عصر ایران؛ یوسف ناصری- تورم افزایش سطح عمومی قیمت ها است و این افزایش قیمت، حالت مستمر و بی رویّه دارد. نرخ تورم، عمدتا به ضرر اقشار کم درآمد و با درآمد متوسط است که هر چقدر نرخ تورم بالا برود، قدرت خرید این اقشار را کاهش می دهد.

از آنجا که درآمد کم و در حد متوسط گروه های درآمدی پایین و متوسط جامعه، عمدتا صرف کالاهای ضروری و اساسی می شود بنابراین نرخ تورم بالاتر به معنای بلعیده شدن درآمدهای این اقشار و کاهش قدرت خرید این اقشار درآمدی است.
مطابق اعلام بانک مرکزی، نرخ تورم در دوازده ماهه منتهی به اسفند سال 1396 به 9.6 درصد رسید.

عصر ایران درباره چند و چون تورم تک رقمی سال 1396 با دکتر امرالله امینی (اقتصاددان و استاد دانشگاه) گفت و گو کرده است تا این تورم تک رقمی و زیر 10 درصد تحلیل شود. این گفت و گو را می خوانید.
***

*نرخ تورم سال 1396 به 9.6 درصد رسیده و این برای دومین سال پیاپی در سال های اخیر است که تورم تک رقمی و زیر 10 درصد در کشورمان داریم. قبل از آن در سال 1369 تورم تک رقمی داشته ایم و بعد از آن همواره نرخ تورم ، دو رقمی بوده است.
این که در دو سال نرخ تورم تک رقمی را تجربه می کنیم این تورم تک رقمی را چگونه ارزیابی می کنید؟

-تورم تک رقمی دلیلش این است که دولت توانسته یک مقدار تمهیداتی را به کار بگیرد و از بالا رفتن قیمت، جلوگیری کند. تورم، عوامل مختلفی دارد ولی دو عامل، از عوامل مهمتر هستند. یک عامل، فشار تقاضا است. فشار تقاضا زمانی ایجاد می شود که مردم، قدرت خرید داشته باشند. وقتی قدرت خرید داشتند یعنی یک رونق اقتصادی وجود دارد. وقتی رونق اقتصادی است، قیمت می تواند بالا برود.

دلایل این که تقاضا از کجا فشار می آورد یکی بحث نقدینگی است. یکی هم بحث پمپاژ پول توسط دولت است که البته به نقدینگی ختم می شود. یک دلیل هم نبود عرضه است. اینها تورم را ایجاد می کنند.

در ایران در سال گذشته، چون حالت رکودی داشتیم و اصولا قدرت خرید مردم هم پایین بود و دولت هم یک مقدار نقدینگی ها را کنترل کرد، تورم یک مقدار کم شد. اما در طرف دیگر، تورم ناشی از فشار هزینه ها هست.
اگر هزینه ها هم در کشور بالا برود، تاثیر می گذارد. منظور این که ما مواد اولیه و مواد واسطه ای می خریم و وقتی قیمت آنها بالا برود روی قیمت تمام شده تاثیر می گذارد. دولت در این زمینه، یک مقدار کنترل کرد.

عامل بسیار مهمی که دولت با آن توانست تورم را کاهش بدهد، افزایش واردات بود. بخشی از فشار تقاضا را کاهش داد. وقتی که تقاضا به هر طریقی حتی در زمان رونق افزایش پیدا کند، در زمان رکود، می توان خلاء بازار را با واردات پر کنیم.

*عمده واردات کشورمان اقلام واسطه ای و کالاهای سرمایه ای است و نه کالای مصرفی. واردات به چه شکل نقش دارد که تورم کاهش پیدا کند؟

-واردات ما چند قسمت است. یک قسمت آن، سرمایه است. یک قسمت هم، واسطه ای اس. یک قسمت، مواد اولیه است. یک قسمت هم به هر حال کالایی است که از مرزها می آید به هر طریق و از جمله به صورت قاچاق. این نوع واردات هم تاثیر می گذارد.

البته در بخش کشاورزی، دولت توانست تولید را بالا ببرد ولی به طور کلی دولت، بخشی را از طریق واردات کنترل کرد. یعنی کنترل تورم البته به قیمت بیکاری و رکود انجام شده.

