عامل اصلی موفقیت در کنکور چیست؟

علت اصلی افت تحصیلی اغلب دانش آموزان چیست؟ چرا آنها انگیزه و تمرکز لازم برای مطالعه را نداشته و یا از دروس خاصی گریزان هستند؟ آیا برای کسب نتایج مطلوب در امتحانات یا کنکورسراسری می بایست، وقت خود را در کلاس های کنکور گذراند و یا ساعتهای متمادی مطالعه کرد؟

آیا خواندن و از حفظ کردن حجم بالایی از دروس شما را خسته کرده است و یا به دلیل آنکه فرصت لازم برای مرور مجدد آنها را نداشته اید، بسیاری از مطالب خوانده شده را فراموش کرده اید؟

براستی چرا برخی از دانش آموزان، علیرغم تلاش زیاد موفق به کسب نتایج مطلوب نمی شوند؟

سایت برنا در گفت و گو با سعید سلیمی فر از مشاورین جوان و تاثیرگذار سایت درس زندگی دات کام به بررسی پرسش های فوق پرداخته است. این سایت متعلق به گروه مشاورین درس زندگی است که همه ساله با تکیه بر روشهای آموزشی مبتنی بر تفکر هوشمندانه، نقشی موثر در هوشمندسازی دانش آموزان، کسب رتبه های برتر، پرورش نسلی خلاق و کارآفرین و ورود آنها به رشته ها و دانشگاههای ممتاز کشور ایفا می کنند.

آقای سلیمی فر به نظر شما چرا بسیاری از دانش آموزان علاقه چندانی به مطالعه برخی از دروس ندارند و یا آنطور که باید برای یادگیری آن دروس تلاش نمی کنند.

به نظر من مشکل اصلی خود این دروس نیستند، بلکه این مشکل ریشه در گذشته‌ی فرد و افکار و باورهای غلطی دارد که در اثر روش های تدریس نادرست در یک سیستم آموزشی غیرعلمی و فاقد خلاقیت در وی شکل گرفته است.

به عنوان مثال از همان دوران ابتدایی، درس ریاضی در ذهن خیلی از دانش‌آموزان، به عنوان درسی بسیار سخت شناخته شده است، حال آنکه اگر به شیوه ای علمی و جذاب به بچه ها آموزش داده می شد، قطعاً به عنوان درسی شیرین و دوست داشتنی در ذهن آنها ثبت می گردید.

چگونه می توان انگیزه و علاقه لازم برای مطالعه چنین دروسی را در آنها افزایش داد؟

بر اساس تحقیقات متخصصین حوزه مغز و اعصاب، تمام تجربیات امروز ما حاصل تصاویر، باورها و افکاریست که خودمان خواسته یا ناخواسته، آگاهانه یا ناآگاهانه در ذهنمان ثبت کرده ایم و لذا اولین گام برای غلبه بر این مشکل؛ تغییر ذهنیت و افکار دانش آموز بوسیله پلن های ذهنی ای می‌باشد که بر اساس روش تفکر کردن در گروه درس زندگی آموزش داده می شود.

در گام بعدی دانش آموز لازم است تا شیوه های غلط و سنتی مطالعاتی خود را تغییر داده و روشهایی را بیاموزد که قادر باشد ایده ها و مفاهیم کلیدی کتابهای درسی را استخراج کند، اینکار باعث می شود تا او علاوه بر تسلط بر مباحث مختلف، زمانهای مطالعاتی خود را نیز به شدت کاهش دهد و در نتیجه بجای مطالعه زیاد، مطالعه ای با کیفیت و موثر داشته باشد. بدیهی است با تکیه بر شیوه های جدید، حجم مطالبی که می بایست بعد از مدتی مرور شود نیز بگونه ای شگفت انگیز کاهش خواهد یافت.

این مشاور جوان در ادامه گفت: من بارها در جلسات آموزشی خود شاهد بوده ام که دانش‌آموزانی که خود را بی استعداد می‌پنداشتند و خانواده هایشان نیز از آنها نا امید بودند تنها با تغییر نگرش و هدایت صحیح افکار در مسیر دستیابی به اهداف؛ توانستند دیدگاههای اطرافیان خود را نسبت به استعدادها و توانایی هایشان تغییر داده و درسی که در آن ضعف داشته و از آن متنفر بودند را به نقطه قوت خود تبدیل کنند و حتی بهترین نتایج را در امتحانات تشریحی و تستی کسب کنند.

