صندوق نوآوری و شکوفایی، ره یافتی تازه برای اجرای مگا پروژه های صنعتی

هر چند در رهیافت ارائه شده ذیل توجه و تمرکز اصلی بر "صندوق نوآوری و شکوفایی"  و بکارگیری رویکردی تحولی در عرصه این صندوق و بهره گیری بهینه از اعتبارات آن به منظور توسعه شرکت های دانش بنیان کنونی و ایجاد شرکت های دانش بنیان دیگر قرار گرفته است .

 اما نظر به رویکرد استراتژیک، جامعیت و کلان نگری جاری در رهیافت یاد شده ، طرح مذکور قابل  تعمیم به نهادهای مالی اعتباری مشابه از جمله " صندوق توسعه ملی " نیز می باشد که در فرصت های آتی جزئیات و نحوه انطباق طرح با نهادهای مذکور نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و به روشنی تبیین خواهد گردید.

شرایط پسابرجام فرصتی فراهم نموده است تا کشور با  یک استراتژی راهبردی، به سمت استفاده از ظرفیت های سرمایه گذاری بخش خصوصی داخلی و خارجی ، به منظور اجرای پروژه های بزرگ (مگاپروژه ها ) گام بردارد. لازم به ذکر است که دستیابی دولت به ضرورت بهره گیری از پتانسیل های بخش خصوصی واقعی، طی پروسه ای طولانی و پس از تجربه های فراوان،. رویداد خجسته ای است چرا که به تجربه ثابت شده است بسیاری از اقدامات اصلاحی بنیادین و استراتژیک در حوزه اقتصاد، بدون کوچک و چابک سازی دولت از یک سو و میدان دادن به مردم و بخش خصوصی اقتصاد، از سوی دیگر به نتیجه مطلوب نمی رسد.

اما عملیاتی نمودن این ایده بزرگ، علیرغم تاکیدی که دولت بر ضرورت بهره گیری از ظرفیت شرکت های خصوصی می نماید با چالش اساسی از جمله کمبود نقدینگی روبرو می باشد:

چرا که اجرای اَبَر پروژه ها و سرمایه گذاری صنعتی، نیازمند تامین نقدینگی بسیار بالاست که دولت بدلیل وضعیت نامناسب بودجه، ناشی از کاهش بهای فروش نفت، قادر به تامین آن نمی باشد . از سویی بنیه ی مالی شرکت ها و پیمانکاران داخلی برای تامین مالی پروژه های بزرگ صنعتی دچار نقصان جدی است. در چنین مواقعی بهره گرفتن از امکان فاینانس پروژه ها توسط تامین کننده مالی یا سرمایه گذار خارجی ، اجتناب ناپذیر میباشد اما Financer خارجی برای پذیرش ریسک تامین مالی در حجم بالا نیز نیازمند تضمین کافی توسط دولت است که معمولاً از طریق بانک مرکزی  یا  موسسات  ذیربط دیگر قابل انجام است . حال آنکه بانک مرکزی بنا به ملاحظات خود اساساً حاضر نیست تامین منابع مالی از خارج از کشور، برای پروژه های صنعتی بزرگ بخش خصوصی را تضمین نماید اگر به وضعیت بودجه دولت ، عواملی مانند عدم دسترسی به منابع مالی کافی چه از طریق بانک ها یا بازار سرمایه و عدم فعال بودن شرکت های بیمه ای مناسب که تسهیلات و فاینانس های خارجی را پوشش داده و تضمین نماید را اضافه نماییم به روشنی خواهیم دید تضمین تامین مالی مگاپروژه ها و ایجاد امنیت خاطر برای سرمایه گذار خارجی با مشارکت بخش خصوصی داخلی، خود را به عنوان گلوگاهی بزرگ برای برون رفت از انسدادِ انجام پروژه های بزرگ زیر ساختاری نشان می دهد.

یکی از نهادهایی که هم به لحاظ در اختیار داشتن اعتبارات و منابعِ مالی لازم و هم به لحاظ ماهیت و وظایف و فلسفه وجودی اش می تواند در این زمینه نقشی مهم را ایفا نماید. صندوق نوآوری است (به چگونگی نقش صندوق در بخش های بعدی این نوشتار و در متن پیشنهاد، خواهیم پرداخت).

