تقابل یا توافق منافع آمریکا و روسیه در سوریه

عصرایران؛ سیدیاسر موسوی - محور مقاومت به رهبری ایران و با عضویت حزب الله لبنان، سوریه و عراق، برای مقابله با سیاست‌های کشورهای قدرتمند غربی، عربی و ترکیه در سوریه با روسیه همپیمان شد و زمینه حضور نظامی روس ها در سوریه فراهم شد اما آیا روسیه به اهداف ایران و همپیمانانش وفادار خواهد ماند؟

بحران در سوریه از 5 سال پیش در ابتدا در قالب اعتراضات مسالمت آمیز آغاز شد اما دیری نپایید که به خشونت کشیده شد و در مراحل بعدی با فعال شدن برخی گروه های مسلح و تروریستی، با دخالت جدی بسیاری از کشورهای منطقه و جهان روبه رو شد.

این دخالت در چارچوب مقابله با خط مقاومت منطقه ای به رهبری ایران و ایجاد گسست جغرافیایی در آنچه سیاستمداران کشورهای رقیب منطقه از آن به عنوان «هلال شیعی» تعبیر می‌کنند، تحلیل و تفسیر می شود.

ایران نیز این مسئله را دریافت و به همین دلیل به حمایت همه جانبه از حکومت بشار اسد رئیس جمهوری سوریه پرداخت. ایران از حکومت سوریه به ریاست جمهوری «بشار اسد» حمایت می کند و در مقابل، عربستان، ترکیه، قطر، فرانسه و آمریکا از مخالفان وی پشتیبانی می کنند.
این اتفاقات باعث شده یک جنگ نیابتی در سوریه شکل بگیرد.

تهران برای پایان دادن به جنگ 5 ساله در سوریه به روسیه روی آورد و با آن همپیمان شد مسئله‌ ای که برخی از تحلیلگران داخلی کشورمان از آن به عنوان (اجاره خرس سفید برای شکار موش خانه) تعبیر کردند.

در این رابطه ذکر چند مسئله اهمیت دارد:

نخست: ائتلاف ایران و روسیه در سوریه با توجه به اختلاف ریشه‌ای‌ میان نظام‌های سیاسی ایران و روسیه در ماهیت برای جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند چیزی جز یک ائتلاف کوتاه‌مدت و با موضوع یک پرونده خاص و نه فراتر از آن باشد.

روسیه نیز نمی‌تواند رویکردی بهتر از این به ائتلاف با جمهوری اسلامی ایران داشته باشد زیرا شکاف بین گفتمان‌ها، هژمونی‌ها، سیاست‌ها و اهداف دو کشور در هر دو سطح خرد و کلان امر آشکاری است.

دوم: در مقابل این ائتلاف، ائتلاف دیگری شامل عربستان سعودی، ترکیه، قطر، فرانسه و دیگر کشورها به رهبری آمریکا وجود دارد. البته این ائتلاف نیز همانند ائتلاف روسیه - ایران دارای اختلافات ریشه‌ای داخلی است اما نه در ماهیت بلکه در چشم‌انداز‌ها و اهدافی که هر کدام در سوریه دنبال می‌کنند.

آنچه آمریکا در سوریه دنبال می‌کند با آنچه ترکیه و عربستان می‌خواهند متفاوت است.

ترکیه و عربستان همپیمانان سنتی آمریکا در منطقه به شمار می‌آیند اما آمریکا برای تحقق خواسته‌های آنها در سوریه اقدام جدی انجام نداده است زیرا هرگونه اقدامی باید خواسته‌های آمریکا در سوریه را محقق کند.

عدم همکاری آمریکا با همپیمانان خود در چند مسئله منعکس شد:

1- آمریکا در پی کشمکش سیاسی آنکارا و مسکو پس از سقوط جنگنده روسیه توسط ارتش ترکیه، مانع اتخاذ موضعی صریح توسط ناتو علیه روسیه شد و ترکیه را در مقابل روس ها تنها گذاشت.