ممکن است گفته شود خوب است که تورم را کم کرده است اما تورم کم به چه قیمتی است. البته بحث های دیگری در خصوص تورم در ایران، مطرح است. شاخص هایی که دولت در مورد تورم دارد بحث هایی دارد که بعضی وقت ها قابل قبول است.

یعنی آن مجموعه ای که دولت در نظر می گیرد که نرخ تورم را تعیین کند، یک مقدار قابل بحث است. ما باید ببینیم وزن کالاهای اساسی در شاخص تورم چقدر است.

اگر در آن مجموعه، همه کالاهایی را بگذاریم که یک مقدار غیر ضروری هم باشند و قیمت آنها تغییر نکند، بعدا ممکن است مردم بگویند تورمی که ما احساس کردیم بالای 10 درصد است شما چرا می گویید زیر 10 درصد بود. این موضوع به خاطر وزن کالاهایی است که ممکن است قسمت اعظم مردم استفاده نکنند. آن هم تاثیرگذار است در کاهش تورم.

*در اواسط سال 1396 بانک مرکزی سال پایه آماری برای محاسبه نرخ تورم را از سال 1390 به سال 1395 تغییر داد و جلو آورد. برخی اقتصاددانان ایرانی اعتقاد دارند که این کار در حد 3 درصد در پایین نشان دادن تورم تاثیر دارد و نرخ تورم را کمتر نشان می دهد. بانک مرکزی اعتقاد دارد که جلو آوردن سال پایه در حد 3 دهم درصد تاثیر دارد و نرخ تورم را کمتر نشان می دهد.
به نظر شما جلو آوردن سال پایه واقعا چقدر تاثیر دارد و اگر احیانا سال پایه تغییر نمی کرد نرخ تورم سال 1396 که با سال پایه جدید 9.6 درصد شده، با همان سال پایه سال 1390 چقدر می شد؟

-به نظر من اگر سال پایه تغییر نمی کرد تورم شاید بیش از 13 درصد بود. حتی بیش از 3 درصد تغییر می کرد.

*بانک مرکزی اعلام کرده که از این به بعد هر 5 سال یک بار، سال پایه آماری را تغییر می دهد. در کشورهای دیگر تغییر ساله پایه آماری به همین صورت است؟

-ممکن است بعضی کشورها تغییر بدهند ولی صحیح تر این است که سال پایه، حداقل 10 ساله باشد. یعنی 10 سال به بالا باشد و اگر کمتر باشد این شائبه وجود دارد که تاثیر می گذارد. وقتی سال پایه را جلو بیاوریم حداقل در حد آن 3 درصد تاثیر می گذارد.

*نرخ تورم در سال 1391 بر اساس اعلام بانک مرکزی 30.5 درصد بوده و در تیرماه 1391 یعنی در اواخر دولت دوم آقای احمدی نژاد به 37.5 درصد رسید. به هر حال یکی از سیاست های اصلی دولت آقای روحانی، پایین آورن نرخ تورم و تک رقمی کردن آن بود.
دولت روحانی توانست در سال 1395 نرخ تورم را به زیر 10 درصد برساند و کمترین تورم را در آبان سال 1395 داشتیم که 8.6 درصد بود و در ماه های آذر و دی همان سال هم تورم 8.6 درصد شد.
در بهمن 1395 نرخ تورم یک مقدار افزایش پیدا کرد و به 8.7 درصد رسید. نرخ تورم که کاهش پیدا کرد آیا این نرخ تورم باید مثلا تا 4 درصد کاهش پیدا می کرد تا مردم از کاهش تورم لذت ببرند یا در همین حد 9 درصد و 10 درصد مناسب است که باشد و بماند؟

-در این زمینه نکات مختلفی وجود دارد. اصولا در یک کشور، هر چقدر تورم پایین تر باشد بهتر است. تورم، سازوکارهای اقتصاد را به هم می زند، موجب تغییرات در قیمت ها می شود و موجب تغییرات در تصمیم گیری ها می شود.

