تاثیر ضایعات و تولید غیر استاندارد خوراک دام بر سفره مردم/ واردات خوراک دام تراریخته ممنوع نیست

عصر ایران؛ یوسف ناصری - اخیرا اعلام شد که که ضایعات خوراک دام و طیور به حدود 980 میلیارد تومان در سال رسیده است و این که بیش از 60 درصد خوراک تولیدی در واحدهای غیر استاندارد تولید می شود.
 
از تفاوت های مهم بین واحدهای صنعتی و غیر صنعتی تولید خوراک دام این است که در واحدهای صنعتی تحت نظر کارشناس تغذیه و بر اساس ضوابط تولید می شود تا ضریب تبدیل خوراک بالا برود. بنا به نظر کارشناسان، هر اندازه ضریب تبدیل خوراک بالاتر برود گوشت در واحدهای تولیدی با مصرف کمتر خوراک دام و هزینه کمتر تولید می شود.  
 
با توجه به این که ضایعات زیاد خوراک دام و طیور، تاثیر قابل توجهی در افزایش قیمت تمام شده محصول تولیدی می گذارد و نهایتا این مردم هستند که باید قیمت بیش تر را تحمل کنند، عصر ایران در گفت و گویی با پیمان ذوالفقاریان(دبیر انجمن صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان ایران)، اطلاعات بیشتری در مورد ساختار و مشکلات تولید خوراک دام و طیور و روش کاهش هزینه های تولید کسب کرد. گفت و گو با دبیر انجمن صنایع خوراک دام را می خوانید.

***

*آماری ارائه شده که تعداد 990 شرکت در تولید فرآورده ها و خوراک دام فعالیت دارند و 542 واحد صنعتی تولید خوراک دام هستند. این تعداد زیاد چه آسیبی را ایجاد می کند و چه اثراتی در افزایش قیمت تمام شده محصولاتی مثل مرغ دارد؟
 
-ما تعدادی کارگاه هم داریم و تعداد زیاد نشانه این است که ساختار تولیدمان، رقابت محور نیست. اگر ساختار تولید رقابت محور باشد در مقایسه با وضعیتی که در سایر کشورها هست، قاعدتا باید تعداد کارخانجات کمتر باشد.  
حدود 40 درصد از تولیدکنندگان خوراک دام، کارگاه ها هستند که در داخل مزارع تولید می کنند. طبیعی است که تولید غیر تخصصی، پرت و ضایعات را بالا می برد و بالا رفتن پرت و ضایعات به معنی این است که بهره وری لازم را نداریم.  
 
* در کارگاه ها و مزارعی که خوراک دام تولید می شود تهیه علوفه را در نظر دارید؟
 
-بیش تر بحث آسیاب میکسرهایی است که تولید کنسانتره را در داخل مزارع انجام می دهند.
 
*این کارگاه ها چه فرقی با کارخانه های صنعتی تولید خوراک دارند؟
 
- در واحدهای سنتی صرفا بحث آسیاب و میکس و به عبارتی خرد کردن و مخلوط کردن انجام می شود و این فقط یک بخش از فرآیند تولید خوراک دام و طیور و آبزیان است.
کارگاه های غیرمجاز فقط به همین دو بخش از تولید اکتفا می کنند ولی کارخانه های صنعتی بخش های دیگری هم دارد و در فرایندی صنعتی، ارزش غذایی را بسیار بالاتر می برد. 

*خرد کردن در کارگاه های سنتی شامل چه اقلامی می شود؟
 
-عمدتا شامل حال غله می شود. غلاتی که در تغذیه دام به کار می آید مثل ذرت، جو و گندم دامی و مخلوط کردن هم مثل سبوس گندم و کنجاله تخم پنبه و کنجاله های دانه های روغنی.  
در فرآیند آسیاب و میکس، مخلوطی از چند ماده اولیه به دست می آید که بخشی از فرآیند تولید خوراک دام است ولی اگر بخواهیم این فرآیند کامل باشد، باید در خط تولید صنعتی انجام شود و روش و سیستم فرآوری، خیلی کامل تر از این است. در نتیجه ارزش محصول نهایی به مراتب بالاتر است.
 
