دولت الکترونیک با شعار تحقق پیدا نمی کند/ سیستم ما شفاف باشد شایعه تاثیر نخواهد داشت

عصر ایران؛ یوسف ناصری- اخیرا در یکی از جلسات هیات دولت بر تحقق دولت الکترونیکی در ایران تا پایان دولت دولت آقای حسن روحانی تاکید شده است. با وجود دولت الکترونیک، بسیاری از خدمات به صورت الکترونیکی و بدون مراجعه حضوری به وزارتخانه و سازمان های دولتی و حکومتی، به مردم و شهروندان عرضه می شود.

با کاهش نیاز به مراجعه حضوری به نهادها و سازمان های دولتی، ضمن این که وقت مردم در زمان تردد هدر نمی رود، موجب می شود تعداد سفرهای درون شهری و حتی استانی و بین استانی کاهش پیدا کند و نتیجه غیر مستقیم آن، کاهش یافتن آلودگی هوا است.

طبق گزارش سال 2017 سازمان ملل متحد درباره وضعیت توسعه دولت الکترونیک، ایران رتبه 106 را بین 193 کشور کسب کرده است. پادشاهی متحد(UK) که همان بریتانیا است در رتبه اول و سومالی در رتبه 193 قرار گرفته است.

عصر ایران در خصوص وضعیت و چالش های اجرایی شدن دولت الکترونیک در ایران با دکتر علی صنایعی گفت و گو کرده است. علی صنایعی، در سال 1998 دکترای مدیریت بازرگانی با گرایش تجارت الکترونیک از دانشگاه لاف بارا بریتانیا گرفته و استاد دانشگاه اصفهان است.
***

*حدود 20 سال است که ایران پیگیر اجرایی کردن دولت الکترونیک است و به طور جدی از اوایل دهه 1380 بحث های مرتبط با این موضوع مطرح بود. اما طبق گزارش بین المللی سال 2017 که مربوط به وضعیت توسعه دولت الکترونیک در سال 2016 میلادی است، ایران رتبه 106 را بین 193 کشور کسب کرده است.
چرا بعد از این همه سال ایران چنین وضعیتی دارد و این رتبه تقریبا نامناسب را به دست آورده است؟

-بنده و آقای دکتر علی اکبر جلالی(استاد دانشگاه علم و صنعت تهران) 20 سال پیش اولین کنفرانس شهر اینترنتی را در کیش تحت عنوان «همایش جهانی شهرهای الکترونیکی و اینترنتی» برگزار کردیم و من به ایشان کمک کردم. در زمان ریاست جمهوری آقای خاتمی بود و طرح تکفا در ایران اجرا شد. طرح تکفا در واقع توسعه و کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات بود.

برخی از مسئولانی که در آن دولت، متولی طرح تکفا بودند در دولت آقای روحانی هم حضور دارند و کمک می کنند. در آن زمان به طور جدی به بحث فناوری اطلاعات و دولت الکترونیک توجه شد. خود بنده اولین کتاب را به زبان فارسی در زمینه تجارت الکترونیک نوشتم.

در تهران کمیسیونی برای دولت الکترونیکی تشکیل شد و در کنار آن بحث کسب درآمد از طریق تجارت الکترونیکی هم مطرح شد. کارگروه های فناوری اطلاعات(I.T) تشکیل شد. بحث استانداری های الکترونیکی و بحث اتوماسیون اداری هم مطرح شد.

در همان زمان آموزش مهارت های هفت گانه در زمینه کامپیوتر(ICDL) اجباری شد. یکی از این مهارت ها آشنایی با اینترنت و پست الکترونیک بود. آموزش این مهارت ها به کارمندان و مردم، مطرح شد.

یک نهضت فناوری اطلاعات 20 سال پیش در ایران شروع شد ولی متاسفانه این نهضت با پایان یافتن آن دولت، ادامه پیدا نکرد. هم در دولت آقای احمدی نژاد و هم در دولت آقای روحانی، ظاهرا مملکت به طرف دیگری رفت. نمی دانم علت آن چه هست و چرا مقامات دولت ما یادشان رفته است.