به هر حال تورم پایین خوب است. اما تورم چگونه پایین می آید؟ ما باید به مکانیسم دقت کنیم. تورم، حاصل چند عامل است که یکی از آنها فشار تقاضا است و یکی هم فشار هزینه ها. یک عامل هم مشکلات ساختاری است. مشکل دیگر هم مربوط به انتظارات است.

ما رابطه ای بین حجم نقدینگی و سرعت گردش پول در کشور و تولید داریم. تولید اگر در کشور کم شود تورم بالا می رود. حالا در ایران می گویند ما تورم را پایین آوردیم پس تولید بالا رفت. نکته مهم این است که ممکن است تولید بالا رفته باشد اما تولید چه کالاهایی بالا رفته است.

*مواد غذایی و خوراکی به وفور در مغازه ها و فروشگاه های کشور وجود دارد. از این جهت مشکلی نداریم. وقتی که چنین اقلامی در مغازه ها تلنبار شده است قیمت این اقلام باید پایین بیاید و نه این که بالا برود.

-قیمت اگر پایین نمی آید دلیلش این است که عرضه کننده را هم باید ببینیم. یعنی آن طرف را نگاه کنیم که قیمت تمام شده محصول تولیدی چگونه است. نکته مهمی که ما در اقتصاد فراموش می کنیم، این است که ما با چه کارایی ای تولید می کنیم و کارایی تولیدمان چگونه است. کارایی به این معنا است که آیا ما با ظرفیت تمام تولید می کنیم یا تولید نمی کنیم.

*در کشور ما برخی شرکت ها با 30 درصد یا 40 درصد ظرفیت کار تولید را انجام می دهند.

-پس ببینید وقتی ما با 30 درصد ظرفیت تولید می کنیم یعنی 70 درصد منابع مورد استفاده قرار نگرفته است. این منابع می توانست مورد استفاده قرار بگیرد و تولید بالاتری داشته باشیم. تولید بالاتر می توانست روی قیمت تمام شده محصول تاثیر بگذارد و پایین بیاید.

یکی از دلایلی که الان می بینید ما هر چه تولید کنیم، قیمت کالای چینی پایین تر است همین است. من در مصاحبه ای اخیرا دیدم که یک آقایی می گفت با نرخ دلار 6 هزار تومان هم، قیمت کالای چینی از قیمت کالای ایرانی، پایین تر است. دلیل آن، این است که کالای چینی با کارایی و تناژ بالا تولید می شود.

*در زمان جیمی کارتر که رئیس جمهور آمریکا بوده نرخ تورم در سال 1980 به 10 درصد رسیده بود. در سال 1982، دولت کارتر تورم را به 4 درصد رسانده بود. چه اقدامی مشخصی باید انجام شود که این تورم 9.6 درصدی کشور ما در سال 1396 به سطح منطقی برسد و پایین تر بیاید؟

-ما باید روی سایز تولید فکر کنیم. اصلا کارگاه های ما به سایز تولید توجه نمی کنند. ما باید برای اندازه و تناژ تولید فکر کنیم. دوم، این که باید بهره وری را بالا ببریم یعنی آموزش در کارگاه های ما بالا برود.
ما باید فکر کنیم و بازارهای خودمان را گسترش بدهیم. وقتی بازار محدود شد قیمت کالاها بالا می رود. تولید باید به مرحله ای برسد که بخشی از محصول تولیدی در داخل کشور مصرف شود و بتوانیم صادرات هم انجام بدهیم.

اگر چنین کاری انجام بدهیم حتما قیمت تمام شده کالای تولیدی، پایین می آید ولی چنین کارهایی انجام نمی شود. به نظر من، حتی پایین نگه داشتن قیمت ها در این مقطع زمانی، مقطعی است و اگر ما نقدینگی موجود در جامعه را رها کنیم، قیمت ها به شدت پرش می کند.

به اضافه این که ما هیچ کار ساختاری در زمینه تولید انجام نمی دهیم. درست است که می گوییم تولید و سال تولید است ولی اقدامی برای این که تولید، نظام مند و قاعده مند شود و تولید به سمت گسترش برود انجام نمی دهیم. هم در حوزه سیستم های مالیاتی، کاری انجام نمی دهیم و هم این که بانک ها، در خدمت تولید نیستند. بازار سرمایه[بورس]، متاسفانه هم به سمت تولید نیست. اگر تولید انجام شود فرق می کند.

