فتحی کارشناس حوزه منابع آب: کشاورزان شرق اصفهان باید از منافع اقتصادی تولید فولاد در استان یزد بهره مند می‌شدند

عصر ایران؛ مهساصفایی- بر اساس آمار رسمی کشور بیش از 92 درصد منابع آبی ما در بخش کشاورزی مصرف می شود، 6 درصد آن مربوط به مصارف شرب است و تنها دو درصد از این منابع در بخش صنعت مورد استفاده قرار می گیرد. بنابراین شاه کلید حل بحران آب کشور، مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی خواهد بود.

متاسفانه در روزهای اخیر شاهد افزایش تنش ها و تعارضاتی در شرق استان اصفهان از سوی کشاورزان این منطقه بودیم که خواستار مدیریت بهتر منابع آب در حوزه آبریز زاینده رود بودند. این تعارضات را باید به اعتراضات چند ماه اخیر مردم خوزستان و چهارمحال و بختیاری در حوزه بالا دست منابع آب زاینده رود نیز اضافه کنیم که همگی از عدم وجود یک مدیریت یکپارچه ملی برای استفاده صحیح  منابع آب کشور حکایت دارد.

با توجه به خشکسالی های اخیر و مصرف بی رویه آب های زیر زمینی در چند سال اخیر، قطعا اگر راهکاری برای حل چنین مشکلاتی اندیشیده نشود، در آینده ای نزدیک شاهد افزایش تنش هایی از این دست در کل کشور خواهیم بود. در همین راستا گفت و گوی کوتاهی با تورج فتحي، كارشناس منابع آب و خاك  داشتیم که در ادامه می خوانید.

* طی روزهای گذشته کشاورزان ورزنه در شرق اصفهان نسبت به حق آب خود برای کشاورزی و خشک شدن زاینده رود اعتراض کردند و در نهایت اقدام به قطع کردن خط لوله آب انتقالی به یزد شدند.  آیا وقوع چنین تنش هایی از چند سال پیش قابل پیش بینی بود؟

بله این موضوع قابل پیش بینی بود و دور از ذهن نیز نخواهد بود که در آینده نیز این تعارضات بیشتر شود. در رابطه با پروژه های انتقال آب باید به چند دهه قبل بازگردیم و سیاست های دولت های مختلف را بررسی کنیم. ما در دولت های مختلف بعد از جنگ تحمیلی شاهد این بودیم که هر رئیس جمهور سعی کرد یک پروژه ماندگار برای ولایت و استان خودش اجرا کند. برای مثال آقای هاشمی رفسنجانی وقتی رئیس جمهور بودند بحث پسته کاری و مراکز اقتصادی آزاد را در استان کرمان ایجاد کردند و توسعه دادند.

این موضوع باعث شد که استان کرمان برداشت بی رویه آب های زیر زمینی برای کاشت پسته داشته باشد و این موضوع در شهرستان هایی مانند انار، سیرجان، کرمان، رفسنجان به شکلی بود که همه دشت های آن منطقه امروز درگیر بحران کم آبی هستند. در دولت خاتمی شاهد اجرای پروژه شهرک سازی فولاد در منطقه میبد و اردکان در استان یزد بودیم. طبیعتا همه می دانند که صنعت فولاد یک صنعت آب بر است که به شدت به آب نیاز دارد. ما این صنعت را در خشک ترین منطقه ایران مستقر کرده ایم و بعد از آن برای تامین آب مجبور شدیم پروژه انتقال آب از زاینده رود را تعریف کنیم.

در دولت نهم و دهم و یازدهم نیز شاهد این هستیم که اصرار می کنند بر پروژه انتقال آب از خزر به استان سمنان اتفاق بیفتد. اگر ما همه این سه مورد را بخواهیم از دیدگاه آمایش سرزمین نگاه کنیم، هیچ کدام از این پروژه ها توجیه زیست محیطی و آمایشی برای اجرا ندارد. اما متاسفانه دولت های ما چنین پروژه هایی را اجرا کردند و این رویه غلط همچنان ادامه داد به طوری که پروژه انتقال آب خزر به سمنان نیز در حال اخذ مجوز است.

