"برتارک طوفان "؛ 34 سال با ملامصطفی بارزانی در مطبوعات ایران

عصرایران؛ کامبیز کریمی*- "بر تارک طوفان" ، عنوانی ساده، صمیمی و شاید  هم کمی حماسی اما کاملا هوشمندانه است  برای روایت بخشی از مبارزات یکی از تاثیرگذارترین رهبران کُرد در یک صد سال اخیر ، نامی که بر صفحه نخست کتابی به کوشش و پژوهش  "بهرام ولدبیگی" نقش بسته است.

بر تارک طوفان  ، قصه طوفان مردی است به روایت مطبوعات ایران، طــوفانی که به جرائت می توان گفت هیچ کُردی در هیچ کجای این جهان معاصر  نیست که یا خود در کوران این طوفان در تلاش و تلاشی نبوده باشد، یا آوار آورگی پس از آن بر جانش ننشسته، یا غرش آن طوفان را  نشنیده باشد و یا حداقل در حافظه تاریخیش آن را درک نکرده باشد.

روایت این طوفان از زبان مطبوعات ایران، روایتی دیگر گونه است روایت جمعی از اهل قلم این دیار کهن سال که آگاهانه کُرد و کردستان را بخشی از تاریخ، هویت و فرهنگ ایران و ایرانی دانسته و در حفظ و حراست از آن کوشیده اند، شاید همین حس زیبایی مشترک بوده است که در سالیان متمادی ارتباط کردها را با ایران و فرهنگ ایرانی حفظ و البته سال از پی سال مستحکم تر نموده است.
 
از نیمه دوم قرن نوزدهم و با تولد جنبش های کُردی در عراق و ترکیه، مطبوعات ایران همواره اهتمام خاصی به نشر اخبار، تحلیل رویدادها و پوشش وقایع منطقه کردی داشته اند و این مسئله بی گمان ارتباطی تنگاتنگ با عواقب تلخ  بعد از جنگ چالدران و جدایی بخشی های از مناطق کردنشین از امپراتوری ایران دارد، جدایی که حتی در دنیای معاصر نیز مورد مناقشه است و این مناقشه همواره بخشی از مباحث جدی فرهنگی در میان کردها و ایرانیان بوده است .

فارغ از بررسی هویت تاریخی کردها و ارتباط ان با ایران و ایرانی، نام ملا مصطفی بارزانی در مطبوعات ایران به سال های آغازین دهه 20 خورشیدی و متعاقب جنبش ایلول به رهبری این شخصیت تاریخ ساز باز می گردد و از همین سال ها تا واپسین روزهای حیات بارزانی به  1358 خورشیدی همواره به مناسبت های مختلف نام ملا مصطفی بارزانی در مطبوعات ایران مترادف می شود با جنبش دیر سال کردها .

کردستان عراق در طول صد سال گذشته شاهد ناآرامی ها، قیام ها و شکستهای بی شماری بوده است، مبارزات دامنه داری که هرازچند گاه شعله ور شده و بعد از مدتی به خاموشی گرایده است اما اغراق نیست که اگر بگوییم جنبش کردستان عراق به رهبری ملا مصطفی بارزانی یکی از مطرح ترین و تاثیر گذارترین قیامهای 100 سال اخیر برای کردها بوده است. کردهای عراق برای مدت کوتاهی تحت رهبری ملا مصطفی از یک دوره شکوهمند آزادی بهرمند شدند و با فروپاشی این نهضت در سال 1975 میلادی  موجی از نسل کشی، اعدام و سرکوب برای کردهای عراق آغاز و مصائب آنان تا سال 1991  میلادی و تشکیل اقلیم کردستان عراق ادامه داشت.


پیرامون بارزانی و مبارزاتش قلم فرسایی های بسیاری شـده است تا جائی که بطور قـاطعانـه می توان ادعا کرد هیچ شخصیت  معاصر کردی تا بدین پایه مورد توجه تاریخ نگاران ومحققان تاریخ کُرد و کردستان قرار نگرفته است اما آنچه تا کنون به رشته تحریر در آمده است ( تا جاییکه نگارنده اطلاع دارد) همواره از دو سوی آسیب پذیر بوده اند.

گاهی زندگی، مبارزات، دلاورمردی ها و باورهای سیاسی و اجتماعی این رهبر کُرد چنان در هاله ای از ابهام ، اغراق و مبالغه پیچیده شده است که اورا تا حد شخصیتی اسطوره ای از ارزش تاریخی انداخته و گاهی نیز مبارزات  او چنان وجهه المعامله منازعات سیاسی و مناسبات حزبی قرار گرفته است که جفایی چنین تا کنون به رهبری کرد نشده است ، اما انچه غیر قابل انکار است  اینکه حیـات ملا مصطفی بارزانی ، مبارزاتش، شکستها و پیروزیهایش بخشی جدایی ناپذیر از تاریخ جنبش صد ساله اخیر کردها است و بر بخش بزرگی از تاریخ ارتباطات کردها با اعراب، ایرانیان و ترک ها سایه انداخته است و تحقیق و پژوهش علمی در باره آن نه تنها ضروری بلکه  گره گشای بخشی از هویت تاریخی کردهاست .