در ابتدای فعالیت یعنی 20 سال پیش، ایران به خوبی حرکت کرد نسبت به رقبایی مثل ترکیه، امارات و کشورهای حوزه خلیج فارس. حتی وقتی آن کنفرانس در سال 1380 در کیش برگزار شد رئیس دولت الکترونیکی امارات و دوبی هم در آن کنفرانس شرکت کردند.

برای مقامات اماراتی مهم بود که ایران می خواهد چه کار کند. چون آنها داشتند ولی می دانستند پتانسیل ایران، بیش تر از امارات است از لحاظ علمی و دانشگاهی و تعداد استادان دانشگاه و حتی در صنایع.

*در همان زمان دولت اصلاحات طرح تکفا مطرح و اجرایی شد. مسئولیت این طرح به عهده آقای مهندس جهانگرد بود که معاون وزارت فناوری ارتباطات و اطلاعات بود.

-الان هم آقای جهانگرد در دولت آقای روحانی حضور دارند ولی ظاهرا نقش ایشان عوض شده و کارهای دیگری انجام می دهد. همان تیم به شکلی در دولت آقای روحانی هم حضور دارند ولی به این موضوع توجه نمی شود.
من فکر می کنم این بحث تمام شده. به نظر می رسد که یک نقطه شروع بود و یک دو ماراتُن بود که شروع شد ولی در وسط راه متوقف شد.

*همان طرح تکفا برای ایران کفایت می کرد که در فناوری اطلاعات و دولت الکترونیک موفق باشد؟

-خیر. آن طرح برای آن موقع خوب بود. طرح تکفا نیز اشتباه های خودش را داشت. به مَنِ نوعی گفتند بیا 20 تا طرح بده.
مطرح کردن چنین موضوعی، اشتباه است. یک نفر نمی تواند طرح بدهد. آن طرح تکفا، موفق نبود ولی استارت خوبی بود و بعدا باید طرح های کاربردی در کشور اجرا می شد و نه فقط اجرای طرح های تحقیقاتی و بنیادی.

بنابراین طرح تکفا برای آن زمان خوب بود و یک انقلاب و حرکت بزرگ بود. اما بعدا دولت باید می آمد با کمک ملت و بخش خصوصی و اتاق بازرگانی و نهادهای دیگر، فعالیت می کرد.

الان هم دیر نشده. درست است که ما عقب هستیم ولی ایران پتانسیل زیادی دارد. اینهمه دانشگاه در کشور وجود دارد و اینهمه مرکز تحقیقاتی داریم. رتبه تولید علم ما در زمینه فناوری اطلاعات، حتی جلوتر از آلمان است ولی چه فایده. ما در تولید علم به ثروت و تولید علم به فناوری، رتبه خوبی نداریم.

*در سال 2004 رتبه ایران 115 بوده یعنی در اواخر دولت آقای خاتمی. در سال 2006 یعنی اوایل دولت آقای احمدی نژاد ایران رتبه 98 را کسب کرده است و رتبه بهتری به دست آورده. اما در سال 2008 ایران تنزل رتبه پیدا کرده و رتبه 108 را در دنیا داشته است. در سال 2012 ایران رتبه 100 را به دست آورده است.

این نوسان داشتن در رتبه و ارتقا و کاهش رتبه های مکرر نشان دهنده چه چیزی است؟

-یک مقدار هم به رقبای ما برمی گردد. فکر نکنید که ایران در این زمینه ضعیف کار کرده است. رقبای ما قوی تر کار کرده و ما را عقب انداخته اند. عملکرد دولت های کشورهای دیگر هم متفاوت است. یک موقع، اتریش اول بود و حالا مثلا آلمان و یک موقع هم انگلستان و فرانسه.

هر سال رتبه های این کشورها عوض می شود. رتبه کشورها بستگی دارد به عملکرد و پروژه هایی که اجرا می کنند. من فکر می کنم مشکل ما بیش تر این است که به شرکت های کوچک و متوسط فناوری اطلاعات(I.T) کمتر توجه کردیم.

دولت ما باید یک مقدار به این شرکت ها معافیت مالیاتی بدهد و بحث های کاربردی فناوری اطلاعات، بیش تر شود. یکی از مشکلات ما این است که جوانان ایران برای کسب درآمد، کارهای تخصصی انجام نمی دهند.