2- از طرفی، کاخ سفید درخواست عربستان سعودی برای اعزام نیروی زمینی به سوریه را بی پاسخ گذاشت و سرانجام توسط سخنگوی خود آن را رد کرد.

3- عربستان پس از بی‌اعتنایی آمریکا به درخواست‌هایش اعلام کرد قصد دارد موشک‌های زمین به هوا در اختیار ارتش آزاد سوریه (مخالفان مسلح لیبرال و نظامیان جدا شده از ارتش سوریه) بگذارد اما پس از تماس اوباما با ملک سلمان داستان این طرح عربستان هم به تاریخ پیوست و دیگر توسط «الجبیر» وزیر خارجه عربستان تکرار نشد؛ دلیل این امر ضرورت موافقت آمریکا با اعطای سلاح آمریکایی سعودی ها به طرف ثالث است که در قراردادهای نظامی میان عربستان و آمریکا قید شده بود.

این «نه» گفتن‌های آمریکا به همپیمانان خود ناشی از اختلافات ریشه‌ای این کشور با همپیمانان سنتی خود در بحث سوریه است.

سوم: این اختلافات میان آمریکا و همپیمانان تاریخی و سنتی خود در منطقه این سؤال را مطرح می‌کند که مرز اختلاف آمریکا با عربستان و ترکیه در سوریه کجاست؟
 آیا آمریکا از حمایت از همپیمانان تاریخی و سنتی خود در منطقه دست کشیده است؟ و آیا امکان توافق آمریکا و روسیه در برخی مسائل مربوط به سوریه وجود دارد؟

پاسخ تمام این پرسش‌ها در تحلیل وضعیت کردهای منطقه نهفته است.

در واقع وضعیت اقلیت نژادی کُرد در ترکیه و سوریه، اهرم فشار روسیه بر ترکیه و محور طرح آمریکا برای آینده منطقه است.

کردها مدت‌هاست که با دولت ترکیه در حالت جنگ هستند؛ ترکیه در مقابل مطالبات کردها راه نظامی را انتخاب کرده و علی رغم استفاده از توان نظامی بالای خود، نتوانسته است آنها را سرکوب کند. جنگ و درگیری میان دو طرف ادامه دارد.

ترکیه که در مقابله با مردم کرد در درون مرزهای خود عاجز است اکنون خود را در برابر احتمال تسلط کردهای سوریه بر مرزهای مشترک با ترکیه یافته است. در صورت عملی شدن چنین وضعیتی و با توجه به گرایش کردستان عراق به خودمختاری، امکان ایجاد ائتلاف میان بخش های کردنشین ترکیه، عراق و سویه وجود دارد مسئله‌ای که ترکیه به شدت از آن هراسان است.

چهار: روسیه به دنبال نزاع سیاسی با ترکیه از کردهای سوریه حمایت می‌کند امری که باعث شده کردهای سوریه به پیروزی‌های متوالی در خط مرزی ترکیه دست یابد.

ترکیه در اقدامی که انگیزه آن همچنان برای تحلیلگران ناشناخته است، سوخوی روسیه را در خاک سوریه مورد حمله قرار داد و آن را سرنگون کرد. این اقدام خشم روسیه را برانگیخت و «پوتین» از انتقام سخت روسیه سخن گفت. او وعده داد در آینده، ترکیه هزینه این ماجراجویی اش را خواهد پرداخت اما به جزئیات آن اشاره ای نشد. هم اکنون معلوم شده است کردها دست توانای روسیه برای ضربه زدن و انتقام از ترکیه هستند.

پنجم: آمریکا ظاهراً در سوریه و منطقه طرحی را دنبال می‌کند که پیش از این در دوره «جورج بوش» رئیس وقت ایالات متحده آمریکا برای تقسیم کشورهای منطقه مطرح شده بود. در این طرح قرار است قرارداد «سایکس - پیکو» اصلاح شود و در شمال سوریه، عراق و ترکیه یک کشور کردی تشکیل شود.