ماموریت  صندوق نوآوری و شکوفایی (نقاط قوت و بهبود) :

از تمهیدات معقول و گام های سنجیده ای که به منظور تامین مالی شرکت های دانش بنیان و تقویت بنیه مالی این شرکت ها برداشته شده امکان ارائه تسهیلات به شرکت های دانش بنیان است. اجرایی شدن قانون  حمایت  از  شرکت های دانش بنیان  و تشکیل صندوق نواوری و شکوفایی  برای تسهیل و تسریع  در  تحقق افتصاد  دانش بنیان  همزمان با  تحولات  کلان در فضای سیاسی  و اقتصادی کشور  فرصتی است  که  می تواند  به عنوان یک فرصت استثنایی  در این  راستا  تلقی  شود  به شرط انکه  سیاست ها  و راهبردهایی که در پیش می گیرد با توجه به  این واقعیت  ها صورت پذیرد.  در آن شرایط  اعتبارات صندوق نوآوری لزوماً به عنوان سرمایه ای ملّی مورد توجه قرار گرفته و این امر می تواند فرصت و محرک
مناسب تری  برای بخشی از  اقتصاد کشور و دلگرمی بخش خصوصی شود.

از منظری کلی تمهید و تدبیر صندوق نوآوری و رسالت این صندوق به درستی طرح ریزی شده است و مباحث مطروحه در این رهیافت عمدتاً در تاکتیک ها و شیوه های اجرایی و بهره گیری مناسب از ظرفیت های شرکت های بزرگ بخش خصوصی برای توسعه و تامین فناوری های نوین و روز آمد می باشد.

هر چند یکی از دغدغه ها این است که چه روش هایی اتخاذ گردد تا در پایان راه شاهد نتایجی مشابه آنچه کشور در پرداخت تسهیلات به بنگاه های زود بازده گردید نشود چرا که برخی شواهد ملموس و رویه جاری نشانگر این امر است که علیرغم حُسن نیت دست اندرکاران  ، در همین گام های آغازین پرداخت تسهیلات که گاه توسط این صندوق گاه در چرخه ای طولانی و آمیخته با بوروکراسی دست و پاگیر نیز روبه رو بوده منجر به پرداخت مبالغی محدود و جزئی شده است که در مجموع منشاء تحول مورد انتظار نخواهد شد. چرا که به تجربه اثبات شده است  اغلب شرکت های کوچک تسهیلات دریافتی را صرف هزینه های جاری می نمایند.

و از سویی احتمال به نتیجه رسیدن تسهیلات قطره چکانی که گاه به منزله مُسٌکن عمل می نماید اغلب راه به جایی نبرده  و بیم آن می رود که تراژدی بنگاه های زود بازده  این بار در محدوده فعالیت صندوق و در شمایلی دیگر تکرار شود که نه تنها موجب ایجاد اشتغال پایدار نگردید که بخش قابل ملاحظه ای از نقدینگی کشور را نیز به سرمایه ای راکد تبدیل نمود.

ذکر این نکته را نیز ضروری می داند: هنگامی که  ما با انگیزه البته عالی ایجاد و توسعه شرکت های دانش بنیان  در برخی موارد بخشی دیگر از اعتبارات صندوق را  در اختیار یک فرد یا افراد دانشگاهی که صاحب فکر و ایده هستند  قرار می دهیم در واقع او را از صنف و گروه خود که فضای علمی و پژوهشی است به جایگاه و موقعیت وصنف تازه ای سوق می دهیم و عملاً او را درگیر کارهایی می نماییم که در غالب موارد با آن بیگانه است یعنی ناگهان او را از فضای علم و تحقیق، به فضای تجارت و صنعت با درگیری ها و الزامات  وقت گیر خود وارد می کنیم . بدیهی است این فرد یا افراد میان دو گرایش اصلی و مهم برای کشور یعنی کسب و کار و تجارت یا پژوهش و نوآوری، معمولاً در شرایط برزخی خاصی گرفتار خواهند آمد و بدلیل فقدان تجربه و کارآزمودگی در حوزه کسب و کار غالباً موفقیت مورد انتظار را حاصل نمی کنند و از کار اصلی خود در فضای دانشگاه نیز دور خواهند ماند و در اینجا در عمل چیزی مثل نخبه کشی اتفاق می افتد چرا که با طی پروسه زمانی متوجه خواهیم شد ، بسیاری از افراد یادشده از کار پژوهشی فاصله گرفته اند در حالی که در حوزه کسب و کار نیز اغلب موفقیت مورد نظر عایدشان نشده است .