این عوامل هم باعث می شود که رتبه ما در جهان اُفت کند. سازمان ها و نهادهای دولتی نسبت به فناوری اطلاعات توجه نکرده اند و رتبه ما اُفت کرده است.

*در همان سال 1383 که طرح تکفا برای توسعه استفاده از فناوری اطلاعات اجرا شده بود و حتی شما اعتقاد دارید در آن سال ها نهضتی برای فناوری اطلاعات به راه افتاده بود چرا رتبه ایران 115 در جهان بود که تقریبا رتبه نامناسبی بوده است؟

-شاید به خاطر تغییر دولت بوده است.

*رتبه 115 ایران در آن زمان، قبل از تشکیل دولت آقای احمدی نژاد بوده است.

-در اواخر آن دولت بوده است و احتمالا به این موضوع توجه نمی کردند. به نظر من، بیش تر همان بحث های نوسانات سیاسی و تغییرات جهتی بوده که در اواخر دولت ها، معمولا می خواهند کارها را جمع بندی کنند.
معمولا این طور است که در اواخر دوره دولت، می خواهند حساب ها را ببندند و هزینه نکنند. به بحث های دیگر، به غیر از بحث های توسعه ای توجه می کنند.

*ایران در سال 2012 رتبه 100 را در دنیا کسب کرده و در سال 2014 رتبه 105. در سال 2016 هم رتبه 106 را به دست آورده است. در دهه اخیر در همین رتبه های اطراف 100 معمولا رتبه کسب کرده است.

در همین سال های اخیر رتبه ترکیه 80 بوده و رتبه کشور سعودی هم 41 بوده است. این که ایران به طور مستمر رتبه های زیر 100 نتوانسته کسب کند نشانه چه هست؟

-بحث سرمایه گذاری خارجی هم مطرح است. کشورهای منطقه توانسته اند با کشورهای اروپایی و آمریکا و کشورهای دیگر، سرمایه گذاری مشترک انجام بدهند.

اگر شرکت های حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات با شرکت های ایرانی، فعالیت مشترک داشته باشند، از نیروی انسانی کشور ما استفاده کنند و محصول مشترک تولید کنند، رتبه ما بالا می رود.

*در گزارش سازمان ملل متحد درباره توسعه دولت الکترونیک به 3 شاخص توجه می شود. یک شاخص خدمات آنلاین است و همچنین زیرساخت های مخابراتی و سرمایه انسانی.
با توجه به آشنایی شما با قابلیت های ایران، به نظر شما در این 3 شاخص ها وضعیت کشور ما چگونه است و ارزیابی شما به چه صورت است؟

-تا جایی که من اطلاع دارم در مقایسه با کشورهای منطقه، زیرساخت های ما خوب است. یعنی در زیرساخت ضعیف نیستیم. این که اینترنت ما، کُند است به خاطر مسائل امنیتی است. نمی گویم از همه دنیا و جهان اول ولی از لحاظ زیرساختی، فیبر نوری، بحث دیتا(انتقال داده ها) و اینترنت پر سرعت، در منطقه و نسبت به کشورهای در حال توسعه، عقب نیستیم.

از لحاظ امنیت در حوزه فناوری اطلاعات، ضعیف هستیم. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات که جوان است و باهوش هم هست، ایشان هم قبول دارد که ما باید روی امنیت، بیش تر کار کنیم.

تاکید می کنم که ما نیاز به سرمایه گذاری مشترک داریم. ما نمی خواهیم خودمان را به هیچ کشوری بفروشیم ولی برخی سرمایه گذاران خارجی حاضرند در ایران سرمایه گذاری کنند. برخی کشورهایی اروپایی مثل آلمان با ایران ارتباط خوبی دارند. ما می توانیم با این کشورها همکاری داشته باشیم.