به عقیده من برای موفقیت در کنکور سراسری دو عامل نقش اساسی دارد، یکی فراگیری روش های مطالعه و یادگیری مفهومی دروس و دیگری بهره گیری از پلن های ذهنی جهت هدایت ذهن در راستای رسیدن به هدف. در چنین شرایطی است که بطور خودکار موتور ذهنی دانش‌آموز فعال شده و وی در مسیر پیشرفت های خیره کننده قرار خواهدگرفت.

از نگاه سعیدسلیمی فر، چرا بسیاری از دانش آموزان علیرغم مطالعه زیاد در امتحانات مدرسه یا کنکور سراسری نتیجه مطلوبی کسب نمی کنند.

دليل اصلي چنين مشكلي به همان شيوه هاي نادرست مطالعه و يادگيری دروس برمی گردد. طبيعي است، كسي كه راه موفقيت و نتيجه گیری را صرفاً در گرو مطالعه سخت و طاقت فرسا و یا حل تستهای فراوان مي داند، در واقع به دنبال روش هاي مبتني بر حفظيات و کار زیاد است. او همانند کسی است که با یک ارّه کند در حال بریدن درخت تنومند و خشکی است و با خود می گوید چرا با گذشت ساعتهای متمادی هنوز موفق به بریدن آن درخت نشده ام.

سعید سلیمی فر در ادامه گفت: چنين دانش آموزي بجای بهره گیری از تفکر هوشمندانه در شناسایی ایده های اصلی، سرش را پایین انداخته و فقط دارد تست می زند، اگر از او بپرسید به عنوان مثال چه ایده هایی در حل این 600 تستی که از فلان فصل کتاب حل کرده ای وجود داشت، می گوید من در هر تست با ایده جدیدی مواجه بودم و برای تسلط بیشتر بازهم باید تست بزنم. در واقع او چون مفاهیم و ایده های اصلی آن فصل، نه صرفاً ایده داخل یک تست خاص را درک نکرده است لذا تصور می کند با 600 ایده مواجه بوده است و برای اینکه بتواند بر آن فصل تسلط یابد لازم است تا صدها و گاهی هزاران مساله تشریحی یا تستی حل کند. حال آنکه تحلیل های دقیق ما نشان می دهد آن فصل کلاً 6 ایده کلیدی داشته و طراحان کنکور سراسری در طی دو دهه به روشهای خاص خود اقدام به طراحی تستهایی کرده اند که ظاهراً دارای ایده جدیدی است اما در واقع شکل گرفته از همان شش ایده کلیدی است.

دانش آموزی که ایده یابی مفاهیم اصلی کتابهای درسی را نمی داند ، قطعاً توانايي تجزيه و تحليل و بكارگيري ايده هاي خلاقانه را نیز ندارد و به همین دلیل در بسیاری از مواقع به روشهای مبتنی بر فرمول های تستی غیرعلمی برخی از دبیران یا آموزشگاه ها و سی دی های آموزشی پناه می برد.

سعید سلیمی فر در ادامه گفت: دانش آموزی که ایده یابی مفاهیم یک درس را می داند، هیچگاه نیاز به مرور حجم زیادی از صفحات کتابهای درسی و یا بررسی صدها تست ندارد و از دیدن تستهای جدید آن درس در کنکور سراسری متعجب نمی شود. زیرا ممکن است صورت مساله جدید باشد اما ایده اصلی آن تست برگرفته از ایده های کلیدی مبحث مرتبط با آن تست از کتب درسی است. بدیهی است دستیابی به ایده های کلیدی سرعت تست زنی را نیز به شدت افزایش می دهد و در بسیاری از مواقع حتی نیاز به نوشتن راه حل خاصی نیست و فقط با تکیه بر فرمول اصلی کتاب های درسی می توان پاسخ تست ها را یافت. بدیهی است دیگر نیازی نیست به چنین دانش آموزی بگوییم که برای مدیریت زمان در سرجلسه کنکور مدام حواست به زمان باشد و یا فلان راهکارهای استرس زا را برای مهار زمان بکار بگیر.

