فرصت انرژی خورشیدی برای ایران و مشکلات بخش خصوصی

عصر ایران؛ یوسف ناصری- استفاده از نور خورشید و تولید برق و الکتریسیته، جایگزین مناسبی برای سوخت های فسیلی از جمله نفت و گاز است و می تواند منجر به کاهش آلودگی هوا شود.

در روزهای اوج مصرف برق در تابستان سال جاری مقامات وزارت نیرو اعلام کردند که مصرف برق کشور رکورد 55 هزار مگاوات را زده است. اما جالب است که کشور چین 77 هزار مگاوات از تولید برق خود را صرفا از طریق انرژی خورشیدی به دست آورده است.

عصر ایران در زمینه کارایی روش های تولید برق از طریق انرژی خورشیدی و این که کدامیک بازدهی بالاتری دارند با مهندس مجید ابراهیمی زاده، از فعالان بخش خصوصی گفت و گو کرده است.

ابراهیمی زاده، با تاسیس شرکتی در زمینه طراحی و اجرای پروژه های برق خورشیدی فعالیت داشته است. این شرکت که عضو کمیته انرژی های تجدیدپذیر سندیکای صنعت برق ایران بود و پروژه هایی را در حوزه تاسیس نیروگاه خورشیدی در ایران اجرا کرد، در سال های اخیر معلق شده و فعال نیست.

در گفت و گوی پیش رو، مزایای استفاده از سیستم های خورشیدی در ایران و تجربه ابراهیمی زاده، در این حوزه بررسی شده و این که چه شد فعالیت در این حوزه پُر طرفدار در دنیا را رها کرده است. این گفت و گو در ادامه می آید.
***

*از چه زمانی شما در حوزه انرژی خورشیدی شروع به فعالیت کردید و چطور علاقه پیدا کردید که در این حوزه فعالیت داشته باشید؟

-در سال 1378 یک گروه تحقیقاتی به وجود آمد برای ساخت یک آب شیرین کُن خورشیدی. این گروه تحقیقاتی، یک پروژه از سازمان آب منطقه ای استان هرمزگان گرفت برای ساخت یک دستگاه آب شیرین کن خورشیدی. ساختار آن در اصل یک سیستم تقطیر بود که خیلی ساده بود ولی ما توانستیم رکورد بزنیم.

ما وقتی می خواستیم آب را شیرین کنیم بدترین آب را مثلا در ساعت شش صبح در داخل دستگاه می ریختیم و ساعت شش صبح فردا از آن آب استفاده می کردیم. آخرین رکوردی که زدیم و ثبت شد این بود که ما 10 لیتر آب ریختیم و توانستیم حدود 6.4 لیتر آب مقطر بگیریم.

چون رشته ام مکانیک بود و طراحی انجام داده بودم، من در بخش مکانیک آن سیستم، طراحی را انجام دادم. طراحی بخش انرژی آن توسط شخص دیگری انجام شده بود و من ساخت آن دستگاه را متقبل شدم. آن آب شیرین کُن را ساختیم و معاون وقت وزیر نیرو آمدند و بازدید کردند ولی آن را ثبت نکردیم.

فعالیت من از آن زمان شروع شد و اصلا وارد حوزه سیستم سولار(خورشیدی/Solar) شدم. در آن سال ها سیستم خورشیدی از نظر برق خورشیدی و پنل های خورشیدی چندان شناخته شده نبود. ما تحقیقاتی را انجام دادیم و کارهایی را یاد گرفتیم تا این که شرکت پیمان انرژی نفیس را در بهمن 1387 تاسیس کردیم.

قبل از ثبت شرکت، از نمایشگاهی در ابوظبی امارات متحده عربی بازدید کردم که در مورد سیستم های انرژی تجدیدپذیر بود. در آنجا با شرکت های بزرگی که پنل های خورشیدی می ساختند و حتی دستگاه هایی که پنل خورشیدی را تولید می کردند آشنا شدم.

*ظاهرا اولین نیروگاهی که ظرفیت کیلو واتی داشته در سال 1388 در ایران افتتاح شده است و اولین نیروگاه مگاواتی انرژی خورشیدی هم در سال 1395 به بهره برداری رسیده.

-اولین نیروگاه بزرگی که اجرا شد 120 کیلووات بود و در بیرجند بود. با شرکتی که در آنجا تولید کننده پنل خورشیدی بود، ما همکاری داشتیم. فکر می کنم در همان سال 1388 کار را شروع کردیم.

*طبق اطلاعاتی که وجود دارد نیروگاه 250 کیلواتی شیراز به عنوان اولین نیروگاه خورشیدی مطرح شده و در سطح مگاوات هم نیروگاه اراک بوده که یک مگاوات تولید برق داشته است.