*شما در آمریکا دیپلم گرفته اید و همچنین لیسانس و فوق لیسانس. در بریتانیا هم دکترا گرفته اید. به صورت مقایسه ای اگر بررسی انجام شود از لحاظ خدمات آنلاین و سرمایه انسانی چه وضعیتی داریم؟

-ما از ابتدا آموزش مهارت های هفت گانه مرتبط با کامپیوتر(ICDL) را شروع کردیم و سواد فناوری ارتباطات و اطلاعات در کشور بالا رفت. کار خوبی هم بود ولی بعدا این سوادها را کاربردی نکردیم.

نیروهای جوان ما که از دانشگاه فارغ التحصیل می شدند باید دوره هایی را برای کسب درآمد و پول می گذراندند. دولت های ما این کار را انجام ندادند. البته نمی شود بگوییم به طور کامل هیچ کاری انجام نداده اند ولی فقط جسته و گریخته کار کرده اند.

فعالیت منظم و جدی انجام نشده است. انتظار داریم الان که دولت آقای روحانی بر سر کار است، این کار را انجام بدهد و نگوید دولت بعدی این کار را انجام بدهد. از همین حالا کار را شروع کند.

دولت کارهای ضربتی انجام بدهد برای استفاده از نیروهای جوان که هوش بالایی دارند و هنوز از دانشگاه فارغ التحصیل نشده اند. قبل از فارغ التحصیل شدن، شرکت های کوچک و متوسط با کمک دولت تاسیس کنند و به آنها معافیت هایی بدهند که بعدا از کشورمان مهاجرت نکنند یا دنبال شغل های کاذب نروند.

ما الان دانشجویان زیادی داریم که در رشته های کامپیوتر و نرم افزار و سخت افزار تحصیل می کنند. اما متاسفانه مدرک را می گیرند و یا از کشور خارج می شوند و یا افرادی که خیلی باهوش و نخبه هستند به دنبال شغل های غیر مرتبط می روند. بعضی از این دانشجویان هم بیکار می مانند و بعضی هم درگیر مسائلی می شوند که من نمی خواهم به انها اشاره کنم.

*در مورد ارائه خدمات آنلاین ارزیابی شما به چه صورت است؟

-در مورد آنلاین، خدمات دادن ما ضعیف است ولی پتانسیل خوبی داریم و شرکت هایی داریم که موفق هستند.
یک شرکت ایرانی در این زمینه فعالیت می کند به نام «علی بابا». به نظر من، این یک شرکت غیر قانونی است. این شرکت ایرانی، اصلا ارتباط با شرکت «علی بابا» ندارد ولی از اسم و برند شرکت چینی علی بابا استفاده کرده است.

ما باید بنیادین عمل کنیم. شرکت هایی راه اندازی نشوند که 5 سال بعد تعطیل شوند. اگر شرکت اصلی «علی بابا» مجوز فعالیت در ایران را بگیرد این سایت ایرانی را که از برند علی بابا استفاده کرده است می بندند.

ایران عضو سازمان جهانی مالکیت معنوی(WIPO) است. اگر تمام معاهده های این سازمان را امضا کند در این حالت، دولت ایران نباید اجازه بدهد شرکت هایی به صورت فیک و موقت و با استفاده از برند شرکت های دیگر فعالیت کنند.

*پیشرفت در اجرا و تحقق دولت الکترونیک بستگی به این هم دارد که مالکیت معنوی به طور کامل اجرا شود؟

-بله. اگر اجرا نشود کار قابل توجهی انجام نخواهد شد. وقتی زیرساخت اشتباه باشد، موفقیت حاصل نمی شود. به درستی گفته اند که «خشت اول چون نهد، معمار کج/ تا ثرّیا می رود دیوار کج».

علتی که موفق نبوده ایم همین بوده است. در سال های گذشته، یک شرکت ایرانی، نرم افزار «زرنگار» را ارائه کرد. اما مالک آن فهمید که جنگیدن با شرکت مایکروسافت فایده ندارد. درآمد خوبی کسب کرد ولی نهایتا دست خود را در برابر شرکت مایکروسافت بالا برد.

در آن زمان مالک این شرکت ایرانی، کار خوبی انجام داد و فعالیت کرد. اما الان دیگر نمی شود از آن کارها انجام داد. الان بحث جهانی شدن و بحث اینترنت جهانی است. ما نمی توانیم با دنیا در حوزه اینترنت بجنگیم.

