گزارش یک پرونده، سد مخزنی شفارود

 در پی انتشار خبری در عصرایران با عنوان " نگرانی از تخریب جنگل های گیلان با ساخت سد شفارود (+جوابیه)" در "عصرایران"، شرکت آب منطقه ای گیلان توضیحات زیر را ارسال کرده است که از نظر مخاطبان می گذرد.

کشور ایران با جمعیتی قریب ۸۰ میلیون نفر و با مساحتی حدود یک میلیون و ششصد و چهل و هشت هزار کیلومتر مربع حدود 0.9 (نه دهم )درصد مساحت دنیا را تشکیل می‌دهد. در صورتی که پتانسیل منابع آبی ایران حجمی معادل 0.36 (سی و شش صدم) درصد منابع آب قابل دسترس دنیا است.

در تقسیم بندی ها، ایران به عنوان  کشوری خشک و نیمه خشک محسوب می شود. در سراسر زمین برای ایجاد تعادل مابین اب مورد نیاز در فصول مختلف و منابع آبی در دسترس اقداماتی صورت می گیرد که مهمترین آن سد سازی است.

 اگر چنانچه با وجود ساخته‌های طبیعی و یا بارش‌های جوی مثل برف که در قالب جریان پایدار رودخانه‌ها پدیدار می‌شود این تعادل در طبیعت خود به خود ایجاد شود وجوب سدهای ذخیره‌ای کمرنگ خواهد شد اما اگر این تعادل به صورت طبیعی ایجاد نشده باشد لذا طبیعتا می بایست  از سد‌هایی متناسب با  ساختگاه و محیط طبیعی آن منطقه بهره برد.

در کشورهایی همچون مصر، چین، ترکیه که اقلیمی مشابه ایران دارند سدسازی‌های متنوع ودر حجم‌های بزرگ صورت گرفته است. سرانه آب در ایران از ۳۵۰۰مترمکعب به ازای هر نفر در سال طی ۵۰سال اخیر به ۱۷۰۰ مترمکعب  برای هر نفر کاهش پیدا کرده و  بنابراین برای اینکه نیاز های آبی  در تمامی سطوح تأمین شود، دولت ایران به مانند تمامی دولتها اقدام به احداث سدهایی  کرده که این فرآیند در سراسر کشور متناسب با اقلیم و با رعایت همه اصول مالی، اقتصادی، فنی، زیست محیطی و اجتماعی اجرا می‌شود .

 جهت برقراری چنین تعادلی، احداث سدهای مخزنی چند منظوره با نقش اصلی تنظیم جریان رودخانه‌ها و تأمین نیازهای شرب، صنعت، کشاورزی، محیط زیست، تولید انرژی برق‌آبی و کنترل سیلاب به عنوان بهترین عوامل مطرح می‌باشند و در این میان صرف‌نظر از کنترل و مهار آب، کاهش تلفات و ارتقای بازده آبیاری نیز از گام‌های اساسی در بهره‌برداری از منابع آب محسوب می‌گردد و در این رابطه، بهره‌گیری از سیستم‌های مدرن آبیاری جهت استفاده مناسب و معقول از آب در بخش کشاورزی از عوامل مهم صرفه‌جویی می‌باشد که لازم است همزمان با استفاده از سیستم‌های مدرن، اعمال کنترل‌های لازم جهت دست‌یابی به حداکثر راندمان نیز می‌بایست مد نظر قرار گیرد.

استان گیلان، از استان‌های شمالی ایران به مرکزیت شهر رشت است. این استان، از شمال به دریای کاسپین و کشور آذربایجان، که از طریق آستارا با آن دارای مرز بین‌المللی است، از غرب به استان اردبیل، از جنوب به استان زنجان و قزوین و از شرق به استان مازندران محدود می‌شود. مساحت گیلان ۱۴٬۰۴۴ کیلومترمربع و جمعیت آن طبق سرشماری ۱۳۹۱، ۲٬۴۸۰٬۸۷۴ نفر است.
 
