انجام است ، شاید خود آنها نیز بر این واقعیت اذعان کنند که با توافق نهایی هسته ای تحولی بزرگ  در عرصه سیاست منطقه ای و جهانی شکل می گیرد و آیا همین یک دلیل نمی تواند گویای این مساله باشد که توافق در شرف انجام هسته ای یک توافق احتمالا خوب برای کشور است؟ چرا که اگر توافق هسته ای تسلیم شدن ایران در برابر اراده دیگران بود و حاصلی و میوه ای نداشت چرا باید کشورهایی چون عربستان و رژیم هایی چون اسراییل این گونه خود را به آب و آتش می زدند تا جلوی آن را بگیرند؟

در واقع این دسته از منتقدان توافق، اگر قطعات پازل تحولات منطقه را در کنار هم بگذارند می توانند به خوبی متوجه این واقعیت شوند که توافق در شرف انجام هسته ای می تواند تا چه میزان در برخی حوزه ها به نفع توان و منافع ملی کشورمان عمل کند و تعیین کننده باشد.

هر چند یادآوری این نکته نیز ضروری است که توافق هسته ای قطعا و یقینا معجزه نمی کند و باطل السحر مشکلات داخلی کشور نخواهد بود چرا که منشا مشکل در بسیاری از موارد و حوزه ها در داخل کشور است و سوء مدیریت ها ، فساد اقتصادی، هدر رفت منابع ملی و بسیاری از مشکلات داخلی از سیاسی گرفته تا اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و ... در داخل کشور است که حل ریشه ای آنها نیازمند یک برنامه ریزی گسترده و ملی از سوی یک دولت متعهد و مردمی است.

به بیان دیگر و در جمع بندی نهایی، تحریم هایی که در سال های گذشته علیه اقتصاد کشورمان وضع شد به طور طبیعی زندگی و زمانه مردم ایران را تحت تاثیرات جدی قرار داد و عرصه را به لحاظ اقتصادی بر مردم و دولت تنگ کرد ، آن هم در شرایطی که اقتصاد ایران اساسا دارای بیماری ها و مشکلات اساسی دیرپا و مزمن بود و تحریم ها در شرایطی که یک دولت غیر منضبط و بدون برنامه بر سر کار بود (دولت دهم) اوضاع را به مراتب بدتر کرد. اتفاقا روی اصلی سخن مخالفان منطقه ای و خارجی توافق هسته ای در همین است که آنها به دولت هایی چون آمریکا و طرف های مذاکره با ایران می گویند:"  چرا دارید فشارها را از روی ایران بر می دارید، اگر این فشارها را ادامه دهید و یا حتی تشدید کنید ایران بیشتر تضعیف می شود و این به نفع ماست."

هر چند این ادعا و این خواسته قطعا و یقینا با پایمردی ایران محقق نخواهد شد و دولت و ملت ایران نشان داده اند افزایش فشار قطعا به تسلیم شدن ایران به خواست های آنها نخواهد انجامید، اما همین خواسته و نکته رقیبان منطقه ای و برخی طرف های خارجی می تواند به عنوان یک شاهد زنده برای "مسیر درستی" باشد که دستگاه دیپلماسی کشور در جهت آن حرکت می کند.

و نکته پایانی اینکه دولت آمریکا مهم ترین و بزرگ ترین کشوری است که در 36 سال گذشته با جمهوری اسلامی ایران پنجه در پنجه خصومت و کینه ورزی بوده است، اما نگاهی به مواضع و عملکرد همین دولت در دو سال گذشته نشان می دهد چه تغییرات شگرفی در عرصه ائتلاف ها و اتحادهای جهانی شکل گرفته و یا در حال شکل گیری است، به نحوی که متحدان منطقه ای واشنگتن در موضوع نزدیکی این کشور و مذاکرات اخیر آن با ایران، گریبان این کشور را گرفته اند و رها نمی کنند و تنش ها و اختلافاتی اساسی بین واشنگتن و تل آویو به وجود آمده است که در تاریخ روابط دوجانبه آنها بی سابقه است، عربستان سعودی نیز به قدری از سیاست های آمریکا به عنوان مهم ترین حامی و متحد بین المللی خود سرخورده و خشمگین شده است که دست به دامان کشورهایی چون فرانسه شده و تلاش دارد با جلب همراهی پاریس با دادن امتیازهای رنگین اقتصادی، سنگ هایی را در مسیر توافق نهایی هسته ای بیندازد و راه سخت هفته های آتی برای رسیدن به یک توافق نهایی را دشوارتر کند تا شروط مورد نظر خود را در توافق نهایی بگنجاند.

اصلی قدیمی و معروف است که می گوید : "دوستی و دشمنی در عالم سیاست ابدی و دایمی نیست بلکه این تامین منافع ملی کشورهاست که  ابدی و دایمی است" این سخن تا حدود زیادی درست است و تغییر شرایط ائتلاف ها و اتحادهای منطقه ای و جهانی در سال های اخیر خود به خوبی گواه و گویای این واقعیت و اصل اساسی در سیاست بین الملل است.

دوستان و دشمنان، پایدار و همیشگی نیستند واتحادها و ائتلاف ها می توانند دستخوش تغییر شوند و حتی تغییر ماهیت دهند و دوستی ها به دشمنی و خصومت ها به  نزدیکی و دوستی بینجامد.

و سوال اساسی که باید برای برخی از مخالفان و دلواپسان دغدغه مند و واقعی توافق هسته ای  مطرح کرد این است که با لحاظ داشتن این شرایط متغیر و نا متعین موازنه قدرت در نظام جهانی - که هر روز رنگ و شکل جدیدی می یابد- بر تنها اصل پایداری که می توان تکیه کرد منافع ملی است اما باید هر روز محاسبات این منافع ملی را به روز کرد ، همانند صرافان و تجار بازار که هر روز نوسانات  قیمت هایی چون ارز و مواد خام و اولیه را در مبادلات خود لحاظ می کنند ، که اگر نکنند دیر یا زود باید درِ دکان خود را تخته کنند.

نظام بین الملل نیز همانند همان دکان در بازار هر روز نوساناتی دارد و اگر کشوری نتواند به موقع و با نوسانات آن پیش برود به طور قطع و یقین بازنده خواهد بود.