یکی از وجوه بارز تمایز مبارزات بارزانی با سایر جنبش های کردی، تبدیل آن جنبش، به جنبشی مطرح در سطح خاورمیانه است به شکلی که در ادبیات سیاسی کشورهای عراق، ایران و ترکیه همواره نام بارزانی پیوندی مستقیم با تاریخ کردها دارد حتی این جنبش پا را از این جغرافیا بیرون گذاشته و در ادبیات سیاسی دو ابر قدرت قرن حاضر یعنی امریکا و اتحاد جماهیر شوروی نمود و ظهور یافته است. به شکلی که بارزانی و جنبش او  یکی از ابزارهای جنگ سرد در منطقه خاورمیانه بوده است ،از همین رهگذر است که قرائت و بازخوانی مبارزات، پیروزیها و شکست های بارزانی بدون ارجاع و بررسی اسناد موجود در ارشیو کشورهای ایران ، عراق،  ترکیه و روسیه و امریکا امری محال و یا حداقل ناقص است.

کتاب "بر تارک طوفان" هرچند ادای احترامی است به روزنامه نگاران ایرانی که در یکی از حساس ترین دورانهای تاریخ کردستان چشم بر وقایع ان نبستند اما بخش قابل توجه از اسنادی پیرامون این شخصیت تاریخی است که منبعی مهم و قابل اعتماد برای محققین حوزه تاریخ نگاری کردستان است.


واقعیت آن است تاریخ نگاری پیرامون کرد و کردستان از بیماری مزمنی رنج می برد و ان همانا نگارش احساسی این تاریخ است؛ نگارشی که عموما بر پایه ارا و نظرات تاریخ نگاران غیر کرد درگیر در مناسبات کردی و یا دیدگاه های مستشرقین بوده است و این بیماری مزمن ناشی از عدم اهتمام به اسناد و جمع آوری ان بوده است ، به شکلی که با سپری شدن 20 و اندی سال از تشکیل دولت منطقه ای به نام اقلیم کردستان در کردستان عراق هنوز هم بنیادی برای جمع اوری، دسته بندی و ارشیو سازی اسناد و منابع حداقل پیرامون ملا مصطفی بارزانی  وجود ندارد.

بر تارک طوفان اولین اثر مستند، علمی و بی طرفانه پیرامون شخصیت ملا مصطفی بارزانی است که در نوع خود بی نظیر است و می تواند الگویی مناسب برای تحقیق و پژوهش مبتنی بر اسناد در دیگر موضوعات پیرامون تاریخ کرد و کردستان باشد،  با علم بر این مسئله و با توجه به وفور اسناد در ارشیوهای ایران پیرامون بارزانی و جنبش او که می توان ان را به بارزانی از دیدگاه شخصیت های ایرانی، بارزانی در اسناد محرمانه دولت ایران ،بارزانی از دیدگاه صاحب منصبان ایرانی و.... تعمیم داد.  البته محقق  و پژوهشگر ارجمند اقای ولدبیگی بر این مسئله وقوف داشته است چنانکه بر عطف کتاب حرف "ژ" نقش بسته است که حکایت از دنباله دار بودن کتاب ودر نهایت از کنار هم قرار گرفتن مجموعه و تشکیل واژه یا اصطلاحی مد نظر نویسنده خواهد نمود .

کتاب بر تارک طوفان همچنانکه نویسنده در مقدمه آن آورده است ، مشتمل بر شش فصل است که با گاهشماری جنبش کردستان آغاز و به ترسیم بارزانی در تحولات مهاباد و راهپیمایی تاریخیش تا کرانه های ارس و نهایتا حضور مجدد در ایران و در گذشت در امریکا به فرجام می رسد .

در این کتاب تیتر روزنامه نگاران ایرانی برای بارزانی حکایت از عمق توجه به این رهبر کرد  و بعضا مباهات به جنبش او دارد ، "ملا مصطفی در تاریکی شب راهپیمایی می کند "، امتناع ملا مصطفی بارزانی از امضای بیانیه کمونیست ها" ، ملا مصطفی بارزانی چه می گویید" ، "من با ملا مصطفی بارزانی در جبهه ملاقات کردم" ،"از سوی آقای ملا مصطفی بارزانی پیامی فرستاده شد "، "ملا مصطفی عراقی کردن مناطق کردنشین را تحمل نمی کند" "کسینجر در تهران با بارزانی ملاقات کرده است" "ملا مصطفی بارزانی مردی که اسطوره شد " تنها بخشی از تیتر مطبوعات ایران برای بارزانی است .

بر تارک طوفان اثری بی طرفانه، محققانه و عالمانه است که جای آن و یا حداقل الگویی تحقیقاتی آن در میان محققین تاریخ کرد و کردستان خالی بود و چاپ و نشر انرا نه تنها باید به فال نیک گرفت ، بلکه بعنوان علاقمندی به تاریخ کردستان لازم است از پژوهشگر آن بهرام ولدبیگی و ناشر آن نشر ثالث سپاسگزار بود .

واقعیت آن است در این مقطع حساس که گاه و بیگاه هجمه های احساسی و بعضا منفعت طلبانه علیه جنبش کردستان به رهبری ملا مصطفی بارزانی انجام  می شود ، خواندن کتاب بر تارک طوفان و کنکاش در آراء و نظرات روشنفکران و روزنامه نگاران  ایرانی  ضروریست حتی اگر عنوان آن ساده ، صمیمی و شاید  هم کمی حماسی باشد.


*دانشجوی دکتری تاریخ