کار برای الجزیره با آینده‌ای نامعلوم

روزنامه شرق نوشت: روزنامه‌نگاران «الجزیره» در تحریریه‌ها و مأموریت‌ها در سراسر جهان، سعی می‌کنند این نگرانی را از خود دور کنند که هر مطلبی که پوشش می‌دهند، می‌تواند آخرین مطلب‌شان باشد.

عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر و بحرین به‌عنوان یکی از شروط اصلی برداشتن تحریم‌هایی که چندی پیش علیه قطر وضع کرده‌اند، از این پادشاهی کوچک و سرشار از گاز طبیعی خواسته‌اند شبکه تلویزیون «الجزیره» را تعطیل کند و این کار، روزنامه‌نگاران این شبکه را به بازیچه یک جنگ تلخ منطقه‌ای تبدیل کرده است.  تنها چند ساعت پیش از اینکه مهلت قطر برای پاسخ‌دادن رسمی به مطالبه متحدان عربستان تمام شود، جمال الشیال، گزارشگر ارشد «الجزیره» انگلیسی، می‌گوید بیشتر روزنامه‌نگاران این شبکه به‌خوبی خود را آماده کرده‌اند تا زیر فشارهای سیاسی سنگین‌تر کار کنند. او گفت: «بدون اینکه بخواهم حرف‌هایم خیلی احساساتی به نظر برسد، باید بگویم این اولین بار نیست که ما تهدید شده‌ایم».

این شبکه مستقر در دوحه، در دو دهه حال‌وهوای رسانه‌ای در خلیج‌فارس را تغییر داده و تقریبا هر قدرتی را در این منطقه‌ که دموکراسی‌های خیلی کمی در آن هستند و سنت رسانه‌های مستقل وجود ندارد، در مواردی عصبانی کرده است.

الشیال می‌گوید: «ما به دلیل خصوصیات منحصربه‌فرد الجزیره که یک سازمان رسانه‌ای مستقل در منطقه‌ای است که از کانال‌های تبلیغاتی سیاسی پر شده، به زیر چماق‌بودن عادت داریم». اما کانال «الجزیره» انگلیسی که او در آن کار می‌کند و جایزه برده و در سطح بین‌المللی شناخته‌شده است، هدف اصلی برای بسته‌شدن نیست. به اعتقاد خیلی‌‌ها، خواهر این کانال، «الجزیره» عربی که به مخاطبان بسیار گسترده‌تری دسترسی دارد و پوشش‌هایش بحث‌برانگیزتر است، نقطه تمرکز اصلی برای تعطیل‌شدن است. 

کانال عربی «الجزیره» با گروهی از کارکنان «بی‌بی‌سی» عربی در سال ١٩٩٦ و بعد از اینکه شرکای سعودی مرتبط با خانواده حاکم با بگومگو درباره محتوا، برای تعطیلی آن کانال فشار آوردند، راه‌اندازی شد.  یان ریچاردسون، آخرین سردبیر بی‌بی‌سی عربی، که گفته بعد از رفتن کارکنان به «الجزیره» با آنها در ارتباط مانده است، می‌گوید: «آنها روح بی‌بی‌سی را با خود به الجزیره بردند». او می‌گوید حدود دوسوم کارکنان بی‌بی‌سی به «الجزیره» پیوستند و مجادله اخیر، به احتمال زیاد خاطرات دردناک آن ناآرامی قبلی را که خبرنگاران تحمل کردند، به یادشان می‌آورد.

ریچاردسون می‌گوید: «من فکر می‌کنم آنها خیلی ناراحت و بسیار بلاتکلیف خواهند بود چون مطمئنم کسانی که در تحریریه‌ها کار می‌کنند، می‌پرسند آیا هزینه‌ این کار را پرداخت خواهند کرد یا نه؛ یعنی آیا شغل‌شان را از دست می‌دهند و آیا شاهد خواهند بود که چیزی که بی‌اندازه به آن افتخار می‌کردند نابود شده است یا نه». در سال‌های اخیر کانال عربی، هم بابت یهودی‌ستیزی و هم به دلیل جدایی‌طلبی افراطی، از جمله پخش یک برنامه درباره قتل‌عام قبیله بشار اسد یعنی علویان سوریه، مورد انتقاد قرار گرفته است.

