«پرسیکا» به ایران می آید (+عکس)

مجله همشهری سرنخ - محمدصادقی خسروی علیا: شاید تا به حال برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که چرا در اخبار و  گزارش های داخلی مربوط به حیات وحش، هیچگاه سخنی از سلطان جنگل به میان نمی آید؟ حتما پاسخ خیلی های تان این است که «شیر در ایران وجود ندارد و تنها در قاره آفریقا زیست می کند. اگر هم شیری بوده و هست از کشورهای آفریقایی توسط باغ وحش ها خریداری و وارد کشور می شود.»

اگر نظر شما هم در مورد این شکارچی بی بدیل جنگل اینگونه است پس بد ایست این گزارش را تا آخر بخوانید. این گزارش در مورد «شیر ایرانی» است! در مورد «پرسیکا» نام مشهوری در دنیا که به معنای شیر ایرانی است. پرسیکا روزگاری نماد کشور ایران بوده و شهرت جهانی دارد، اما حالا تقریبا یک قرنی می شود که هیچ نام و نشانی از پرسیکا نیست. یک قرن است که این حیوان در ایران مشاهده نشده و بهتر است بگوییم منقرض شده است.

این خبر باورنکردنی است. اما قرار است به زودی پرسیکا که تا به حال تصور می شد نسلش منقرض شده به سکونتگاه اصلی اش بازگردد! این اواخر کارشناسان محیط زیست سرنخ هایی از شیر ایرانی در یکی از کشورهای آسیایی به دست آورده اند. در ادامه جزئیات این خبر هیجان انگیز و باورنکردنی را دنبال کنید.


پرسیکا در گذر زمان

برای روشن شدن موضوع کمی بر می گردیم به عقب. تاریخ را ورق می زنیم و به سال هایی سفر می کنیم که نویسندگان، شاعران،درباریان، خواص و عوام اثری از خود به یادگار گذاشته اند که در آن نامی از پرسیکا و شیر ایرانی آورده شده است. خیلی دور نمی روم. از 150 سال پیش شروع می کنیم تا آخرین باری که این حیوان ارزشمند در کشورمان مشاهده شد یعنی حدود 80 سال پیش.

اینطور که در آثار مکتوب و معتبر تاریخی به آن اشاره شد، حدود یک و نیم قرن پیش تعداد قابل توجهی شیر ایرانی در خوزستان، فارس و بوشهر زیست می کردند. در سفرنامه های آن برهه زمانی آمده که «دشت ارژن» استان فارس یکی از بهترین و غنی ترین زیستگاه های بزرگ ترین گوشتخوار ایرانی بوده است. روزگاری قلاده های فراوانی از پرسیکاها در این دشت جولان می دادند.

اصغر محمد فاضل، رئیس تنها دانشگاه محیط زیست کشورمان در این باره می گوید: «یکی از مستندترین سفرنامه های این دوره، اثر بلنفورد است. جانورشناس معروف قرن نوزدهم. بلنفورد حدودا 150 سال پیش بود که به ایران سفر کرد، به دشت ارژن استان فارس.

این جانورشناس معروف در سفرنامه اش بازار شیراز را اینگونه توصیف می کند: «هر سال تعداد 4 تا 5 شیر در منطقه دشت ارژن شکار می شود و بچه شیرها را در بازار شیراز بفروش می رسانند.» به گفته آقای فاضل اثر تاریخی معتبر دیگری در این زمینه به دست آمده که توسط ظل السلطان پسر ناصرالدین شاه در سال 1323 هجری قمری نگاشته شده است.

ظل السلطان در این نوشتار، اینگونه از شیر ایرانی یاد می کند: «شیر فراوان و زیاد است ولی از قراری که شنیدم به قرب پانزده سال است که دیگر هیچ شیری در شیراز دیده نشده است.»