ما باید در این زمینه با دنیا هماهنگ باشیم و با برندهای جهانی، همکاری کنیم. ما اگر بخواهیم خلاف فناوری اطلاعات جهانی حرکت کنیم سرنوشت ما مثل زاینده رود اصفهان می شود و فناوری اطلاعات مثل زاینده رود اصفهان می خشکد.

*بعد از یکی از جلسات اخیر هیات دولت، آقای اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور در اینستاگرام نوشتند در جلسه هیات دولت عنوان شد استقرار دولت الکترونیک از اولویت های اقتصاد مقاومتی است و باید تا پایان دولت دوازدهم، دولت الکترونیک محقق شود.

پایان دوره دولت آقای روحانی یعنی سال 1400 شمسی. از سال 1396 تا سال 1400 واقعا می شود دولت الکترونیک تحقق پیدا کند؟

-ما سند چشم انداز 20 ساله را داریم و در آن گفته شده ایران در سال 1404 در منطقه اول شود. بیش از نیمی از آن دوره 20 ساله گذشته است. ما می دانیم به هر حال آن هدف چشم انداز محقق نمی شود. با حرف نمی توانیم جلو برویم. الان برنامه ها اجرا نمی شود.

*معاون اول رئیس جمهور در ادامه گفته اند دستگاه های مسئول باید نقشه راه دقیق و هدفگذاری های روش داشته باشند.
آیا ما این قابلیت را داریم که نقشه راه دقیق داشته باشیم و بدانیم دقیقا به چه سمتی می رویم برای تحقق دولت الکترونیک؟

-اگر تهیه نقشه راه را الزامی کنند می توانیم امیدوار باشیم اما اگر اختیاری باشد خیر. کشور ما، کشور خیلی خوبی است ولی ما ایرانی ها، دوست داریم قانون ما را وادار به انجام کار کند.
وقتی که انجام کار، اختیاری باشد فرق می کند. کشور ما مثل اروپا نیست که مردم بدانند اگر کار نکنند بیکار می مانند ما باید بدانیم که بیکار هستیم.

*اگر دولت الکترونیکی تحقق پیدا کند دقیقا چه تغییری در کشور ایجاد می شود و هزینه ها چه مقدار کاهش پیدا کند؟

-من نمی دانم ایران چطور می شود ولی وقتی تجربه دنیا را بررسی می کنم می بینم جلوی رانت و پولشویی و اشتغال کاذب را گرفته است.

*در رتبه بندی سال 2016 توسعه دولت الکترونیک که توسط سازمان ملل تهیه و متشر شده است بریتانیا رتبه اول را کسب کرده و کشورهای اتریش و کره جنوبی به ترتیب در رده های دوم و سوم هستند.
آمریکا در این رتبه بندی، رتبه قابل توجهی کسب نکرده است. چرا آمریکا در این زمینه رتبه مناسبی در این گزارش کسب نکرده و بهبود جایگاه بحرین و کاهش رتبه امارات در بین کشورهای منطقه ناشی از چه عواملی است؟

-من چند سال در آمریکا بودم و یک دهه است که در آنجا نبوده ام. البته در آمریکا دولت الکترونیکی، حاکم هست. اصلا دولت الکترونیکی در آمریکا شکل گرفته است. در حادثه 11 سپتامبر سال 2001 میلادی وقتی برج های دو قلو فروریخت، برخی می گفتند آمریکا نابود شد و بازار بورس از بین رفت. اما سیستم پشتیبان آمریکا که در اتریش قرار داشت روشن شد و داده ها برگشت.

امارات اشباع شده و دیگر احتیاج چندانی به توسعه دولت الکترونیکی ندارد. بحرین در این زمینه ضعیف بوده است. سرمایه گذاران خارجی به بحرین کمک کرده اند. به خاطر مسائل امنیتی و سیاسی به بحرین کمک گرده اند. به همین دلیل رتبه بحرین بالا رفته است.

این پیشرفت، مقطعی بوده است. در یک مقطع آمریکایی ها به بحرین کمک کرده اند. به خاطر بحث سیاسی و امنیتی و ترس از ایران این کار را انجام داده اند که آماده شوند. اما زیرساخت امارات، کامل است. احتیاجی به توسعه نداشته است و به همین دلیل رتبه امارات پایین آمده است.