چه باید کرد تا صندوق با استفاده از فاینانس خارجی بتواند ظرفیت و سرمایه خود را تا ده برابر افزایش دهد؟

این پیشنهاد تمرینی است برای پذیرش نقش واقعی بخش خصوصی و پلی است که صندوق نوآوری در راستای ماموریت، به مسئولیت خود در برابر نسل آینده می زند نوعی سرمایه گذاری بنیادی برای آینده کشور و جوانان این سرزمین ... پلی از صندوق نوآوری به حل یک مشکل اساسی در کشور.

با لحاظ نمودن آزمون بزرگی که در برابر صندوق نوآوری قرار دارد ، پیشنهاد می نماید: صندوق نوآوری و شکوفایی بانگاهی تازه به رسالت بزرگی که بر عهده گرفته است به جای سرشکن کردن اعتبار 3000 میلیارد تومانی، به صورت ارائه تسهیلات به شرکت های متعدد بعضاً نوپا که موسسین آن نیز اغلب در ابتدای راه هنوز از تجربه عملی و حرفه ای لازم  برای ایجاد ارزش افزوده مطلوب نیز بهره مند نمی باشند و این امر اغلب باعث بالا بردن ریسک برگشت تسهیلات نیز می شود صندوق با سپردن دارایی موجودش تضمینی را ایجاد نماید که بتواند با بهره گیری از فاینانس خارجی ظرفیت و سرمایه خود را تا 10 برابر موجودی فعلی افزایش دهد. (البته به تناسب سرمایه واقعاً موجود فعلی  مثلاً تا 000 30 میلیارد یا کمتر از آن، بدلیل این که قطعاً به طور طبیعی بخشی از اعتبارات صندوق در چارچوب رویه جاری مصرف گردیده است ) ، بدیهی است در آن صورت صندوق 10 برابر وضعیت فعلی پر.وژه های کلیدی دانش بنیان را پوشش خواهد داد. در صورت دستیابی به چنین نتیجه ای و با احتساب امکان مشارکت گسترده در سرمایه گذاری از طرف ایرانی و بهره گیری از صادرات محصولات تولید شده در ادامه روند و عرضه محصولات در بازارهای منطقه ای و جهانی و ارزآوری ناشی از فروش محصولات، میتوانیم شاهد نتایج ارزشمندی از انتقال دانش فنی ، ارز آوری قابل ملاحظه ، کارآفرینی و ایجاد اشتغال، و ... در ارتباطی برنده برنده، فی مابین دولت ، بخش خصوصی داخلی و طرف خارجی باشیم.

ما حصل اینکه : رویکرد تازه صندوق مستلزم توجه به کیفیت و دامنه تاثیر عملکرد صندوق به جای کمیت ذینفعانی است که از تسهیلات صندوق بهره مند می شوند . به بیان دیگر هسته ی اصلی پیشنهاد این است که در این شرایط صندوق به جای توزیع اعتبارات خود میان تعداد زیادی بنگاه های خُرد، بنگاه های بزرگ یا ظرفیتهای را هدف قرار دهد  که می توانند با ورود و استقرار تکنولوژی های دانش بنیان حرکت های  بزرگ را در اقتصاد کشور به وجود اورند به شرط انکه صندوق مطمئن شود در ادامه
مسیر حرکت، این بنگاه ها می توانند طیفی از بنگاه های کوچک و متوسط را به همراه خود به حرکت  درمی آورند . چرا که از نظر تحلیل گران اقتصادی : " اقتصادهایی که میزان اتکای آنها به بنگاه های بزرگ کم بوده و دارای تعداد زیادی بنگاه های خُرد هستند در برابر بحران های اقتصادی بوجود آمده آسیب پذیرتر  بوده اند مقایسه تعداد سرانه بنگاه های صنعتی بزرگ در کشورهایی چون آمریکا و آلمان در مقایسه با کشور هایی چون یونان و اسپانیا که طی این سالها با بحران های جدی روبه رو بوده اند. گویای این حقیقت است" این در حالی است که : تجربه کشورهایی نظیر کره جنوبی، چین و ژاپن نیز این امر را تایید می نماید که توسعه فعالیت بنگاه های بزرگ محرک توسعه بنگاه های کوچک و متوسط می باشد و توجه ویژه به این تجربیات ارزشمند و دستاوردهای آنان باعث جلوگیری از بسیاری از دوباره کاری ها و به خطا رفتن ها خواهد شد.