اما تبدیل‌شدن «الجزیره» به هدف نوک پیکان دولت‌های حاشیه خلیج‌فارس، بابت استانداردهای پخش حرفه‌ای برنامه یا تنش‌های جدایی‌طلبانه نبوده، بلکه به دلیل حمایت قطر از اعتراضات بهارعربی و گروه‌های اسلامی همچون اخوان‌المسلمین بوده است. دیکتاتورهای منطقه‌ای و پادشاهی‌های موروثی به این گروه‌های اسلامی که برای تغییر رژیم فشار می‌آورند، به چشم یک خطر وجودی نگاه می‌کنند.

گایلز ترندل، سردبیر «الجزیره انگلیسی»، می‌گوید: «این کار کشورهای گروه عربستان بیشتر از یک مبارزه تبلیغاتی برای بدنام‌سازی شبکه به نظر می‌رسد. من ریشه آن را در سال ٢٠١١ می‌دانم؛ وقتی که به‌اصطلاح بهارعربی را داشتیم. آن‌موقع، صحبت از دموکراسی و راحت‌شدن از شر همه این ر‍ژیم‌های خودکامه بود. من فکر می‌کنم برخی از این رژیم‌ها خیلی روشن هنوز بر سر کارند یا در شکلی دیگر دوباره پیدایشان شده و نگران این هستند که سازمانی مثل الجزیره هنوز وجود دارد».

تیم داوسون، رئیس اتحادیه ملی روزنامه‌نگاران بریتانیا، می‌گوید این امر، مطالبه برای پایین‌کشیدن کرکره شبکه «الجزیره» را به یک حمله سیاسی به رسانه‌ها تبدیل می‌کند. او می‌گوید: «الجزیره در قالب یک محصول تحریریه‌ای و یک کارفرما، کاری با معنایی بیشتر از انتقاد انجام نمی‌دهد اما این باعث نمی‌شود که خواست تعطیلی این شبکه کوچک جلوه داده شود. همه کسانی که مراقب آزادی بیان و آزادی مطبوعات هستند، باید برای حمایت از آرمان‌های این شبکه با هم متحد شوند».

همچنین با این کار امکان نابودی برخی از روزنامه‌نگاران و خانواده آنها وجود دارد. اگر این روزنامه‌نگاران از کشورهایی باشند که «الجزیره» را مورد انتقاد قرار داده‌اند، ممکن است بدون سرپناه رها شوند.

داوسون می‌افزاید: «اگر قطر از مطالبه وقیحانه عربستان سعودی برای بستن الجزیره تبعیت کند، کارکنان این شبکه خیلی واضح نابود می‌شوند. آنهایی که در بریتانیا هستند کارشان را از دست می‌دهند و بیشتر آنهایی که در قطر هستند هم خانه‌هایشان را از دست خواهند داد». با اینکه شبکه «الجزیره» به وسیله دولت قطر بنا شده و قطر هنوز پول آن را می‌دهد، روزنامه‌نگاران «الجزیره» می‌گویند درباره اینکه مذاکرات چطور پیش خواهد رفت و آیا دولت محکم خواهد ایستاد یا نه، نظر و پیش‌بینی‌ای ندارند.

ترندل می‌گوید: «شاید در آینده ما شاهد باشیم که وزیر خارجه با این درخواست همراه شده است. ما نمی‌دانیم پاسخ قطر چه خواهد بود و نمی‌دانیم واکنش به این پاسخ چه خواهد بود. خیلی سخت است که پیش‌بینی کنیم».

روزنامه‌نگاران این شبکه با حمایت‌های «روحیه‌دهنده و ترغیب‌کننده» از سوی دیگر سازمان‌های رسانه‌ای همچون هفته‌نامه «اکونومیست» یا روزنامه «تایمز» که مطالبه بستن شبکه را تقبیح کرده‌اند، دلگرم شده‌اند. این روزنامه‌نگاران از آنچه الشیال بی‌میلی دولت‌های غربی در حمایت از «الجزیره» توصیف می‌کند، مأیوس‌تر شده‌اند. اما درحال‌حاضر، او بیشتر روی یک نوع ناکامی حرفه‌ای تأکید دارد. مقامات اماراتی و سعودی به درخواست‌های بی‌شمار این شبکه برای روی آنتن‌آمدن و توضیح اینکه چرا می‌خواهند «الجزیره» برود، جواب رد داده‌اند. الشیال برای درخواست مصاحبه به توییت‌کردن متوسل شده است: «برای اینکه ما نشان دهیم چطور بی‌طرفی را رعایت می‌کنیم، مشتاقیم به آنها تریبونی بدهیم تا توضیح دهند چرا از ما نمی‌خواهند وجود داشته باشیم».

منبع: گاردین