*طبق قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه (1394 - 1390) مقرر شده بود که در پایان برنامه پنجم توسعه یعنی سال 1394 ایران در شاخص های فناوری اطلاعات رتبه 2 منطقه را به دست بیاورد. عملا الان ایران رتبه 17 منطقه را دارد. آیا بررسی نکرده اید که چرا این هدف تحقق پیدا نکرده است؟

-باید ببینیم چرا ایران آن رتبه را به دست نیاورده است. ما اگر برنامه را نبینیم و گلوگاه ها را نبینیم که چه بوده است، با حرف و شعار، مشکل ما حل نمی شود. من نمی توانم شعار بدهم.

من بررسی نکرده ام. اگر از یک تیم متخصص می خواستند این موضوع را بررسی کند، برنامه را می خواستند و بررسی می کردند که در چه بخش هایی کار انجام نشده و علت را مشخص می کردند.

وقتی علت مشخص شود بعدا باید آن مشکل را برطرف کرد. برای این نوع بررسی ها، باید یک تیم تعیین شود. البته نه تیم متشکل از نیروهای دولتی بلکه خصوصی که دلش بسوزد و واقعا کار کند. نیروهای دولتی متاسفانه فقط برای رفع تکلیف، کار می کنند.

مسئولان دولتی می گویند بالاخره اگر دولت عوض شود ما هم عوض می شویم و دیگر رئیس و معاون نیستیم. باید بخش خصوصی این بررسی را انجام بدهد و دولت هم هزینه انجام کار را پرداخت کند. بررسی کنند که عملکرد ضعیف بوده است یا نه.

ما به عملکرد شهرداری شهر خودمان در حوزه فناوری اطلاعات انتقاد داشتیم. عملکرد شهرداری اصفهان را بررسی کردیم و متوجه شدیم 40 درصد موفق بوده. گلوگاه ها مشخص شد.

در هر شهرداری و هر وزارتخانه باید یک تیم تعیین شود و عملکرد را بررسی کنند.

*در خصوص اینترنت دغدغه هایی وجود دارد و برخی معتقدند در فضای مجازی شایعات و مسائلی از این قبیل مطرح می شود. این دغدغه هایی را که نسبت به سرعت اینترنت و فضای مجازی وجود دارد چگونه می شود برطرف کرد که کشور از این امکانات به وجود آمده استفاده کند و پیشرفت مناسبی در حوزه فناوری اطلاعات داشته باشد؟

-در همه جای دنیا این نوع بحث ها و شایعات وجود دارد. مدیریت کلان می تواند در این حوزه اقدام کند. پلیس فتا، مسئول امنیت در حوزه اینترنت است. در حالی که پلیس در این زمینه نمی تواند کاری انجام بدهد. پلیس می تواند افراد متخلف را دستگیر کند.

ما باید زیرساخت ها را متناسب با نیاز امنیتی مان آماده کنیم. اگر این زیرساخت ها را داریم، بعد باید ببینیم هماهنگ هست یا نه. همه اینها نیاز به آمار دارد و مستندات آنها را باید دید.

من که استاد دانشگاه هستم شخصا شایعه را قبول ندارم. اصلا نباید شایعه را گوش کرد. ما نباید شایعه را قبول کنیم. ما باید به منبع هر موضوع و خبر نگاه کنیم. این بحث ها و شایعات، دهان به دهان می چرخد و در اینترنت هم هست. راهکار درست این است که ما نباید سانسور کنیم. سیستم ما باید اینقدر شفاف باشد که محکم جواب بدهیم.

تماشاخانه

لحظه هدف قرار گرفتن آنچه گفته می‌شود ریزپرنده بوده، در آسمان اصفهان (فیلم)

همه چیز درباره کشفیات مرموز باستان‌شناسی در اصفهان / از کشف یک کوره اعجاب‌انگیز تاریخی تا لوله‌های عظیم آب و فاضلاب ۱۰۰۰ ساله و یک سازه عجیب مسقف احتمالا متعلق به یهودیان (فیلم)

فیلم های دیگر