ما تولیدات پتروشیمی و بعضی محصولات کشاورزی را داریم ولی تولید کالاهای ساخته شده با مشکلات عدیده ای رو به رو است. بعد هم تولیداتی مثل اتومبیل که داریم با حمایت های گسترده دولت انجام می شود و الّا آینده تولید را در ایران اصلا خوب نمی بینم و به شدت نگران کننده است. نظام های تولید در خدمت تولید نیست.

*در سال 1350 و بعد از آن یعنی طی بیش از 4 دهه، فقط شش بار و فقط در شش سال، ما نرخ تورم تک رقمی داشته ایم. آقای سیف رئیس کل بانک مرکزی در اسفند ماه 1396 گفته بود از تورم تک رقمی صیانت می کنیم.
شما می گویید مشکلات ساختاری در تولید داریم. انجام اصلاح ساختاری مورد نظر شما زمان بر است ولی به هر حال مردم هم باید احساس کنند تورم به درآمدهای شان فشار نمی آورد و مردم باید اذیت نشوند. در این زمینه راه حل کوتاه مدت و مثلا یک ساله یا دو ساله هم وجود دارد که مردم لذت تورم تک رقمی را بچشند؟

-راه حل که به هر حال وجود دارد. اما راه حل های اساسی، در ایران راه حل های حداقل میان مدت و بلند مدت است. الان در کشورمان، راه حل های کوتاه مدت این است که از تولید حمایت کنیم و عرضه کالا را ببریم بالا، عرضه کالاهای اساسی را بالا ببریم، از پایین آوردن قیمت تمام تمام شده حمایت کنیم و یک مقدار پشتیبانی ها مالی از تولید کنندگان داشته باشیم.

ما باید این کارها را انجام بدهیم تا عرضه همچنان انجام شود و روی قیمت ارز هم باید دقت کنیم. خیلی از تولیدات ما متاسفانه، مواد اولیه اش خارجی است و باید وارد شود.

*اتفاقا آقای پیمان قربانی معاون اقتصادی بانک مرکزی ایران در پنجم اردیبهشت 1397 اظهار امیدواری کردند که دستاورد نرخ تورم تک رقمی در سال جاری حفظ شود. شما فکر می کنید با وجود چنین تاکیدی بتوانند نرخ تورم را تک رقمی نگه دارند؟

-خیر. اصلا این طور نیست. آثار آن را همین الان، ما می بینیم. ما وقتی یک شوک به اقتصاد وارد کرده ایم این شوک تا دوباره برگردد خودش طولانی خواهد بود. متاسفانه این شوک، آثار خودش را در سال 1397 نشان خواهد داد.
این شوک، نرخ تورم را به شدت بالا می برد. به شدت که می گویم یعنی نرخ تورم را می برد تا مرز شاید 14 درصد و 15 درصد و حتی بالاتر.

*بانک مرکزی ایران جدیدا ضریب اهمیت 12 گروه اصلی کالایی و خدماتی در شاخص تورم را به طور واضح اعلام می کند. سهم گروه اصلی «خوراکی ها و آشامیدنی ها» از نظر ضریب اهمیت شاخص تورم 25.51 درصد از کل 100 درصد و ضریب اهمیت گروه اصلی «مسکن» 37.05 درصد است. ضریب اهمیت 10 گروه اصلی دیگر خیلی کمتر است و از جمله ضریب گروه اصلی حمل و نقل که 8.9 درصد است.
در خصوص دو گروه اصلی پر اهمیت در این شاخص، آیا دادن ضریب اهمیت 25 درصدی به خوراکی ها و آشامیدنی ها و همچنین دادن ضریب اهمیت 37 درصدی به گروه مسکن منطقی به نظر می رسد یا این که احیانا باید سهم بیش تری به خوراکی ها و آشامیدنی ها داده شود؟

-در درجه اول، به نظر من، وزن خوراکی ها در سبد خانوارها، بیش تر است. بعد هم وزن حمل و نقل قابل توجه است. به اضافه این که تورم در شهرها و بخش استیجاری، خیلی بالا هست. هزینه های بهداشت و درمان هم در سبد هزینه خانوارها قابل توجه است.