از طرف دیگر، ما شاهد مطالعه بي كيفيت دانش آموزاني هستيم كه ساعت مطالعه را معيار و ملاك درس خواندن و نتيجه گرفتن قرار مي دهند و هستند دانش آموزاني كه ١٢ ساعت مطالعه دارند ولي مطالعه مفید آنها حتی به یک یا دو ساعت هم نمی رسد. اما چون ساعات زیادی را صرف مطالعه کرده اند، توقعشان از خودشان بالا مي رود و در صورت شكست و نگرفتن نتيجه دلخواه، دچار سرخوردگي مي شوند و انگيزه شان را از دست مي دهند،در صورتيكه با اصلاح رفتارهاي مطالعاتي و فراگيري متدهاي صحيح مطالعه مي توانند با صرف زماني بسيار كمتر؛ نتايجي فوق العاده كسب كنند و لذت مطالعه مفيد و يادگيري عميق را درك كنند.

شما لابلای صحبتهایتان به سیستم نادرست آموزشی اشاره کردید که حرف دل بسیاری از دانش آموزان است، اگر ممکن است، بخشی از این مشکلات آموزشی را برای مخاطبین شرح دهید ؟

به عقیده من این یک ظلم بزرگ به دانش آموزان است که روش تدریس دبیران مدارس در سطح تفکر طراحان سوالات کنکور سراسری نیست. اغلب دبیران بر روی روشهایی متمرکز هستند که فرآیند مطالعه و تست زنی را سخت و طولانی کرده و کسب رتبه عالی در کنکورسراسری را دست نیافتنی می کند، اما طراحان سوالات کنکورسراسری بر مفاهیم و ایده های اصلی متمرکز هستند. همین امر باعث می شود حتی دانش آموزی که معدل بسیار بالایی دارد نیز در کنکورسراسری نتیجه دلخواه را کسب نکند.

آموزش در مدارس ما با تکیه بر شیوه‌های قدیمی و تکراری که مبتنی بر حفظ کردن مطالب است، صورت می گیرد و متأسفانه بعضی از دبیران نیز با تعصبی خاص، پای روش‌های نادرست و ناکارآمد خود ایستاده اند و هیچ خبری از پرورش خلاقیت در مدارس نیست. به عنوان مثال در یکی از آموزشگاههای کنکور، دبیری که سالهاست در زمینه تدریس درس فیزیک کنکور فعالیت می کند، بدون توجه به مفاهیم اصلی شروع به حل یکی از تست های فیزیک کنکور سراسری نمود و در انتها به دانش آموزانش گفت: این یکی از سخت ترین تستهای سالیان اخیر کنکور بود و جالب است که برداشت این دبیر با تجربه را مولفین کتابهای کنکور فیزیک هم تکرار کرده اند، حال آنکه اصلاً نیازی به حل آن تست به شیوه های تشریحی یا تستی نیست، بلکه با درک صحیح فرمول اصلی درج شده در کتاب درسی می توان گزینه صحیح را یافت.

و یا در مبحث دینامیک فیزیک که از نظر بسیاری از دبیران و دانش آموزان جزء مباحث سخت شمرده می شود، بعضی از معلمان به شاگردانشان توصیه می‌کنند اگر برایتان سخت است و متوجه نمی‌شوید این فصل را کنار بگذارید در صورتی که می‌توان کل مسائل این فصل را در قالب یک تکنیک مبتنی بر مفاهیم کلیدی کتاب درسی حل نمود، بگونه ای که حتی یک شاگرد معمولی هم به سادگی قادر به حل هرگونه تست دینامیک در کنکورسراسری باشد.

و یا روش های محاسباتی فوق‌العاده‌ای برای محاسبات طولانی و سخت سوالات تخصصی نظیر دروس شیمی و فیزیک و ریاضیات وجود دارد که خیلی ساده و با صرف کمترین زمان می‌توان به جواب نهایی رسید.

این مغز متفکر مشاوران جوان گروه درس زندگی در ادامه گفت: چندسالی است بحث هوشمندسازی مدارس با استفاده از تجهیزات الکترونیکی نظیر ویدئو پروژکتور و تبلت‌ها و غیره مطرح است اما به عقیده من آنچه که نظام آموزش و پرورش ما به آن نیاز دارد، وجود دبیران و دانش‌آموزان هوشمند است نه مدارس هوشمند .

و قطعاً دستیابی به این امر، نه با بکارگیری تجهیزات الکترونیکی؛ بلکه با آموزش شیوه های جدید تدریس به دبیران و آموزش مهارتهای تفکر کردن به دانش‌آموزان در قالب پلن های ذهنی محقق خواهدشد.