*درست است که اعلام شده بیش از 60 درصد خوراک دام در واحدهای غیر استاندارد تولید می شود؟
 
-بله؛ حدود 60 درصد از خوراک دام در واحدهای غیر صنعتی تولید می شود و این درست است.
 
*رئیس انجمن صنایع خوراک دام و طیور ایران اعلام کرده است که ما چون فاقد شرایط بهداشتی اتحادیه اروپا در تولید خوراک دام و طیور هستیم در نتیجه نمی توانیم به اروپا صادر کنیم. فقدان این شرایط است که فقط خوراک دام به عراق و ارمنستان و ترکیه صادر می شود؟
 
-باز باید بحث مجموعه های صنعتی و غیر صنعتی را تفکیک کنیم. مجموعه های صنعتی، ضوابط بهداشتی را رعایت می کنند و مجوزهای آن را هم دارند ولی مجموعه های سنتی و نیمه صنعتی، مجوزها را ندارند و مقصود آقای قدیری رئیس انجمن صنایع خوراک دام، آن گروه از تولید کنندگان بوده است.
در مورد مجموعه های صنعتی، ما الان محصولاتی مثل خوراک دام و طیور و آبزیان را به کشورهایی مثل عراق و ارمنستان صادر می کنیم.  
 
*رئیس انجمن گفته است که شرایط بهداشتی اروپا در تولید را ندارم.
 
-بحث شرایط بهداشتی مربوط به سیستم سنتی تولید خوراک است و نه سیستم صنعتی. سیستم صنعتی مشکل کیفیتی برای صادرات ندارد و خوراک دام و طیور و آبزیان صنعتی صادر می شود.
 
*پس چرا تا الان صادرات نداشته اید؟
 
-ما تا الان صادرات را انجام داده ایم.
 
*پس به چه علت  به اروپا صادرات خوراک دام نداشته اید؟
 
- اروپا معمولا مقصد صادراتی ویژه ای برای ما محسوب نمی شود. چون خودشان هم تولید کننده مواد اولیه و محصول هستند. بنابراین در مورد اروپا، بیش تر رقابت بر سر قیمت و نوع محصول مطرح است.
 
* در سال 1394 قیمت پایه هر کیلو خوراک دام صادراتی ایران 53 سنت بوده است ولی وارداتی 2 دلار و 11 سنت.
 
-در مورد صادراتی فکر می کنم نوع خوراک را باید مورد توجه قرار بدهیم.
 
*محصولاتی که صادر می شود کدام اقلام است؟
 
-کنسانتره(جیره غذایی همراه با مکمل های غذایی و ویتامین) دام و کنسانتره طیور و کنسانتره آبزیان.
 
* کنجاله سویا و ذرت دامی و جو که وارد می شود احتمالا باعث افزایش یافتن قیمت خوراک وارداتی می شود.
 
-ما در تولید خوراک صادراتی از پسماندها و مواد اولیه داخلی استفاده می کنیم. بنابراین همان قیمت متوسط 53 سنت برای هر کیلو خوراک دام، قیمت درستی است. برای اقلام وارداتی ها قیمت 2 دلاری، قیمت بسیار بالایی است و تردید دارم.  چون فقط قیمت بعضی از اقلام افزودنی 2 دلار است ولی بقیه پایین تر است.
 
*در سال 94 یک میلیارد و 405 میلیون دلار ذرت دامی وارد شده و 710 میلیون دلار کنجاله سویا. واردات جو و کندم دامی هم داشته ایم. عمده واردات این اقلام محصول تراریخته است؟
 
-من در مورد این که چه مقدار و با چه قیمت ارزی وارد شده است و آیا محصول تراریخته بوده است نظری ندارم و نظری نمی دهم.  
 
*به هر حال خوراک دام تراریخته وارد کشور می شود.
 
-چون بنده، سندی در این مورد ندارم در این مورد نمی توانم اظهار نظر کنم.
 
*رئیس انجمن ایمنی زیستی ایران گفته است که واردات کنجاله و ذرت تراریخته انجام می شود و همچنین گفته هیچ اشکالی هم ندارد.
 
-تا زمانی که در گمرک ممنوعیتی نباشد سازمان ها راجع به این که تراریخته وارد شود یا وارد نشود بحث کارشناسی ندارند.  
مرجع رسیدگی به این موضوع وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت است که در این باره اگر ممنوعیتی را در گمرک اعمال نکنند مشکل واردات وجود ندارد. وظیفه ما مصرف مواد اولیه مجازی است که از گمرک وارد کشور می شود.
 