گیلان دهمین استان پرجمعیت و بیست و هشتمین استان وسیع ایران است. تراکم جمعیت در این استان با ۱۷۷ نفر در هر کیلومترمربع جایگاه سوم را در ایران داشته و در آن بیش از 54 رودخانه جریان دارد.

پتانسیل آبی استان گیلان در 2 بخش آبهای سطحی و زیرزمینی به شرح زیر می باشد:
الف- آب های سطحی
آب‌های ورودی از خارج به استان گیلان، 2200 میلیون مترمکعب در سال
آب‌های رودخانه های داخلی استان گیلان، 4163 میلیون مترمکعب در سال
ب- آب های زیرزمینی
حجم آب زیرزمینی از منابع تجدید شونده ، 550  میلیون مترمکعب در سال (حداکثر امکان بهره برداری از منابع زیزمینی)

بنابراین مجموع آب های قابل دسترس در استان گیلان، سالانه معادل 6913 میلیون متر مکعب میباشد.
گفتنی است حجم آب تجدید شونده جهان، 36100 میلیارد مترمکعب، حجم آب تجدید شونده کشور130 میلیارد مترمکعب ،حجم آب تجدید شونده استان گیلان، 9.2 میلیارد مترمکعب  بوده که از این مقدار  6.9  میلیارد مترمکعب قابل دسترس می باشد.

متوسط بارندگی جهان 750 میلیمتر،متوسط بارندگی ایران250 میلیمتر و متوسط بارندگی گیلان  1061.5  میلیمتر  (متوسط 15 ساله منتهی به سال 1392) می باشد که  بیش از 75 تا 80 درصد آب تجدید شونده استان  نابهنگام بوده و در فصل غیر زراعی جریان دارد.

 3.3 درصد جمعیت کشور در استان گیلان زندگی می‌کنند ولی تنها 7.1 درصد آب تجدید شونده را در اختیار دارند که می بایست با ایجاد زیرساختهای مناسب از این داشته ارزشمند بهترین استفاده موثر و به هنگام صورت پذیرد.

وقتی به آمارهای ارایه شده از سال 1335 نگاه می کنیم و آنرا در کنار پیش بینی هایی که برای افق سال 1404 صورت گرفته قرار می دهیم به نتیجه حیرت انگیزی می رسیم که نشان می دهد سرانه آب قابل دسترس استان گیلان از 6914 مترمکعب در سال 35 به حجمی معادل 2602 متر مکعب در سال 1404 خواهد رسید و این موضوع بیانگر اینست که باتوجه به روند نزولی سرانه آب قابل دسترس در استان چنانچه برنامه‌ریزی های مناسب برای کنترل، مهار، بهره‌برداری و مدیریت بهینه از آب صورت نپذیرد، بروز پیامدهای اجتماعی منبعث از شرایط ویژه آبی در استان طی سالهای آینده  اجتناب ‌ناپذیر خواهد بود و لازم است که بدانیم اکنون نیاز آبی استان حجمی معادل سه میلیارد و پانصد میلیون متر مکعب است.
 
حال سئوال اینجاست چه باید کرد؟ همانطور که واضح و مبرهن است فردا نتیجه اندیشیدن و عمل کردن در امروز است.در گیلان 2 سد مخزنی سفیدرود و آیت الله بهجت شهربیجار به همراه 8 سد انحرافی دیگر در دست بهره برداری است و 2 سد مخزنی به نامهای شفارود و پلرود نیز در حال ساخت می باشند.

2 سد دیورش و لاسک نیز برای تامین نیازهای آبی شهرستانهای رودبار و شفت آماده ساخت بوده و 17 سد دیگر نیز مراحل مطالعات آن در حال انجام می باشد.