- نیروگاه بیرجند یک پروژه در حد کیلووات بود که در خراسان اجرا شد. از سیستم های ردیاب خورشیدی(تراکر/Tracker) استفاده شد که پنل های خورشیدی با جهت های گردش خورشید، می چرخیدند تا بتوانند انرژی بیشتری تحویل بگیرند. این نیروگاه در سال 1391 به طور رسمی افتتاح شد.

*در حالی که صنعت مربوط به انرژی خورشیدی به شدت در حال توسعه و پیشرفت است چرا شما فعالیت در این حوزه را متوقف کردید و سراغ یک صنعت دیگر رفتید؟

-ما پروژه هایی که اجرا کردیم با شرکت ها و موسسات دولتی بود. در دانشگاه شهید چمران اهواز یک پروژه را اجرا کردیم. برای شرکت توزیع برق کردستان هم کار کردیم. ما این پروژه ها را اجرا می کردیم ولی از آن طرف سازمان های مالیاتی و بیمه ای، هزینه هایی را برای ما می نوشتند که ما موافق نبودیم.

ما عضو سندیکای برق بودیم. حتی به خاطر یک پروژه، شکایت کردیم و از طریق سندیکا ارسال شد ولی به نتیجه نرسید. من پروژه ای برای شرکت برق خوزستان اجرا کردم که مبلغ آن 139 میلیون تومان بود ولی 11 میلیون تومان بیمه دادیم.

در صورتی که در همان حوزه برق منطقه ای خوزستان، پروژه ای داشتیم که مبلغ آن 240 میلیون تومان بود و حدود 100 هزار تومان بیمه دادیم.

در قوانین و مقررات بیمه به طور شفاف اعلام شده است درصدهایی که گرفته می شود فقط روی نصب و راه اندازی است. شعبه بیمه ای که از من 11 میلیون تومان پول گرفت 7 درصد کل پروژه را محاسبه کرد. حدود 4 میلیون تومان مبلغ نصب و اجرای ما بود و بقیه آن تجهیزات بود.

می گفتند چون پروژه کلید در دست(مهندسی، تامین کالا و اجرا/EPC) است در نتیجه 7 درصد کل پروژه را در نظر می گیرند. پروژه کلید در دست، از طراحی تا اجرا را در بر می گیرد.

من قانون بیمه را به آنها نشان دادم که قانون می گوید در پروژه های کلید در دست، برای محاسبه بیمه باید قسمت خرید تجهیزات جدا شود و فقط برای نصب و راه اندازی بیمه گرفته شود.حتی کار به دیوان عدالت اداری کشید. نهایت صحبت های دیوان این بود که ادامه نده چون بازنده هستی.

تنها لطفی که آن شعبه بیمه در خوزستان در حق من کرد این بود که به صورت قسطی، پول را از من گرفت ولی همه 11 میلیون تومان را گرفت. مالیات هم همین طور. مالیات 18 درصد را در نظر گرفتند.

من دیدم نمی شود اصلا این طور کار کرد. چون شرکت، کاملا خصوصی بود و هزینه های زیادی انجام شده بود. در چند دوره آموزشی در کشورهای مختلف شرکت کرده بودم. کلی ضرر کردم و ضرر از جیب دادم. ضرر از سود ندادم. در نتیجه شرکت را معلق کردم.

*عمدتا شما در ساخت نیروگاه خورشیدی فعالیت داشتید؟

-ما نیروگاه را طراحی می کردیم و خرید تجهیزات انجام می دادیم. بعد آن را اجرا می کردیم.

*قیمت خرید برق نیروگاه های خورشیدی برای نیروگاه های زیر 10 مگاوات هر کیلووات ساعت 490 تومان است و نیروگاه های خورشیدی 10 تا 30 مگاوات هم 400 تومان. نیروگاه های فسیلی با کمتر از 50 درصد بازدهی هم به قیمت کمتر از 70 تومان برای هر کیلووات ساعت.

برای کسانی که در حوزه تولید برق خورشیدی فعالیت می کنند این کار می تواند سودآوری بیشتری داشته باشد نسبت به کسانی که این نیروگاه ها را طراحی می کنند ؟

- قاعدتا برای نیروگاه های خورشیدی که در کشور فعالیت دارند باید سودآور باشد که دارند این کار را انجام می دهند.

