دکتر امید خزانی
دو قرن پیش که خبری از وسایل ارتباط جمعی ، اینترنت و شبکه‌های مجازی نبود و ایران‌زمین دست‌خوش چپاول قدرت های بزرگ بود ، خداوندگاران زبان و ادب فارسی عظمت و بزرگی خود و فرهنگ ایران را با تکیه بر غنای ساختاری و مفهومی آثار خود هزاران کیلومتر آن طرف‌تر در قلب اروپا و آمریکا به رخ غربیان می‌کشیدند و گروه زیادی از فیلسوفان ، دانشمندان و نویسندگان غربی را شیفته و مفتون خود می‌کردند.

این شیفتگی بر خلاف آنچه در میان خود ما جاری است، تا به امروز ادامه داشته است.

انگیزۀ این نوشتار غفلت روزافزون نسلی از سیاست‌مداران بیگانه با حکمت ایران‌زمین و نیز پرورش نسلی جوان است که در فقدان آموزش مناسب از بزرگترین سند هویت‌شان که همان فرهنگ و ادب فارسی است دور افتاده‌اند.

برای سیاست‌مداران و سیاست‌ورزان ایرانی که شاید هرگز گذرشان به ابواب 8 گانه گلستان سعدی شیراز نیفتاده باشد ، مایۀ شگفتی است که بدانند برخی از پایه‌گذاران دموکراسی غرب و انقلابیون فرانسه بارها سعدی را خوانده و شیفتۀ آن بودند!

این شیفتگی گاه در حدی بوده که دانشمندان و نویسندگان غربی فرزندان خود را به نام بزرگان ادب فارسی نام می نهادند.

شاید کمتر ایرانی بداند که یکی از رییس جمهور های خوش‌نام فرانسه "فرانسوا سعدی کارنو" نام داشته است. پدر بزرگ رییس جمهور کارنو " لازار کارنو" که از آزادیخواهان فرانسه در دوران انقلاب فرانسه بود چنان شیفته سعدی شیراز بود که فرزند خود را سعدی نامید و "سعدی کارنو" از دانشمندان نام‌دار علم ترمودینامیک بود!

اگر نسل سیاستمداران کنونی ما که هر کدام چندین شغل را همزمان چنگ زده‌اند گلستان و بوستان سعدی را آموخته بودند، این بیت سعدی همواره در ذهن شان طنین‌انداز بود و ندای وجدان آنها می‌شد تا شاید شغلی را برای خیل جوانان فرهیخته بیکار وانهند!

صد انداختی تیر و هر صد خطاست

اگر هوش‌مندی «یک» انداز و راست

یا

دو چیز طیره عقل است دم فروبستن

به وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشی

سیاستمداری که فرق NPT را با MPT نمی داند و از موضع امنیت ملی داد سخن می‌دهد اگر در کودکی سعدی آموخته بود، به توصیۀ سعدی زبان در کام می‌گرفت ! اگر بسیاری از مدیران کشورمان که امروزه تقریبا در هر موردی داد سخن می دهند و ملتی را گرفتار می‌کنند همین یک جمله طلایی سعدی را می‌آموختند و در ذهن خود داشتند، کمی از مشکلات ما کمتر می‌شد.

ای کاش و صد ای کاش در آستانه روز سعدی سیاست‌مداران ما را الزام می‌کردند که باب چهارم گلستان "در فضیلت خاموشی" را بخوانند.

برخی -اگر نگوییم بیشتر- سیاست‌مداران از نمایندگان مجلس گرفته تا مقامات دولتی در زمینه هایی سخنوری می کنند که نه در حیطه تخصص شان است نه در حیطه وظایف شان! در عین حال در مواردی که باید سخن بگویند و از حق موکلان خود دفاع کنند چون به گفته سعدی از طمع مبری نیستند زبان گویایی ندارند!

و حق گویی "کسی را مسلم بود که بیم سر ندارد یا امید زر ".