این نقطه اختلاف آمریکا و ترکیه است اما راه عربستان را نیز از آمریکا جدا کرد زیرا عربستان سعودی در پی سقوط بشار اسد و جایگزین کردن همپیمانان خود در سوریه است و نه بیشتر اما آمریکا علی رغم موافقت با کنار گذاشتن بشار اسد حاضر نیست برای این هدف ناچیز هزینه کند بلکه اهداف دیگری را دنبال می‌کند.

ششم: کردهای سوریه در واقع نقطه اختلاف آمریکا با ترکیه و عربستان و نقطه اشتراک آن با روسیه هستند.

ترکیه برای آمریکا یک همپیمان تاریخ مصرف گذشته است زیرا اهمیت آن در زمان وجود شوروی قدرتمند ضروری بود اما اکنون دیگر نیازی به آن ندارد و از طرفی به کردها در سوریه و عراق به عنوان همپیمانان قدرتمند خود در منطقه می‌نگرد؛ زیرا آنها در جنگ علیه حکومت صدام حسین در عراق و پس از آن در جنگ علیه «داعش» با آن همپیمان شدند و از آن حمایت کردند.

سؤال مهمی که باید منتظر پاسخ آن در روزهای آینده بود، این است که آیا روسیه از مواضع خود چرخش کرده و برای تقسیم سوریه با آمریکا همپیمان شده است یا اینکه همچنان برای مقابله با طرح آمریکا همپیمان ایران می ماند؟

اگر کسی کمک روسیه به کردهای سوریه را در چاچوب حمایت از موافقان اسد تحلیل کند نیز باید به این سؤال پاسخ دهد که آیا حزب کُردی اتحاد دموکراتیک در سوریه که تا سال 2012 از سوی اسد به رسمیت شناخته نمی‌شد، پس از قدرت یافتن و تسلط بر سرزمین‌های کردستان سوریه حاضر به تبعیت از اسد خواهد بود؟

هفتم: آمریکا آشکارا از کردها حمایت می‌کند و بارها علیه حمله ترکیه به کردها در خاک سوریه موضع گرفته است و این امر اخیراً در نشست سازمان ملل نیز مورد تاکید قرار گرفت. همچنین آمریکا بر خلاف ترکیه حزب کُردی اتحاد دموکراتیک سوریه را تروریستی نمی‌داند و اوباما نیز در تماس تلفنی با اردوغان از وی خواسته بود حمله به کردهای سوریه را متوقف کند.

این مخالفت‌های آمریکا در حالی صورت می‌گیرد که تا کنون از روسیه برای توقف حمایت از کردها در سوریه درخواستی به عمل نیاورده است. این مسئله باعث شده تحلیلگران سیاسی مسائل منطقه توافق آمریکا و روسیه بر سر مسئله پشتیبانی از کردها در سوریه و کشورهای همسایه (ترکیه و عراق)  را نتیجه بگیرند.

نتیجه: مسئله مهم اینکه، ترکیه، عراق و سوریه تا چه اندازه موافق فرو ریختن مرزهای خود به سود ائتلاف کردها در منطقه هستند؟

بدون شک هیچ یک از کشورهای عراق، ترکیه و حتی سوریه موافق تشکیل یک ائتلاف میان کردهای منطقه نیستند زیرا این مسئله استقلال کشورها و مرزهای به رسمیت شناخته شده آنها را زیر سؤال می‌برد.

حال می‌توان گفت که انتقام روسیه از ترکیه، انتقام از همه کشورهای منطقه خواهد بود. این انتقام سخت باعث ایجاد جنگ در چند کشور به طور همزمان و در نتیجه تضمینی برای حضور نظامی روسیه در منطقه خواهد بود.