به عبارتی به باور کارشناسان بدرستی: " پایه و موتور محرک اقتصاد کشورها را بنگاه های بزرگ تشکیل می دهند به گونه ای که بدون حضور و وجود قدرتمند بنگاه های بزرگ اقتصادی بسیاری از بنگاه های کوچک نیز امکان ادامه فعالیت و رشد را نخواهند داشت" . رشد پایدار اقتصادی و دستیابی به اقتصاد مقاومتی، نیز مستلزم افزایش سهم بنگاه های بزرگ است که بیشترین سهم ارزش افزوده و اشتغال پایدار را به خود تخصیص داده اند... و تجربه کشورهای مورد اشاره به درستی موید این مساله می باشد.

نکته دیگری  که ذکر آن در اینجا خالی از فایده نیست این است که سمت گیری صندوق به سمت بنگاه های بزرگ اقتصادی در واقع به نوعی گستردن چتر حمایتی بر سرآن بخش از بنگاه های اقتصادی است که بدلیل تجربه و تخصص ، داشتن شناخت درست از ظرفیت ها و تنوع و قوانین حاکم بر بازار و نوسانات رقابت پذیرتر بودن و برخورداری از سطح حرفه ای تر دیپلماسی تجاری همچنین شناخت و اشراف بر کارکردهای عوامل حقوقی ، اقتصادی، فرهنگی ، سیاسی ، اجتماعی، مناسبات بازار ، دیپلماسی تجاری و قواعد حاکم بر بازار عرضه و تقاضا، شناخت ریسک ها ی تصمیم گیری و ریسک های صادرات و واردات و ... اساساً ریسک بسیار کمتری را می توانند بر اعتبارات و تضامین و کلیت سرمایه وارد نموده و اعتماد آفرین تر باشند.

پیش نیازهای اجرای پیشنهاد یاد شده به طور کلی :

1- تغییر نگاه و نگرش، کلان نگری و نتیجه گرایی در برنامه ریزی و اقدامات بانگرش آینده نگرانه.
2- اراده و باور به شنیدن صدای بخش خصوصی واقعی که در شرایط دشوار کشور نقش موثر داشته اند .
3- توجه جدی به تجربه کشورهای دیگر از جمله کره جنوبی، ژاپن... در مسیر نوآوری  و
بهره گیری دقیق و همه جانبه از این تجربیات ارزشمند در جهت رشد و توسعه صنعتی و خلق زنجیره ای از شرکت های دانش بنیان. (انجام بهینه کاوی و پژوهش میدانی از کشورهای یاد شده و اینکه آنها چگونه این موفقیت های بزرگ اقتصادی را حاصل نموده اند میتواند موثر باشد).
4- تلاش در تدوین آیین نامه و رویه های اجرایی شفاف و دقیق با لحاظ نمودن منافع ملی و در راستای توسعه پایدار کشور و با قابلیت نظارتی جدی و مستمر صندوق نوآوری و شکوفایی
نکته واجد اهمیت در فرایند تخصیص و پرداخت تا بکارگیری اثر بخش فاینانسهای خارجی و یا هر نوع سرمایه گذاری خارجی در عرصه صنعت و فن آوری  در اجرای پیشنهاد ارائه شده تدوین و بکارگیری ساز و کارهای نظارتی قوی و توام با شفافیت جهت جلوگیری از سوء استفاده های احتمالی است نقش دولت و بطور خاص صندوق نوآوری در این زمینه بسیار تعیین کننده خواهد بود. (که در فراز دیگری از نوشتار حاضر تشریح خواهد شد).
5- اخذ باز خورد  مناسب، ارزیابی و بازنگری میزان اثر بخشی اقدامات انجام شده توسط صندوق نوآوری و شکوفایی.
6- توجه ویژه به عامل زمان چه در بهره گیری توام با چابکی در استفاده از فرصت ها و چه در اهمیت تحول سریع در ارکان شرکت ها و اقتصاد کشور و عقب نماندن از رشد و پیشرفت در ابعاد گوناگون و در مقایسه با سایر کشورها
7- بکارگیری قابلیت ها و توانمندی های منحصر بفرد در جایگاه خود ( بعنوان مثال از نخبگان علمی پژوهشی حداکثر بهره گیری جهت اجرای فرآیند انتقال بهترین فن آوری ها استفاده کنیم).