*وزارت کشاورزی اعلام کرده بود که برای تجهیز و نوسازی واحدهای مستهلک تولید کننده خوراک دام و کاهش مصرف انرژی، اعتباراتی تخصیص پیدا می کند. واحدهای مستهلک تا چه حد باعث می شود قیمت خوراک دام تولید شده افزایش پیدا کند؟
 
-هر واحد مستهلک، دقت در فرمول و کیفیت تولید را پایین می آورد. خوشبختانه در واحدهای صنعتی، ما واحد مستهلک نداریم. چون محصول این واحدها دائما کنترل کیفی می شود.
 
واحدهای سنتی و کارگاه ها، اصولا واحدهایی مستهلک هستند. به دلیل این که طراحی ناقصی دارند و طراحی آنها کامل نیست.  در نتیجه زودتر مستهلک می شوند. از سوی دیگر این واحدها نیاز به طرح توسعه هم دارند. در حال حاضر برنامه هایی دارد که این مشکل را رفع کند.
 
*اعلام شده که سالیانه 7 میلیون تن خوراک دام و طیور در کل کشور تولید می شود. چقدر از خوراک تولیدی به کشورهای همسایه صادر می شود؟
 
-حدود 250 هزار تن آماری بوده که در سال 1394 ثبت شده است.  
 
* گفته می شود ضریب تبدیل خوراک در ایران زیاد است و باعث می شود دام ها  خوراک بیشتری مصرف کنند. قرار شده اقداماتی انجام شود تا 800 گرم صرفه جویی در مصرف خوراک یک مرغ 2 کیلوگرمی اتفاق بیفتد. این موضوع تا چه حد صحت دارد؟
 
- در شرایط استفاده از خوراک صنعتی، ضریب تبدیل کاملا با ضریب تبدیل استاندارد تطبیق دارد ولی در مورد دامداری ها و مرغداری هایی که خوراک غیر صنعتی استفاده می کنند، پرت و ضایعات و بهره وری پایین می تواند بین 20 تا 30 درصد تاثیرگذار باشد و 30 درصد کارایی را پایین تر می آورد.
 
*خوراک دام صنعتی و غیر صنعتی چه مشخصات عمده ای دارند که اینقدر در زمان مصرف تاثیرگذار است؟
 
-مشخصه عمده این است که ما در روش صنعتی، فرآوری کامل انجام می دهیم و ارزش غذایی مواد اولیه بالاتر می رود. به همین دلیل در پرورش هم، کاربرد آن مواد و تبدیلش به گوشت و شیر و تخم مرغ بیشتر می شود و میزان هدر رفتن کمتر می شود.
 
*اگر 800 گرم خوراک دام کمتر فرضا توسط یک مرغ مصرف شود قیمت تمام شده پایین می آید. الان هر کیلو دان مرغ چه قیمتی دارد؟
 
-متوسط قیمت دان مرغ حدود 1400 تومان است. این که چه مقدار صرفه جویی شود بستگی به مرغداری ها شرایطی دارد. اما این صرفه جویی می تواند خیلی تاثیر بگذارد.
 
*هر مرغ در دوره پرورش چقدر دان مرغ مصرف می کند؟
 
-ضریب تبدیل خوراک نسبت به وزن زنده حدود 1.7 است. یعنی 1.7 کیلوگرم دان مرغ برای تولید یک کیلوگرم گوشت.  
 
*واحدهای سنتی مرغداری ضریب تبدیل خوراک 2.2 برای تولید یک کیلو گوشت دارند و دان مرغ بیش تری مصرف می کنند؟
 
-بله؛ واحدهای سنتی به این صورت است. واحدهایی که مدیریت آنها در تغذیه به صورت سنتی است، ضریب تبدیل بالاتری دارند. اما متوسط ضریب تبدیل کشوری 1.7 است.  
 
*در مورد آموزش افراد هم بحث هایی مطرح شده و این که جیره غذایی مناسب به دام ها داده شود. آیا تا این حد در آموزش مشکل داریم و قیمت تمام شده بالا می رود؟
 
-بحث آموزش با دید ترویجی می تواند خیلی موثر باشد. ضرورت است که آموزش با دید ترویج انجام شود. یعنی ترویج خوراک صنعتی.  
 