*دوره های آموزشی که مرتبط با انرژی خورشیدی گذراندید در کدام کشورها بود و دقیقا چه مواردی را آموزش می دادند؟

- در یکی از شرکت های خصوصی در آلمان، یک دوره را گذراندم. شرکتی بود که نیروگاه خورشیدی نصب می کرد. ما با آن شرکت صحبت کردیم که شعبه ای در دوبی امارات داشت. ما در آنجا طراحی را با همدیگر کار کردیم.

در کشور سوئیس در شرکتی دوره دیدم که نمایندگی یک شرکت تولید کننده آب شیرین کُن های خورشیدی را داشت. هم برای طراحی سیستم های خورشیدی و هم برای تعمیرات و نصب و پشتیبانی آب شیرین کُن های خورشیدی.

*با این آب شیرین کُن ها می شود آب بهداشتی زیادی به دست آورد که در مناطق فاقد آب آشامیدنی در کشور مورد استفاده قرار بگیرد؟

-در برخی مناطق کشومان آب توسط دولت یا سازمان آب تهیه می شود ولی قابل شُرب نیست مثل جنوب ایران از جمله اهواز، کیش، بندرعباس و حتی مثل شمال ایران. در این مناطق آب، شیرین می شود و آب لوله کشی شده داریم ولی نمی توانیم از آن بخوریم.

در اهواز آب تصفیه می شود و در لوله ها، آب تصفیه شده می فرستند ولی به خاطر اشکالی که در سیستم لوله کشی هست از جمله این که خورندگی لوله وجود دارد یا رطوبت زیاد هست، گاهی اوقات اصلا رنگ آب، زرد است.

یک سیستم به آن صورت است که نیاز به برق ندارد. لوله ورودی آب را به آن وصل می کنند. سیستم فیلتراسیون، مکانیکی است و نهایتا آب شُرب تحویل می دهد. می تواند 20 هزار لیتر آب شیرین پس بدهد.

یک سیستم دیگر برای آب های لب شور یا کم نمک است مثل آب رودخانه یا مثل آب دریاچه. از لحاظ فیلتراسیون، این سیستم موارد اضافه ای دارد که املاح را بگیرد. حتی می تواند ویروس و باکتری را بگیرد. این سیستم روزانه حدود 10 هزار لیتر آب شرب تولید می کند.

یک سیستم هم بود که آب شور را به آب شیرین تبدیل کند و می توانست در روز 3500 لیتر آب شور را شیرین کند.

*پروژه هایی که احیانا در زمینه آب شیرین کُن انجام دادید چه بود؟

- آن سیستم آب شیرین کُن خورشیدی که ما در دهه 70 درست کردیم، در قسمت مکانیک آن فعالیت کردم. من به عنوان پروژه ای ملی به آن نگاه می کردم. در سال های اخیر، خیلی دوست داشتم در زمینه آب شیرین کُن ها کار کنم. چون ما روستاهایی را در ایران داریم که مردم، آب شیرین ندارند بخورند.

یکی دیگر از کارهای که در قالب بازاریابی انجام دادیم این بود که با هلال احمر صحبت کردیم. محصول را به مدیریت های هلال احمر ارائه کردیم. گفتیم یک دستگاه از این سیستم ها بخرید و در هر زمان در هر جایی از ایران نیاز بود از این دستگاه استفاده کنید. چون زیرساخت نیاز ندارد. حتی پمپ آن، پمپ خورشیدی است.

ما به مسئولان هلال احمر گفتیم یک دستگاه از این آب شیرین کن ها برای کل ایران بخرید و اگر در جایی سیل آمد یا زلزله آمد و آب نیاز دارید، این آب شیرین کُن را منتقل کنید. حتی گفتیم این دستگاه را می توان با هلی کوپتر از زمین بلند کرد و به هر جای ایران برد و روی زمین گذاشت.

پمپ خورشیدی آن را می توان در آبی که در آن منطقه آسیب دیده هست، گذاشت و این دستگاه، آب را شیرین می کند و به مردم می دهد. این موضوع عملی نشد و متاسفانه درست چند ماه پس از این که ما این جلسه را با هلال احمر داشتیم در آذربایجان شرقی و در منطقه ورزقان زلزله آمد.

وقتی در تلویزیون می دیدم که آب معدنی را با کامیون به آنجا می برند، خیلی ناراحت شدم. چون بردن آب معدنی به آن منطقه زلزله زده، هزینه زیادی دارد. اگر یک دستگاه از سیستم های آب شیرین کُن ما را می خریدند برای کل ایران کافی بود. می توانست در روز 3500 لیتر را شیرین کند.