باید به آن جوانی که به تحریک فلان و فلان از دیوار سفارت خانه ها بالا رفت و خسارت ها زد، این سخن سعدی را می آموختیم که؛

چو از قومي يكي بي دانشي كرد

نه «که» را منزلت ماند نه «مه» را

مشهور است که ادوارد براون- نویسنده تاریخ ادبیات ایران – گفته بود غرب درک درستی از نبوغ و استعداد ژرف ادبای ایران زمین نداشته است. اما شاید بتوان گفت که نسل معاصر ما به مراتب درک کم‌رنگ تری از نبوغ بزرگان ادب ایران زمین دارد.

با وجود اینکه ادبیات کلاسیک انگلستان فاصله زیادی با انگلیسی محاوره ای امروزه دارد، اما مقامات این کشور و حتی والدین عزم راسخی برای آموزش ادبیات کلاسیک به فرزندان شان دارند.

در سال 2000 میلادی بنیادی با عنوان " بنیاد فستیوال شکسپیر" جنبشی را راه انداخت و توانست به بیش از 250 هزار کودک و معلم آنها آثار شکسپیر را به طور تخصصی آموزش بدهد!

این بنیاد بخشی از بودجه اش را از طریق خیریه والدین موسوم به " خیریه مدارس شکسپیر" تامین می کند.

این در حالی است که ما امروزه به زبان سعدی صحبت می کنیم و نشان‌گر غنای زبان فارسی است که پس از 750 سال هنوز هنوز همان روانی و شیوایی را دارد و باید عزمی به مراتب راسخ تر برای ترویج آن داشته باشیم.

هرچند "آندره دوریه" فرانسوی اولین کسی بود که در سال 1634میلادی سعدی را به اروپاییان معرفی کرد، اما ترجمه های متعدد در سال های بعد نشان از اهمیت فوق العاده سعدی برای غربی ها داشت. طنز تند مونتسکیو در کتاب Persian Letters نامه های ایرانی" که جامعه پاریس معاصر لویی شانزدهم را به باد نقد می گیرد ، شبیه بیان جزیی نگر و موشکافانه سعدی است در بیان مسایل اجتماعی!

اولین فیلسوفان جامعه آمریکا ، امرسون و هنری دیوید ثورو در قرن نوزده نیز تحت تاثر ادبیات فارسی بوده اند. نیچه ، بالزاک، ویکتور هوگو، دیدرو و ولتر همگی در آثار خود بخش هایی از آثار سعدی را نقل کرده اند.

Dick Davis استاد دانشگاه اوهایو آمریکا زبان و ادب فارسی را بزرگترین وام دهنده و غنابخش زبان انگلیسی می داند که در طول دو قرن اصطلاحات و عبارات کلیشه ای فراوانی را وارد آن کرده است.

ویرایش سال 1953 فرهنگ نقل قول های آکسفورد (Oxford Quotations Dictionary ) بیش از 183 نقل قول مستقیم از ادبیات فارسی دارد که در بین همه زبان ها وام دهنده به انگلیسی منحصر به فرد است!

یکی از بزرگان فلسفه و ادب معاصر در مورد سعدی گفته است که سعدی نماد سعادت ایرانیان و معدن شیرینی و حلاوت است و هیچ کنجی از زندگی اجتماعی ایرانیان نیست که سعدی در آن موشکافانه ورود نکرده باشد و حاصل سالها مطالعه و سفر خود را " به پرویزن معرفت بیخته *** به شهد عبارت آمیخته" به ایرانیان پیشکش کرده است.

جای شگفتی است که سعدی حتی در لزوم حفظ حرمت سفرای خارجی ( سفارتخانه ها به زبان معاصر) و بازرگانان خارجی ( سرمایه گذاران خارجی) و سیاحان ( گردشگران خارجی) داد سخن داده است و حاکمان جامعه اش را به تکریم آنها ترغیب کرده است!

این نابغه فرهنگ ایران زمین 750 سال پیش در اقتصاد سنتی قرون وسطی از لزوم احترام بر گردشگران خارجی سخن گفته است و آن را موجب خوشنامی و رونق نامیده است.