*در خصوص مشکلات کشاورزان اصفهان شاهد این هستیم که در قسمت هایی از این استان به وفور آب وجود دارد اما برای کشاورزان شرق اصفهان بعد از انتقال آب به یزد تمهیدات لازم دیده نشده بود. مشکل اصلی در بحث کشاورزی حوزه آبریز زاینده رود چیست؟

طبیعتا وقتی حوزه آبریز زاینده رود را نگاه کنید، کاملا مشخص است که تعارضات و مشکلاتی که در پایین دست داریم را در بالا دست شاهد نیستیم. برای مثال در بالا دست منطقه نجف آباد، لنجانات و فلاورجان به وفور آب مورد بهره برداری کشاورزان قرار می گیرد و در نتیجه شاهد تعارضات شرق اصفهان و ورزنه نیستیم.

بنابراین در حوزه آبریز بالا دست ما بدون برنامه در بخش کشاورزی و با راندمان پایین استفاده می کنیم و حتی محصولات کشاورزی مانند برنج در این مناطق کشت می شود که خیلی آب بر هستند. پس عمده آب زاینده رود را ما در بالا دست مصرف می کنیم و در نتیجه طبیعی است که در پایین دست به مشکل بر می خوریم.

باید در نظر داشته باشیم، آبی که از زاینده رود به یزد منتقل می شود به مراتب کمتر از آبی است که از کوهرنگ وارد زاینده رود می شود. ما در همین شرایط کنونی سالانه 500 ملیون متر مکعب از کوهرنگ وارد زاینده رود می کنیم و آبی که به یزد می رسد به مراتب کمتر از این میزان است.

از طرف دیگر اگر سد کوهرنگ سه نیز احداث شود و به مدار برسد نزدیک به 700 میلیون متر مکعب آب به زاینده رود خواهد رسید و البته باز هم با این میزان مشکلات شرق اصفهان و منطقه ورزنه برطرف نمی شود. بنابراین علت اصلی مشکل بحران آب کنونی در نحوه استفاده از آب در بخش کشاورزی ما است. ما باید در بخش کشاورزی خودمان تجدید نظر داشته باشیم و مدیریت یکپارچه منابع آب باید در سطح کل آبریز به اجرا در بیاید. تا زمانی که ما الگوی کشت اصولی تعریف نکنیم در کل این مناطق شاهد چنین تعارضاتی خواهیم بود.

*در رابطه با اعتراض کشاورزان منطقه ورزنه اصفهان به نظر می رسد که حق با مردم این منطقه است چرا که به منافع مردم این منطقه در زمان اجرای طرح انتقال آّب به یزد توجه نشده بود. راهکار کارشناسی شده برای جلوگیری کردن از بروز چنین تنش هایی چیست؟

در خصوص تعارضات و اعتراضات اخیر شرق اصفهان باید به نکته دیگری نیز توجه شود. در هر طرح انتقال آب بین حوضه ای براساس اصولی که یونسکو ارائه کرده است باید در طرحهای انتقال آب چند اصل مهم مورد توجه قرار گرفته و رعایت شود. یکی از آنها این است که در طرحهای انتقال آب باید منافع اقتصادی که در حوضه مقصد، در اینجا (استان یزد) ایجاد می شود به اهالی حوضه مبدا (اصفهان) هم به عدالت تقسیم شود. معنای این اصل درباره تعارضات ایجاد شده در اصفهان این است که، "کشاورزان شرق اصفهان می بایست از منافع اقتصادی تولید فولاد و محصولات تولید شده همراه آن در استان یزد بهره مند می شدند" . اگر چنین اصلی بصورتی عادلانه و کارشناسی شده رعایت می شد، بدون تردید چنین تعارضاتی ایجاد نمی شد.

*شما به اشتباهات دولت های گذشته در خصوص اجرای پروژه های ملی اشاره کردید، نقش مجلس ما در خصوص چنین موضوعاتی چه بوده است تا در آینده شاهد چنین بحران هایی نباشیم. آیا این بحران ها را می توان برطرف کرد؟

بله این بحران ها راه حل خودش را دارد. ابتدا باید در دولت بین دستگاه های مختلف آن یک هماهنگی اتفاق بیفتد. ما دستگاه هایی داریم که در این بخش متولی هستند. وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نیرو، وزارت صنعت، وزارت بهداشت و محیط زیست در این موضوع دخیل هستند و در نتیجه باید یک هماهنگی در میان آنها ایجاد شود  تا مدیریت یک پارچه منابع آب در کشور ایجاد شود. این موضوع به این معنا است که علاوه بر هماهنگ شدن تمام دستگاه های دولتی برای رسیدن به مدیریت یکپارچه منابع آب باید ضعف قوانین ما نیز برطرف شود. این قوانین باید اصلاح شود.