*آبی که باید برای آب شیرین کُن استفاده شود از کجا بیاید؟

-برای مثال دریاچه ای در آن منطقه وجود دارد که آب آن کثیف است. می توانستند از آن آب استفاده کنند. در زلزله سال 2005 پاکستان از همین طریق به مردم اسکان داده شده آب شُرب دادند. ما نمایندگی یک شرکت سوئیسی را داشتیم. در زلزله پاکستان هم از همان سیستم برای تهیه آب آشامیدنی زلزله زدگان استفاده کردند.

*از چند سال قبل آبگرمکن های خورشیدی در ایران نصب شده. این آبگرمکن های خورشیدی چه مزایایی دارند؟

-آبگُرمکن خورشیدی، سیستم خیلی خوبی است. به خاطر نوع اشعه ای که دریافت می کند، سیستم برق خورشیدی با آبگرمکُن خورشیدی متفاوت است.

در آبگرمکن خورشیدی، اشعه ماورای بنفش را می گیریم. در نتیجه حتی اگر خورشید دارد غروب می کند و هوا گرم است یا هوا ابری ولی گرم است، آبگرمکن خورشیدی کار خودش را انجام می کند ولی آب شیرین کُن خورشیدی، نور مستقیم می خواهد.

اگر اشتباه نکنم در سال های 1377 و 1378 یک مناقصه توسط شرکت بهینه سازی مصرف سوخت برگزار شد به اسم حمام های خورشیدی. اعلام کردند که برای روستاها، آبگرمکن برای حمام می خواهند.

می خواستند به جای سوخت فسیلی از آبگرمکن خورشیدی استفاده شود. با چهار شرکت قرارداد بستند و 300 هزار دستگاه آبگرمکن خورشیدی در روستاهای ایران نصب شد.

الان ساخت آبگرمکن خورشیدی در ایران انجام می شود. تا جایی که من دیده ام سرویس های بهداشتی پارک ها، آبگرمکن خورشیدی دارند. حتی خیلی از شرکت های دولتی هم برای سرویس بهداشتی خودشان، آبگرمکن خورشیدی نصب کرده اند. راندمان آنها خوب است و آنچنان تعمیرات ندارد.
البته باید کارهای بهینه سازی روی این نوع آبگرمکن ها انجام می شد. چون اگر گرما زیاد می شد و از آب آنها استفاده نمی شد می ترکید.

* دو روش کلی تولید برق خورشیدی وجود دارد. گفته شده تولید برق به روش حرارتی بیش از پنل های خورشیدی کارایی دارد. شما که تجربه هایی در این حوزه داشته اید چنین چیزی صحت دارد؟

-پنل خورشیدی یا فتوولتائیک[PhotoVoltaic] یا اصطلاحا پی وی(PV) به این صورت کار می کند که فوتون(ذره ای از نور خورشید) را می گیرد و به ولتائیک یا برق تبدیل می کند.

راندمان پنل های خورشیدی از 14 درصد شروع می شد که شرکت شارپ این کار را انجام می داد و بعد در دنیا آهسته آهسته، پنل های خورشیدی بهینه سازی شد. چون وقتی سلول های خورشیدی کنار هم گذاشته می شود که پنل خورشیدی تهیه شود بین سلول ها، فاصله ای هست.

بعد شرکت های مختلف کار کردند و الان تقریبا می توانند از کل سطح پنل برای تولید برق استفاده کنند. در نتیجه راندمان ها بالا رفت. برای مثال برخی شرکت های آلمانی حتی راندمان را تا 20 درصد بالا برده اند.

اما روش حرارتی فرق می کند. در این روش، آینه ای را می گذارند که می تواند با نور خورشید بچرخد. یک لوله شیشه ای هم می گذارند که در داخل آن، روغن خیلی خاصی هست که گرما را سریع جذب می کند.

آن روغن تا حدود 600 درجه سانتیگراد گرم می شود. این روغن داغ شده، آب را گرم می کند و بخار آب به دست می آید. بخار می تواند یک توربین بخاری را بچرخاند و برق تولید کند. سیستم حرارتی خورشیدی، بازدهی بالاتری دارد و توربین بخار هم می خواهد.

*پنل های خورشیدی که می توانند حرکت کنند نور بیش تری از آفتاب می توانند جذب کنند؟

-بله. پنل های خورشیدی را می توانند روی ساختارهایی نصب کنند که متحرک باشد. در حالتی که پنل ثابت باشد در زمان طلوع و غروب خورشید، ساعت هایی را از دست می دهیم. چون نور مستقیم به پنل خورشیدی برخورد نمی کند.

سیستم هایی که ردیاب خورشیدی دارند می توانند نور بیش تری جذب کنند. برای ساخت این سیستم از گل آفتابگردان الهام گرفته اند. گل آفتابگردان رو به خورشید می چرخد و به همین دلیل به آن آفتابگردان می گویند.