غریب آشنا باش و سیاح دوست * که سیاح جلاب نام نکوست

اغراق نیست اگر کسی فرزندش را بر کشتی گلستان و بوستان سعدی سوار کند، در فراز و فرود های زندگی اجتماعی مأمنی خواهد داشت که چون کشتی تفریحی با سوخت اتمی سالیان دراز ره خواهد پیمود و هم قرین حکمت و عشرت خواهد بود!

سعدي گلستان و بوستانش " طمع كش" است همان طَمَعي كه نظام سرمايه داري در آتش آن مَي دمد و انسان معاصر را در حرص و آز " توليد بيشتر ، مصرف بيشتر " به بردگي و نابودي مَي كشاند! فرزندان ایران را که میراث دار این سرزمین کهن ، که در خطر بی آبی است، هستند باید به آغوش تعلیمی سعدی سپرد تا آنها و ایران را از اژدهای مصرف گرایی و طمع پروری که آفات دنیای سرمایه داری کنونی است با ابواب " در فضیلت قناعت" وبا طنین " ای قناعت توانگرم گردان" رهایی بخشد!

اگر لازمه جوانی عشق و مستی و شور است، سعدی دکان پررونقی دارد! جوانانی که هر دم دل در گروی کسی دارند محبت بدون وفا را عشق می نامند، از سعدی بشنوند که:

" دل آرامی که داری دل در اوبند * دگر چشم از همه عالم فروبند"

آن جوان خواننده نارسی که خسرو آواز ایران –استاد شجریان- را به توهین خویش نواخته بود اگر در کودکی سعدی آموخته بود می فهمید که..

سنگ بدگوهر اگر کاسه زرین بشکست
قیمت سنگ نیفزاید و زر کم نشود

اگر چه آموختن گلستان و بوستان اخلاقی سعدی چون هر کتاب اخلاقی دیگر تضمین کننده فرهنگ و اخلاق پایدار در جامعه نیست، اما مفاهیم اخلاقی سعدی با شیرینی و موزونی خاصش می تواند چون ندای " وجدان بیدار" برای یک عمر در ذهن فرد باقی بماند. جامعه ای که فرزند سعدی است نباید آغشته به این همه کین و خشم باشد و میلیون ها پرونده جنایی و قضایی داشته باشد. ما امروز در ارتباط با هم به فرمایش سعدی" در هستی او هیچ نبینی حلال الا خونش! " به جان هم افتاده ایم! سعدی جهان دیده توصیه می کند که :

به جان زنده دلان سعدیا که ملک وجود *** نیرزد آنکه دلی را زخود بیازاری

جوانی که چند بیتی از باب "تواضع" سعدی در ذهنش نقش بسته باشد -" زخاك آفريدت خداوند پاك ** پس اي بنده افتادگي كن چو خاك "- در جامعه زخم خورده ما اختلاف طبقاتی فاحشش را با جوان همسن و سالش -که فقط از بد روزگار ژن خوب نداشته است – به رخ او نمی کشد و تنعمش را فریاد نمی زند تا عقده ای شکل بگیرد و فردا روزی جنایتی!

حريص و جهانسوز و سركش مباش *** زخاك آفريدندت آتش مباش

حداقل حق شیخ اجل سعدی شیرازی-که او را به حق بزرگترین شاعر قرون وسطی نامیده اند- بر ایران و ایرانیان است که اگر به نام و یاد او بورسیه های تحصیلی ارایه نداده ایم و آثار و نوشته هایش را در آثار فاخر هنری زنده نگه نداشته ایم، دست کم تمام یا بخشی از آثار گرانقدر او را در دل خود و به ویژه فرزندانمان به میراث بگذاریم تا شالوده شخصیت آنها در طوفان های فکری و فرهنگی باشد.

نه هر کس حق تواند گفت گستاخ
سخن ملکیست سعدی را مسلم

کانال عصر ایران در تلگرام

تماشاخانه