آقای سلیمی فر یعنی شما دانش آموزان هوشمند را رمز داشتن آینده ای موفق برای یک جامعه می دانید؟

بله همینگونه است زیرا نیاز اصلی کشور ما داشتن جوانانی خلاق و خوش فکر می‌باشد که بتوانند نوآوری داشته و در هر زمینه ای که وارد می‌شوند سرآمد رشته خود باشند و به رشد و تعالی علمی ، فرهنگی ، سیاسی و اقتصادی ایران اسلامی عزیز کمک بسزایی نمایند. بدیهی است ما نیز با آموزش این متدها به دبیران و دانش آموزان تعدادی از مدارس کشور به سهم خود برای گسترش این متدها تلاش می کنیم و به این نکته نیز توجه داریم که معلمان در مدرسه هوشمند نقش هدایتگر را دارا هستند لذا آموزش دقیق و کارآمد معلمان عاملی مهم در هوشمندسازی دانش آموزان است.

این مشاور کنکور جوان در ادامه گفت: البته اینرا هم باید اضافه کنم که بسیاری از مدارس علاقه ای به هوشمندسازی دبیران و دانش آموزان خود ندارند. آنها همچنان به آموزش با شیوه های سنتی و منسوخ اصرار می ورزند زیرا آنچه که برایشان اهمیت دارد، این است که با واردکردن فشار زیاد به دانش آموزان و ارائه تکالیف درسی فراوان سطح نمرات آنها را در امتحانات، بالا نگه دارند و به همگان بگویند ما بهترین دانش آموزان را داریم؛ هرچند هرساله در کنکور سراسری عیار واقعی چنین مدارسی مشخص می شود و در بهترین حالت، دانش آموزانشان موفق به کسب رتبه های بالای هزار می شوند.

قطعاً وجود دانش آموزان هوشمند به داشتن جامعه ای پویا و کشوری موفق در عرصه های جهانی نیز کمک شایانی می کند

بله همینطور است. فقدان سیستمی که دانش آموز هوشمند به دانشگاه های کشور تزریق کند؛ باعث شده که بسیاری از دانشجویان، اهدافی دارند که راه به جایی نمی برد. بطور مثال انگیزه بسیاری از دانشجویان ما برای ادامه تحصیل، اخذ مدرک برای رقابت با اطرافیان، فخرفروختن به دیگران و یا عقب انداختن پروسه بیکاری یا سربازی است! و متأسفانه این وضع حتی تا مقاطع دکتری هم ادامه می یابد، بطوریکه شاهد حضور جوانانی هستیم که مدرک دکتری دارند ولی قادر به ثروت آفرینی نیستند.

و لذا به اجبار، آمال و آرزوهای خود را به کرسی هیئت‌علمی دانشگاه‌ها محدود می کنند تا حداقل حاشیه‌ی امنی برای خود ایجاد کنند، که این مسئله در نگاه بنیاد ملی نخبگان هم مشهود است بطوریکه ریاست این بنیاد در برنامه ای تلویزیونی نسبت به این مسئله ابراز نگرانی کرد و گفت نباید اینطور باشد و دانشجوی دکتری ما باید بتواند وارد بازار کار و چرخه تولید و نوآوری شود تا درنهایت موجب پیشبرد اهداف جامعه و پیشرفت آن شود..

یکی از مشکلات بزرگ اغلب دانش آموزان، فقدان انگیزه لازم برای مطالعه و نیز استرس بیش از حد است. آیا تغییر در شیوه های مطالعاتی و روش تفکر کردن می تواند باعث افزایش انگیزه و کاهش استرش شود؟

پرسش بسیار خوبی را مطرح کردید. سالها قبل که خودم را برای کنکور سراسری آماده می کردم از برخی از مشاورین و دبیران کنکور در برنامه های تلویزیونی یا مدرسه می شنیدم که برای ایجاد انگیزه و کاهش استرس از جملات کلیشه ای و شعارگونه نظیر اینکه تو شایسته موفق شدن هستی، تو می توانی موفق شوی ، تو باید موفق بشوی ، انگیزه داشته باش ، نگران نباش و ... استفاده می کردند.

تقریباً قریب به اتفاق دانش آموزان، گوش هایشان پر است از این حرفهای کلیشه ای که شاید تنها دو یا سه ساعت بر ذهن شان اثر مثبت بگذارد. به نظر من این روش ساده لوحانه بیشتر نشان دهنده ضعف مشاور یا مدرسی است که چون راه بهتری به ذهنش نمی رسد مدام شعارهای جذاب می دهد.