برای مثال باید بخش هایی از قوانین توزیع عادلانه آب اصلاح شود، بنابراین نمایندگان محترم مجلس باید در قالب طرح، لایحه و اصلاحیه قانون توزیع عادلانه آب باید با دولت همراه باشند تا شاهد قانون جدید و مترقی مدیریت یکپارچه منابع آب در سطح حوزه آبریز درجه دو باشیم.

تصور من به عنوان یک کارشناس این است که اگر ما از همین امروز برای اصلاح قوانین اقدام کنیم و در سطح استانداردهای جهانی الگوی کشت تدوین کنیم و راندمان آبیاری خودمان را بهبود بدهیم و از این طریق بخش کشاورزی و مصرف آب آن را در سطح استاندارد جهانی مدیریت کنیم، نزدیک به 15 سال زمان لازم خواهد بود تا در حوزه آبریز زاینده رود، همه کشاورزان و همه حق آبه بران از صنعت تا سایر مصارف شرایط بهتر و عادلانه تری داشته باشند.

*اشاره کردید که طرح هایی مانند فولاد سازی در کویر یزد بر اساس اصول آمایش سرزمین نبوده است، آیا امکان انتقال این صنایع به مناطق دیگر وجود دارد؟

این موضوع نیز نیاز به بررسی های کارشناسی دارد و اگر نیاز به این کار باشد نیز باید در قالب برنامه های میان مدت و بلند مدت رخ دهد. طبیعتا انتقال صنایعی مانند ذوب آهن و صنایع بزرگ در بازه زمانی یکی دو سال قابل اجرا نیست. چنانچه دولت عزم خود را بر مبنای اجرای تصمیمات کارشناسی قرار دهد، قطعا این کار قابل اجرا خواهد بود. اما قبل از این موضوع ما باید در بحث مدیریت یک پارچه منابع آب در سطح آبریز درجه دو یک بررسی کارشناسی انجام دهیم، بخش کشاورزی خودمان را مدیریت کنیم و بعد برای انتقال صنایع تصمیم بگیریم. تصور من این است که اگر ما مصارف کشاورزی خودمان را مدیریت کنیم، راندمان خودمان را در بخش کشاورزی ساماندهی کنیم و الگوی کشت درست و اصولی تدوین کنیم، نیازمند به انتقال صنایع از این مناطق نخواهیم بود. برای مثال به کشاورزان باید گفته شود که کاشت برنج ممنوع است و محصولات گروه خاصی را به کشاورزان ارائه دهند.

بنابراین به عقیده من اگر ما مصرف بخش کشاورزی خودمان را مدیریت کنیم، قطعا آب مازاد به اندازه کافی ایجاد خواهد شد که هم کشاورزان شرق اصفهان از آن منتفع شوند و هم مشکلات بخش کشاورزی یک بار برای همیشه حل و فصل شود.

 *توصیه و نکته ای در پایان دارید؟        

من فکر می کنم، اگر دولت فکری اساسی برای این تعارضات اجتماعی نکند و دستگاه های مرتبط بر اساس بررسی های کارشناسی چاره درستی برای کشاورزان نیندیشند، این تعارضات در آینده ای نزدیک تشدید خواهد شد. موضوع تعارضاتی که در ورزنه اتفاق افتاده است را باید به تعارضاتی که در سر شاخه رودخانه در استان چهارمحال و بختیاری اتفاق افتاده است،  اضافه کرد. این منطقه نیز معترض هستند که چرا آب باید از این منطقه به فلات مرکز منتقل شود و یا اهالی خوزستان نیز نسبت به این موضوع معترض هستند و اگر برای این تعارضات فکری اساسی اندیشیده نشود، قطعا تشدید خواهد شد.

تماشاخانه

ساختمان قرن هفدهمی بورس دانمارک در آتش سوخت/ تلاش برای نجات نوتردام کپنهاگ (فیلم)

سیل کدام مناطق را درگیر می‌کند؟ / چرا مسوولان چندین سال است فکری برای سیل‌های جنوب کشور نمی‌کنند؟ (فیلم)

فیلم های دیگر