* خبری بود راجع به این که کارخانه های خوراک دام مازندران با 30 درصد ظرفیت فعالیت می کنند و فرد دیگری به اسم دکتر قاسم نژاد در مورد کارخانه خودش در اصفهان گفته است با 20 درصد ظرفیت فعالیت داریم. تا این اندازه واقعا کاهش ظرفیت وجود دارد و از همه توان تولید استفاده نمی شود؟
 
-یک کارخانه ممکن است 20 درصد تولید کند و کارخانه ای هم داریم که با 100 درصد ظرفیت فعالیت می کند. آمار متوسط فعالیت کشوری ما حدود 40 درصد است
 
*این میزان کم استفاده از توان تولیدی کارخانه ها چه مقدار تاثیر می گذارد در این که قیمت تمام شده خوراک دام افزایش پیدا کند؟
 
-طبیعی است وقتی کارخانه ای با ظرفیت کمتری فعالیت کند هزینه سربار آن بیش تر خواهد بود.
 
*یکی از اهداف انجمن صنایع خوراک دام، ارتقای سطح کیفی محصولات با هدف مدیریت مدنی و صنفی در امر تولید است و هدف دیگر جلوگیری از افزایش کاذب قیمت ها. اعلام شده که حدود 70 درصد از هزینه تولید گوشت به خوراک دام برمی گردد. در این زمینه چه اقداماتی انجام داده اید که خوراک تولیدی با کیفیت باشد و با قیمت کمتر تولید شود؟
 
-این همان بحث های زیرساختی است که ما برای کیفیت مورد توجه قرار می دهیم. انجمن از مجموعه امکاناتش برای انتقال تکنولوژی و برای آموزش و برای ترویج محصولات صنعتی استفاده کرده است و نهایتا استفاده می کند برای این که بهره وری را در بخش دامداری و دامپروری بیش تر کند.
 
*آماری وجود دارد مبنی بر این که ارزش کل خوراک دامی که بهره وری ندارد و از جمله در مرغداری ها به هدر می رود 980  میلیارد تومان است و بهره وری خوراک در حد 60 تا 70 درصد است. واقعا چنین آماری صحت دارد و 30 تا 40 درصد خوراک هدر می رود؟
 
- مواد اولیه از زمان ورود به کشور یا از زمان برداشت آن تا زمانی که به حوزه مصرف و تولید پروتئین می رسد چیزی حدود 25 تا 30 درصد ضایعات دارد طبق اسناد و منابعی که موجود است. به همین دلیل ما واحدهای پرورشی را نباید تنها عامل این ضایعات بدانیم. این یک بحث کلی در زنجیره تولید پروتئین است.
 
* کل ارزش خوراک دام، طیور و آبزیان در کشور 54 هزار میلیارد تومان اعلام شده. سهم کارخانجات از این رقم 9 هزار و 200 میلیارد تومان است و مابقی آن مربوط است به مزارع پرورشی است که خوراک دام و طیور تولید می کنند. چنین ارقامی را تایید می کنید؟
 
-ما وقتی راجع به اعداد صحبت می کنیم باید ببینیم در چه سال و در چه مقطع زمانی و با چه نرخ تورمی صحبت می کنیم.  
 
چیزی حدود 40 درصد از خوراکی که در کشور مصرف می شود به صورت کنسانتره است. آن 40 درصد قیمت متوسطی بین 1500 تومان تا 2 هزار تومان دارد. در خوراک آبزیان، این قیمت به مراتب بالاتر است و این می تواند مبنای محاسبه باشد ولی باید ببینیم در کدام سال و چه مقطع زمانی صحبت می کنیم.
 
*در مورد سال 1394 رقم خاصی اعلام می کنید؟
 
-من معمولا عدد خاصی را اعلام نمی کنم. چون بستگی به نوع خوراک و حجم و زمان دارد. بنابراین باید با این فاکتورها، عدد را محاسبه کرد. این عدد می تواند یک عدد کلی باشد.
 