*ضریب اهمیت گروه اصلی بهداشت و درمان در نموداری که بانک مرکزی برای شاخص تورم اعلام کرده 7.83 درصد است.

-به نظر من، ضریب اهمیت گروه بهداشت، باید خیلی بالاتر باشد.

*ضریب اهمیت خوراکی ها و آشامیدنی ها 25 درصد است و ضریب اهمیت گروه پوشاک و کفش 4.62 درصد است...

-ضریب اهمیت پوشاک هم کم است و باید اضافه شود.

*اگر قرار باشد ضریب اهمیت گروه های اصلی پوشاک و بهداشت اضافه شود فرضا باید از ضریب اهمیت گروه اصلی مسکن کم شود. از طرفی شما می گویید هزینه مسکن، سهم زیادی در هزینه های خانوارها دارد.

-یکی از بخش های پرهزینه در ایران، همان مسکن است و در رده های دوم و سوم است.

*فکر می کنید ضریب اهمیت شاخص تورم چگونه باید تعیین شود که خانواده ها و مردم به راحتی آماری را که اعلام می شود بپذیرند؟

-آنچه که مردم می گویند و آنچه که بر هزینه خانواده ها تاثیر می گذارد بیش تر، خوراکی ها و حمل و نقل است و بیش تر، هزینه اجاره است و بیش تر، بهداشت است.
ضریب های اهمیت این اقلام باید افزایش پیدا کند. به نظر من، باید یک بازنگری در این زمینه انجام شود.

*نرخ کلی تورم برای سال 1396 در حد 9.6 درصد بوده و نرخ تورم فروردین امسال 9.2 درصد اعلام شده. تورم گروه اصلی خوراکی ها در فروردین امسال 12 درصد بوده است. آیا این مقدار تورم گروه خوراکی ها برای مردم قابل پذیرش نیست؟

-خیر. باید بیش تر باشد. بازنگری دقیق در تعیین سهم گروه های اصلی شاخص تورم، یک مساله عمده است. آنچه که ما در واقعیت می بینیم با این چیزی که اعلام می شود خیلی متفاوت است.

*تغییر قیمت حدود 380 قلم کالا و خدمت از مسکن و خوراکی ها و اقلام دیگر برای اندازه گیری تورم بررسی می شود. نیاز هست که این تعداد اقلام در شاخص تورم اندازه گیری شود؟

-وقتی به این شکل تعداد اقلام را گسترده کنیم دقیق تر است. اما آنچه که مهم است، وزن این اقلام در سبد زندگی مردم عادی است یعنی اکثریت مردم.

*در دی ماه سال 1395 با جنابعالی مصاحبه ای داشتیم. در آن زمان که تورم تا 8.6 درصد کاهش پبدا کرده بود، گفتید نرخ تورم کمتر از 8 درصد نخواهد شد.
این تحلیل شما بود و عملا در ماه های بعد از آن هم نرخ تورم کمتر از 8.6 درصد نشد. به عنوان جمع بندی بحث، چرا نرخ تورم به کمتر از 8.6 درصد کاهش پیدا نکرد و در اواخر سال 1395 و سال 1396 یک مقدار افزایش پیدا کرد؟

-یکی از دلایلش این بود که حالت رکود در کشور حاکم بود. به اضافه این که دولت به شدت کنترل کرد. قدرت خرید مردم هم پایین بود. برای این که قیمت ها پایین تر بیاید به شدت واردات را گسترش داد.

*پیش از این هم به دلایلی اشاره کردید که باعث شدند نرخ تورم به سمت 4 درصد نرود. آیا عوامل دیگری در کنار رکود و کنترل قیمت ها هم بود که باعث می شد تورم به زیر 8 درصد نرود؟

-می توانست نرخ تورم به سمت پایین تر برود ولی برخی شرایط بود که برای دولت، قابل شناخت نبود مخصوصا در سه ماهه آخر سال 1396. مشکلات، بدتر شد و فشار، بیش تر شد. در نتیجه آن چیزی که دولت پیش بینی می کرد انجام نشد.

کانال عصر ایران در تلگرام

تماشاخانه