آقای سلیمی فر در ادامه افزود: من معتقدم به جای آن می بایست در گام نخست به دانش‌آموزان یک برنامه‌ درسی دقیق و علمی ارائه نمود و در گام بعدی آنها را با شیوه طراحی پلن‌های ذهنی و روش درست فکر کردن و نیز تکنیک های برخورد با سوالات کنکور سراسری آشنا کرد، تا بتوانند بدون حفظ و یادگیری نکات دست و پا گیر و گیج کننده و تنها با تکیه بر مفاهیم کتاب های درسی و ایده‌یابی سوالات و بدون نیاز به ساعات مطالعه طولانی به بالاترین درصدها برسند.

در چنین شرایطی است که آن دانش آموز سرشار از انگیزه شده و وقتی می بیند که با روش‌هایی بسیار ساده و بدون وابستگی به معلمان و موسسات متفاوت و تنها با تکیه بر توانایی خود، سوالات کنکور را در در زمانی کمتر از زمان مشخص شده برای آزمون پاسخ داده است، آن وقت دیگر جایی برای استرس باقی نمی‌ماند و نیازی نیست با استفاده از واژه ها و جملات تکراری و بی‌روح استرس وی را خنثی کنیم.

آقای سلیمی فر به عنوان کلام آخر چه توصیه‌ای برای داوطلبان کنکور دارید؟

توصیه من به تمام دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور این است که نگذارند این ترس واهی از کنکور آنها را از رسیدن به اهدافشان باز دارد. چه بسیارند استعدادهایی که از ترس روی صحنه رفتن و خودرا نشان دادن از چیزی که استحقاق آن را داشتند محروم ماندند، از این رو بهترین و قوی‌ترین ابزار دانش‌آموزان تکیه بر توانایی خود با استفاده از تفکر ساده و خلاقانه می‌باشد.

نکته آخر اینکه دبیران کنکور تصور نکنند طراحان کنکور سراسری به جزوات و روشهای آنها بی توجه هستند. تحلیل های ما بر روی تستهای سراسری نشان داده است که طراحان بخوبی و با هوشیاری کامل بر روشهای مبتنی بر فرمول های تستی غیرعلمی برخی از دبیران و مولفین کتب کنکور اشراف کامل دارند و لذا چون می دانند این افراد ایده یابی مفاهیم کتب درسی را بلد نیستند؛ تستهایی را مطرح می کنند که با فرمول های غیرعلمی آنها قابل حل نباشد.

سعید سلیمی فر در ادامه گفت : البته خود شخصاً در چند دی وی دی آموزشی دیده ام که افرادی اقدام به حل تستهای کنکورهای سراسری دروس مختلف نموده اند، اما دانش آموزان باید توجه داشته باشند که این اشخاص در اصطلاح مشاورین کنکور، روش سازی کرده اند، یعنی با دیدن تستی که قبلاً در کنکور سراسری آمده روش سازگار با آن تست را طرح نموده اند نه روش سازگار با ایده کلی آن تست و تستهای مرتبط با آنرا.

لذا دانش آموزی که به این دی وی دی ها اعتماد کرده و فرمولهای تستی فراوانی نیز حفظ کرده ، وقتی در سرجلسه کنکور حاضر می شود با تستی جدید مواجه است که دیگر با آن فرمول تستی خاص قابل حل نیست زیرا طراحان با اشراف کامل بر عملکرد این مجموعه های آموزشی مشکل دار و حتی بسیاری از کتب کنکور، به دانش آموز تفهیم می کنند که فقط بر درک مفاهیم و فرمولهای کتابهای درسی متمرکز باشد وگرنه مجبور است یا جزوات و کتب کنکوری حجیم را موبه مو بخواند یا به انبوهی از فرمول های تستی ناکارآمد پناه ببرد که در نهایت باعث شکست او در کنکور سراسری خواهد شد.

سال قبل دانش آموزی داشتیم که 3 سال پیاپی پشت کنکور مانده بود. درصدهای تست زنی آن خانم در دروس اختصاصی رشته ریاضی فیزیک در یک آموزشگاه کنکور بالاتر از 90 درصد بود. اما وقتی چند تست سراسری از یک درس خاص به وی داده شد، نتیجه حاصله 30 درصد بود، بعد از انجام بررسی های لازم متوجه شدیم که آن شخص فقط تستهای دبیران کنکور خود را بخوبی پاسخ می داده ، زیرا آنها تستهایی را به او می دادند که قبلاً برایش فرمول های تستی غیرعلمی ساخته بودند حال آنکه همان فرمول ها در سرجلسه کنکورسراسری ذهن دانش آموز را به بیراهه می کشاندند.