همچنین گفتنی است برای تامین نیازهای آبی استان از منابع آب حوضه های داخلی 21 ساختگاه شناسایی شده که اهدافی همچون شرب،صنعت،زیست محیطی و کشاورزی را دنبال می کند بعلاوه اینکه برای بهبود وضعیت تامین آب کشاورزی در نقاط مختلف استان 4 سد لاستیکی در دست اجرا و 7 سد لاستیکی دیگر نیز در مرحله مطالعه می باشد.

در این میان و به منظور تامین پایدار نیازهای آبی مردم و کشاورزان شالیکار غرب گیلان، عملیات اجرایی ساخت بدنه سد مخزنی شفارود با استفاده از تسهیلات بین المللی فاینانس خارجی از نیمه دوم سال 1392 با هدف  تامین آب شرب شهرستان های رضوانشهرو پره سر به میزان 5/7 (هفت و نیم) میلیون متر مکعب در سال  ، تامین آب کشاورزی قریب 10830 هکتار از اراضی منطقه طرح  ( 6900 هکتار اراضی بهبود و 3930 هکتار اراضی توسعه) به میزان 98 میلیون متر مکعب درسال  ، تامین آب صنعتی ( صنایع چوکا ) به میزان 12 میلیون متر مکعب در سال ، تولید انرژی برق آبی ( دو واحد نیروگاهی هرکدام به توان 8/3 (سه و هشت دهم) مگاوات ساعت )، کنترل سیلاب های فصلی،  توسعه آبزی پروری بر اساس مفاد  قانونی آغاز شده که بخشی از تعهد آن به الزامات زیست محیطی به شرح زیر می باشد.

۱-   بر اساس شرح خدمات مصوب محیط زیست کشور، مطالعات ارزیابی زیست محیطی سد شفارود توسط مشاور ذیصلاح (شرکت مهندسین مشاور مهاب قدس) انجام و گزارشات در سال ۱۳85 برای اداره محیط زیست استان ارسال شد. متعاقب آن بررسی های کارشناسی از طریق مبادی ذیربط آن سازمان محترم انجام و تصمیمات متخذه ناشی از بررسی گزارش زیست محیطی سد شفارود طی نامه شماره ۵۷۴۰۵/۵۵۱۸/۱۰۰/۸۷ مورخ ۹/۹/۸۷ معاون محترم محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست به محیط زیست گیلان ابلاغ و سپس تفاهم نامه مابین معاون محترم وقت ریاست جمهور و ریاست وقت سازمان حفاظت محیط زیست و وزیر محترم وقت نیرو و وزیر محترم وقت جهاد کشاورزی تنظیم و طی نامه شماره ۴۲۵۳/۲۰مورخ ۷/۲/۸۸ از سوی وزیر محترم جهاد کشاورزی به مبادی ذیربط از جمله وزیر محترم نیرو و ریاست محترم سازمان حفاظت محیط زیست و استاندار گیلان ابلاغ شد و در نتیجه آن تفاهم نامه استانی نیز بر اساس مفاد تفاهم نامه مورد اشاره، مابین مدیر کل محترم محیط زیست استان و مدیر عامل آب منطقه ای گیلان و مدیر کل منابع طبیعی استان گیلان منعقد و علی النهایه منجر به صدور مجوز ارزیابی زیست محیطی به شماره ۳۷۶۷ مورخ ۱۳/۲/۸۸ برای اجرای سد شفارود و انجام فاینانس خارجی آن گردید.
 
۲- لازم به توضیح است که آب منطقه ای گیلان به موازات پیگیری لازم برای اجرایی شدن فاینانس خارجی سد شفارود، مبادرت به انجام اقدامات ذیل برای اجرای تعهدات مورد اشاره در تفاهم نامه زیست محیطی سد شفارود نیز نموده که اهم آنها به قرار زیر است :

الف-ارتفاع سد از ۱۵۹ متر به ۱۳۷ متر کاهش یافته است.