در این اثر که درواقع خاطرات کوتاهی از ظل السلطان است، آمده که روزی ظل السلطان با 10هزار نفر منطقه دشت ارژن را قرق می  کند تا شیر شکار کند، اما موفق نمی شود. بعد از چند روز شاهزاده قجری با یاری سران ایل قشقایی دوباره به شکار شیر می رود و در آن روز سران قشقایی دو قلاده شیر شکار می کنند. ظل السلطان در این سفرنامه با حسرت از سفرش به شیراز یاد می کند به خاطر شکار شیر. به خاطر اینکه او نتوانسته بود خودش شکار کند و دیگران شکار کردند!»

به گفته رئیس دانشگاه محیط زیست کشور، آخرین بار پرسیکا در سال 1941 و در 64 کیلومتری شمال دزفول مشاهده شد. «در این منطقه یک نقشه بردار هندی به طور ناگهانی یک قلاده شیر را مشاهده کرد. در آن زمان، یعنی در سال 1941، 70 سالی می شد که پرسیکا در ایران مشاهده نشده بود. بعد از آخرین مشاهده شیر ایرانی توسط نقشه بردار هندی به طور حتم آخرین قلاده های پرسیکا چند سالی در دزفول زیست کرده اند و بعد به طور کلی نسل شان در کشور منقرض می شود.»


جولان پرسیکا در بیشه زارهای کشور بیگانه

بعد از سال 1941 دیگر هیچ گزارشی مبنی بر مشاهده حضور شیر در ایران ثبت نشد و متاسفانه بزرگ ترین حیوان شکارچی، به خاطر نابودی زیستگاه، شکار بی رویه و کاهش طعمه به طور کلی از طبیعت کشورمان حذف می شود.

«انقراض شیر ایرانی در ایران کارنامه سیاه و تاسف باری برای حیات وحش کشورمان است. قل از انقلاب یعنی حدود نیم قرن پیش، فعالان و اساتید عرصه محیط زیست، کوشش هایی کردند تا پیرو یک فرضیه یا بهتر بگوییم یک حدس بتوانند ردی از شیر ایرانی در این کره خاکی پیدا کنند.

«این جنبش ها و حرکت ها در حالی جان می گرفت که سال ها از انقراض پرسیکا در کشورمان می گذشت. فعالانی در این عرصه وارد شدند که معتقد بودند این احتمال وجود دارد که قلاده هایی از شیر ایرانی در کشورهای همسایه و یا در دیگر کشورهای آسیایی زیست کند.

اساس نظریه آنها بر می گشت به پهناوری کشور ایران قبل از سر کار آمدن شاهان قجری. به گفته این نظریه پردازان، اینکه زیستگاه و ماوای پرسیکا را تنها به نقشه گربه ای شکل فعلی ایران محدود کنیم، کار اشتباهی است و امید است که قلاده هایی از این حیوان در دیگر کشورهای آسیایی زیست کنند.

به دنبال این نظریه، تحقیق ها و بررسی ها از کشورهای همسایه شروع شد و جستجوی کارشناسان در هندوستان خاتمه یافت. جالب بود، نظریه پردازان حدس و فرضیه شان درست از آب درآمد. آنها تعداد محدودی پرسیکا را در هندوستان یافتند. در گجرات، منتها با یک نام جدید. هندوها به «پرسیکا» یعنی شیر ایرانی می گویند «شیر هندی!»

ورود پرسیکا به ایران ممنوع!

بعد از اینکه محققان کشورمان این گونه با ارزش منقرض شده را در هندوستان یافتند، به تکاپو افتادند تا هر طور که شده حتی یک جفت از این حیوان باارزش را به کشور بازگردانند. اما کار ساده ای نبود. ورود پرسیکا به ایران با مخالفت های شدید مسئولان هندی رو به رو شد. تلاش های کارشناسان محیط زیست در قبل از انقلاب برای بازگرداندن شیر ایران به کشور بی نتیجه ماند.