پیامدها و نتایج این پیشنهاد در ابعاد گوناگون از جمله:

•    در بعد استراتژیک و راهبردی ، تغییر نگاه از بخشی نگری به نگرش کلان
•    در بعد فناوری و دانش های نوین
•    برون سپاری
•    کارآفرینی و ایجاد اشتغال پایدار
•    در حوزه های مدیریتی و تامین نقدینگی
•    ایجاد و تقویت شرکت های دانش بنیان
تاثیر گذار بوده ، قابل مطالعه و استناد می باشد.

نقش صندوق و ساز و کارهای این نقش آفرینی  برای موفقیت طرح:

شرط موفقیت طرح پیشنهادی ارائه شده در توجه آسیب شناسانه به برون رفت از این گلوگاه تامین و تضمین نقدینگی پیش از هر اقدامی باور جدی به بخش خصوصی واقعی است و اینکه واقعاً به آن شرکت هایی که در شرایط دشوار کشور امتحان خوبی داده اند برای انجام کار بزرگ به آنها میدان بدهیم و آنها را حمایت کنیم البته بدیهی است این حمایت برای سرمایه گذاری صنعتی ، انتقال تکنولوژی و دانش فنی و آن دسته از فن آوری هایی است که زیر ساخت های کلان در حوزه های گوناگون را هدف قرار دهد اجرای پروژه هایی صنعتی به مفهوم واقعی که بدنبال خودش نوعی زایش و زایندگی در تولید دانش، شکل گیری تدریجی شرکتهای قائم به ذات تولید کالای با کیفیت ، تولید اشتغال و مهم تر از همه ایجاد زنجیره ای از شرکت های دانش بنیان  در حوزه های مختلف و متناسب با پتا نسیل های کشور را بدنبال داشته باشد.

همچنین صندوق یاد شده می تواند و باید که در تمام مراحل فرایند انتقال تکنولوژی و اجرای پروژه های صنعتی که بعضاً می تواند با مشارکت با شرکت های مطرح جهانی، در عرصه تکنولوژی صورت پذیرد. پتانسیل ها و نیازهای بنیادی کشور موفق تر از پیش عمل نماید و از سوی دیگر با بهره گیری هدفمند از اجرای پروژه های دانش بنیان یاد شده به کم و کمتر شدن فاصله دانشی کشور با دنیای امروز کمک نماید، بدیهی است:

-     شناسایی نیازهای کلان و زیر ساختاری کشور
-    شناسایی و انتخاب بخش خصوصی واجد شرایط ( براساس ارزیابی قوی و محک زدن هدفمند) و عبور دادن مسائل از فیلتر صندوق .
-    توجه ویژه به شفافیت های عملکردی و مالی و صحت فرایند انتخاب شرکت ها.
-    نظارت قوی تام و تمام در تمام مراحل عملیات خرید و نحوه انتقال تکنولوژی روز دنیا و اطمینان حاصل کردن از این امر که اعتبار تخصیص یافته صندوق در اختیار افراد مطلع و صاحب صلاحیت بخش خصوصی قرار گرفته است که با نیاز سنجی درست از بازار داخلی و خارجی محصولات و خدمات نهایی، امکان بازگشت اعتبارات را تسهیل و ریسک بازگشت سرمایه را به حداقل می رسانند.
از ضرورت ها و الزامات اجرای موفق این طرح خواهد بود.

مزایای اجرای  این پیشنهاد :

1-    امکان جذب سرمایه های خارجی و افزایش سرمایه صندوق تا 10 برابر با استفاده از فاینانس خارجی .
2-    هدفمندتر شدن تسهیلات صندوق ، حذف بوروکراسی و صرف زمان ، هزینه و منابع انسانی برای ارزیابی شرکت های کوچک و پر تعداد ، حذف دوباره کاری ها و موازی کاری ها. ریسکِ کشورِ سرمایه گذار و باز شدن دست متولیان تضمین و وثیقه گذاران برای تسهیلاتی قابل ملاحظه و قطعه قطعه نشده، با قابلیت بکارگیری بهتر و بازدهی تضمین شده بیشتر ،
به منظور تامین مالی پروژه های بزرگ  زیر بنایی و کمک به توسعه پایدار کشور.
3-    امکان خرید ماشین آلات ، انتقال ورود دانش فنی و تکنولوژی های جدید به عرصه صنعت و خدمات کشور و کاهش فاصله صنعت و فناوری ما با دنیا
4-     اشتغال زایی بیشتر و پایدارتر و هدفمندتر برای کشور به عنوان یکی از اساسی ترین دستاوردها.