*این که اعلام شده مابقی خوراک در مزارع پرورشی دام و طیور تولید می شود چطور است؟
 
-این همان حدود 70 درصد باقی مانده است و در آسیاب و میکسرهایی موجود در آن مزارع است.
 
*اگر 9 هزار و 200 میلیارد تومان خوراک دام در کارخانه های صنعتی تولید شود و 45 هزار میلیارد تومان خوراک در کارکاه های سنتی تولید شود رقم کارگاه های سنتی نسبت به کارخانه های صنعتی زیاد است.
 
-بله. این تفاوت را اگر به درصد حساب کنید همان فاصله 70 درصد و 30 درصدی است که به آن اشاره کردم.  
 
*با توجه به این که کارخانجات صنعتی می توانند تولید انبوه داشته باشند ولی چرا سهم کارگاه های سنتی از تولید خوراک دام اینقدر نسبت به واحدهای صنعتی زیاد است؟
 
-در یک مقطع زمانی، سیاست توزیع مواد اولیه سوبسیدی را مستقیما در مزارع داشته ایم و این سیاست، فرهنگ تولید سنتی را در کشور تقویت کرد. الان آن وضع در حال تغییر است و ما امیدواریم این نسبت هم در آینده تغییر کند.
 
*این مزارع تولید خوراک چه مشخصه ای دارند؟
 
-مشخصه آنها این است که پروانه بهره برداری از وزارت جهاد کشاورزی ندارند تحت عنوان کارخانه تخصصی.
 
*ظرفیت تولید آنها چگونه است؟
 
-ظرفیت های تولید آنها متناسب با ظرفیت دامداری است. یعنی چیزی حدود 2 تا 5 تن در ساعت متوسط ظرفیت آنها است.
 
*همه این واحدها خوراک را کاملا به شکل سنتی تولید می کنند؟
 
-ممکن است بعضی از آنها خیلی سنتی باشند و بعضی هم نیمه صنعتی باشند ولی از لحاظ استانداردهای کارخانه، استاندارد کامل را ندارند. یعنی ما نمی توانیم استاندارد جی ام پی (GMP) به آنها بدهیم. چون استانداردهای کیفیتی تولید را رعایت نمی کنند.
 
در استانداردهای مدیریتی، شرایط یک واحد تولیدی برای تولید خوراک دام استاندارد تعریف شده است و این استانداردها تمام ماشین آلات و پرسنل و چیدمان سازمانی را در بر می گیرد. برای مثال پرسنل صنایع باید سالم و آموزش دیده باشند و ساختمان ها در محیط غیر آلوده باشند. کارگاه ها و واحدهای سنتی تولید کننده خوراک دام و طیور، چنین استانداردی را ندارند.  
 
*عدم شناخت کافی از رقبا و بازارهای هدف صادراتی را از دلایل صادرات نداشتن زیاد خوراک دام اعلام کرده اند. ای موضوع تا چه حد به کارخانجات تولید کننده خوراک دام و طیور؟
 
-طبیعتا برای این که در بازارهای بین المللی حضور داشته باشیم باید اطلاعات کافی داشته باشیم. ما در این زمینه شناخت دقیقی از رقبا نداریم. البته فعالیت هایی داشته ایم ولی کافی نیست.
یکی از برنامه اصلی انجمن صنایع خوراک دام، ایجاد فضای اطلاعاتی شفاف از وضعیت صادراتی و رقبا است.
 
*اطلاعات دقیق تری می دهید درباره این که از خوراک دامی که وارد کشور می شود چقدر تراریخته و چقدر غیر تراریخته است؟
 
-من در مورد تراریخته اظهار نظر نمی کنم. چون من سندی برای این موضوع ندارم نمی توانم اظهار نظر کنم.
 
*شما که در این زمینه تخصص دارید می توانید نظر بدهید.
 
-تخصص و داشتن سند باید با هم باشد. بنابراین من نمی دانم که چقدر از واردات انجام شده تراریخته است و چقدر نیست ولی طبیعی است که ما ممنوعیتی برای محصولات تراریخته نداریم.  
 
*ممنوعیتی برای واردات خوراک دام تراریخته وجود ندارد. در انجمن صنایع خوراک و دام این کار را انجام نداده اید که اطلاعات دقیقی داشته باشید؟
 
- انجمن در حال تحقیق است ولی من آمار استخراج شده را ندیده ام.