برای ساخت پنل خورشیدی متحرک گفتند ما سیستمی بسازیم که وقتی خورشید از شرق به غرب می رود، این ساختار هم بچرخد. به این سیستم که پنل را می چرخاند سیستم ردیاب خورشیدی می گویند که در اصل خورشید را دنبال می کند.

همین ردیاب خورشیدی نیز مدل های مختلف دارد. یک مدل وجود دارد که هوشمند نیست و به آن برنامه می دهند که هر دقیقه یا هر ساعت چقدر بچرخد.

بعضی از سیستم های ردیاب خورشیدی، هوشمند هستند و سِنسور(حسگر/Sensor) دارند. حتی اگر خورشید پشت ابر برود، نور پخش می شود. وقتی نور پخش می شود این سیستم پنل را موازی سطح زمین می کند که تمام نور را جذب کند. این سیستم های ردیاب خورشیدی حدود 20 درصد افزایش راندمان به نیروگاه می دهند.

*به غیر از نیروگاه خورشیدی بیرجند که گفتید پنل ها متحرک هستند، کدام نیروگاه ها چنین سیستمی دارند؟

-برای مثال در نیروگاه خورشیدی 20 کیلوواتی اهواز که ما ساختیم سیستم ردیاب گذاشتیم که پنل ها بچرخند. درباره بقیه نیروگاه ها اطلاع ندارم.

*برای ایران اعلام شده که به طور متوسط 300 روز آفتابی وجود دارد. در حدود 65 روز باقی مانده از سال نمی شود از تابش خورشیدی استفاده و برق تولید کرد؟

-مساله، برق تولید کردن نیست. کمترین جایی که تابش خورشید دارد در گوش سمت چپ شمال غربی کشورمان است. در جاهای دیگر ایران، تابش خورشید خوب است. اما یک مساله مطرح است.

در خوزستان درست است که تعداد ساعت خورشیدی روزانه بیش تر از تهران است ولی گرما هم بیش تر است. وقتی گرما بیش تر می شود راندمان هر وسیله برقی، کاهش پیدا می کند.

پنلی که در استان خوزستان نصب می شود با پنلی که در استان کردستان نصب می کنند باید فرق داشته باشد. چون گرما که بالا می رود راندمان پایین می آید.

ما باید از پنلی استفاده کنیم که در مشخصات سازنده پنل اعلام کرده باشد که در فلان مقدار گرما، چقدر راندمان پایین می آید. در نتیجه پنل های خورشیدی، یک مقدار مختلف هستند.

*بررسی های دقیقی انجام داده اید که کشورهای همسایه ما در زمینه نیروگاه های خورشیدی چه اقداماتی انجام داده اند؟

-در سال های اخیر عربستان، ساخت بزرگترین نیروگاه خورشیدی در دنیا را شروع کرد. در دوبی امارات نیروگاه های خورشیدی و حتی نیروگاه حرارتی خورشیدی تاسیس کرده اند. یک شرکت آمریکایی این کار را انجام داده است و با تکنولوژی خیلی برتر. این شرکت آمریکایی، نیروگاه آینه ای در دبی تاسیس کرده است.

در خیلی از جاهای شهر دبی از پنل های خورشیدی استفاده کرده اند حتی در مخابرات شان. البته در خیابان های تهران هم از پنل خورشیدی برای روشنایی معابر و خیابان ها استفاده شده.

*شما واقعا تصمیم قطعی گرفته اید که به هیچ وجه در حوزه انرژی خورشیدی فعالیت نکنید؟

- من این شرکت را خیلی دوست دارم. چون برای آن خیلی زحمت کشیدم. در نتیجه به اداره مالیات اعلام کردم که نمی خواهم شرکت را منحل کنم.
به من گفتند شرکت را منحل نکن اظهار نامه های مالیاتی را هر سال تحویل بده ولی مالیات نمی نویسیم. با این حال هنوز هم افراد و شرکت های متقاضی، خیلی با شرکت تماس می گیرند.

*حوزه جدیدی که انتخاب کردید چه هست؟

-الان در صنعت نفت و گاز فعالیت می کنم.

تماشاخانه

لحظه هدف قرار گرفتن آنچه گفته می‌شود ریزپرنده بوده، در آسمان اصفهان (فیلم)

همه چیز درباره کشفیات مرموز باستان‌شناسی در اصفهان / از کشف یک کوره اعجاب‌انگیز تاریخی تا لوله‌های عظیم آب و فاضلاب ۱۰۰۰ ساله و یک سازه عجیب مسقف احتمالا متعلق به یهودیان (فیلم)

فیلم های دیگر