«پرونده ورود پرسیکا به ایران به بن بست رسید و برای مدتی بسته شد. تا اینکه بعد از انقلاب اسلامی، کوشش ها و رایزنی ها در این زمینه از سوی مسئولان کشور آغاز شد. اما باز هم مسئولان هندی زیر بار نرفتند و آخرین حرف و درواقع آخرین پیشنهادشان این بود که شیر ایرانی را با یوز آسیایی که آخرین قلاده های آن تنها در ایران یافت می شود، مبادله کنند! مسئولان کشورمان با این پیشنهاد خودخواهانه هندوها مخالفت کردند.»

تنها راه چاره

در این مدت همچنان کشمکش ها و رایزنی ها بین مسئولان محیط زیست دو کشور و تلاش برای بازگرداندن شیر ایرانی ادامه داشت: «باید مسئولان هندی موافقت می کردند. در غیر این صورت هیچ راه چاره ای برای ورود پرسیکا به کشور وجود نداشت.»

به گفته آقای فاضل در تمام این سال ها و از زمانی که دوستداران محیط زیست و مسئولان متوجه شدند آخرین پرسیکاها در هندوستان زیست می کنند پیگیر قضیه انتقال یک جفت از آن به کشور بودند. «حتی یک لحظه هم از فکر انتقال شیر ایرانی به کشورمان غافل نبودیم. رایزنی های بسیاری در این سال ها صورت گرفت که همه شان بی نتیجه بودند.

امیدی به هندوها نبود و تصمیم گرفتیم از کانال های دیگری اقدام کنیم. دو سال پیش به این فکر افتادیم که از طریق نهادهای بین المللی برای انتقال یک جفت شیر ایرانی به کشور اقدام کنیم. این تصمیم زمانی قوت گرفت که در بررسی های انجام شده متوجه شدیم که قلاده های بسیار اندکی از زیرگونه پرسیکاها، در برخی از باغ وحش های جهان نگهداری می شود.»


یک قدم تا بازگشت پرسیکا به بیشه زار کشور

به گفته آقای فاضل، باغ وحش تهران در حال حاضر عضو موسسه اروپایی باغ وحش ها و آکواریوم ها EEP است و در این موسسه حق عضویت می پردازد. ایران به عنوان یک عضو این موسسه، این حق را دارد که درخواست کند یک جفت از گونه ای در حال انقراض به کشورش وارد شود.

«موسسه زمانی با درخواست مطرح شده موافقت می کند که تمام استانداردهای نگهداری گونه موردنظر رعایت شود. در صورت اجرای این مقررات موسسه EEP بدون دریافت هزینه، گونه مورد نظر را در اختیار باغ وحش متقاضی قرار می دهد تا آن حیوان ارزشمند هم در معرض دید عموم قرار بگیرد و هم با شرایط مناسبی که برای زیست این حیوان فراهم شده است، جانور تولید مثل کند.»
به گفته رئیس دانشگاه محیط زیست کشور، در این دو سال، با موسسه اروپایی باغ وحش ها و آکواریوم ها، مکاتبه های بسیاری صورت گرفت و بارها بازرسان این موسسه به کشورمان آمدند تا شرایط زیست پرسیکا را در این باغ وحش بررسی کنند. تلاش های بسیاری در این زمینه صورت گرفت تا زیرساخت های مورد نظر این موسسه در زیستگاه باغ وحش تهران اجرایی شود.

خوشبختانه 6 ماه پیش با رعایت استانداردهای موسسه اروپایی باغ وحش ها و آکواریوم ها، این موسسه با درخواست ما موافقت کرد و قرار است به زودی یک جفت شیر ایرانی پس از سال ها از آخرین حضور و مشاهده در ایران، وارد کشورمان شود.»

دوستدارن محیط زیست و کارشناسان و مسئولانی که درگیر پرونده انتقال پرسیکا به ایران هستند، امیدوارند که در آینده ای نه چندان دور بتوانند با تقویت و بازسازی زیستگاه های جنوب کشور، شیرهای ایرانی را در ماوا و بیشه زارهای اصلی اش رهاسازی کنند تا شاید با مراقبت و تلاشی بی وقفه، بتوان جایی برای حضور شیر ایرانی در طبیعت ایران باز کرد.