ب- حقابه زیست محیطی به میزان ۴۸ میلیون متر مکعب در سال پیش بینی شده است.

ج-در ازای قطع درختان واقع در مخزن سد شفارود طرح احیایی حوزه ۹ شفارود (مطالعات طرح تلفیقی جنگل کاری سد شفارود) انجام پذیرفته و پس از تأیید اداره کل منابع طبیعی استان به سازمان جنگل ها و مراتع کشور ارسال و تأیید این سازمان نیز طی نامه شماره ۲/۳/۸۳/۹۲/۶۳۹۷۲ مورخ ۲۴/۱۲/۹۲ اداره کل منابع طبیعی استان به این شرکت اعلام گردیده است بطوری که در مرحله آغاز عملیات اجرایی احیا جنگل با هماهنگی اداره کل منابع طبیعی استان قرار دارد.

د- احداث کارگاه پرورش ماهیان کوچ گر رودخانه در محل طرح، در تعهد آب این شرکت بوده و انجام خواهد شد.

و- کارگاه سد شفارود از زمان آغاز فعالیت به جز مشاغل تخصصی و حرفه ای، از افراد محلی استفاده نموده است.
 شایان ذکر است ایجاد شغل مناسب ساکنین با توجه به مشاغل قبلی آنان، علاوه بر بحث اسکان که از طریق کمیته متشکل از فرماندار محترم رضوانشهر و بنیاد مسکن و شرکت آب منطقه ای گیلان و شورای اسلامی روستاهای مخزن سد شفارود در دست پیگیری مستمر قرار دارد، از اقدامات لازم است که انجام خواهد شد.

ه-به منظور کاهش پیامد های منفی ناشی از افزایش رسوبات رودخانه ای و فرسایش خاک در بالادست حوضه آبخیز سد شفارود، آبخیزداری حوضه این سد مطابق نامه شماره ۲/۵/۸۳/۹۲/۶۴۳۵۶ مورخ ۲۵/۱۲/۹۲ اداره کل منابع طبیعی استان گیلان انجام پذیرفته است.

ی-ناظر معتمد محیط زیست (HSE )در محل استقرار یافته و گزارش های ادواری خود را به اداره کل محیط زیست استان ارسال می نماید.

۳- علی رغم کلیه اقدامات صورت گرفته و اخذ مصوبه زیست محیطی که فوقاً اشاره گردید و کلیه مستندات آن نیز در این شرکت موجود می باشد و همچنین برقراری جریان اعتبار اسنادی از طریق فاینانس چین و صرف هزینه ای بالغ بر هزار میلیارد ریال از محل اعتبارات طرح سد و شبکه شفارود که منجر به پیشرفت فیزیکی بیش از ۱۷ درصد در طرح ساختمان شفارود و ۱۳ درصد در طرح احداث شبکه شفارود گردید، متأسفانه اداره کل محیط زیست از سال ۱۳۹۲ مکاتباتی را دال بر نداشتن مصوبه زیست محیطی سد شفارود آغاز و از گسترش جبهه های کاری سد شفارود از طریق عدم صدور مجوز قطع درختان در مسیر های اجرایی جلوگیری نموده و خسارت هنگفتی را به پروژه فاینانس وارد نموده است.
 
در این زمینه پیگیری های متعددی صورت گرفته که دو فقره مکاتبات استاندار محترم با معاون اول محترم ریاست جمهور و نیز نامه شماره ۴۴۷۸۶ مورخ ۱/۵/۹۳ رئیس دفتر محترم معاون اول ریاست جمهور به سرکار خانم دکتر ابتکار و نیز نامه شماره ۳۰۸۰۳۹/۱/۹۳ مورخ ۲۷/۸/۹۳ معاون محترم وزیر جهاد کشاورزی و ریاست سازمان جنگل ها و مراتع کشور به معاون محترم محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست کشور در این راستا می باشد.