شايعه به عنوان نوعي "نظر" يا حتي "باور" داراي دو مشخصه انتقال غيررسمي(دهان به دهان) و نامشخص بودن منشاء است و هنگامي به وجود مي‌آيد كه اطلاعات كافي، دقيق و درست درباره‌ي يك موضوع وجود ندارد. يک شايعه به هر دليلي که پخش شده باشد وقتي به فرد ديگري منتقل شود، فرد جديد اين شايعه را براساس تعصبات، نگرش‌ها، پيش‌داوري‌ها، ترس‌ها، خوش‌بيني‌ها، علائق و نفرت‌هاي خود دريافت کرده، انتقال مي‌دهد و ممکن است توسط افراد مختلف تحريف يا کم و زياد شود. هم‌چنين شايعات علاوه بر اثرات مخرب در بين مردم يك جامعه گاهي نيز مي‌توانند دستاويز دشمنان يا برخي فرصت‌طلبان سياسي، اقتصادي و ... قرار گيرند يا مايه خنده و استهزاي برخي را فراهم آورند.

شايعه يك مقوله اجتماعي و رواني است اما بيشتر در وضعيت‌هاي "ناهنجاري" در جامعه به وقوع مي‌پيوندد؛ اين بدان معني است كه شايعه گزارش تأييد نشده‌اي از وقايع است كه به تعريف و تبيين وضعيت‌هاي مبهمي‌ كه به صورت دو پهلو ظاهر مي‌شوند، كمك مي‌كند.

شايعه پيامي ‌است كه در ميان مردم رواج مي‌يابد، ولي واقعيت‌ها آن را تأييد نمي‌كند. شايعه در موقعيت‌هايي رواج مي‌يابد كه مردم مشتاق خبر باشند ولي نتوانند آن را از منابع موثق دريافت كنند. هرگاه آدم‌ها مشتاق خبرگيري درباره قضيه‌اي باشند، به هر نوع اطلاعاتي در اين باره متوسل مي‌شوند و سپس آن اطلاعات را در ميان خودشان پراكنده مي‌سازند.

از نظر جامعه‌شناسي، پديده "شايعه" فرايندي است كه از طريق آن، اخباري پخش و اغلب قلب مي‌شود، بدون آنكه از مجراهاي رايج گذشته باشد. شايعه مي‌تواند از يك اطلاع نادرست منشاء بگيرد يا آنكه منبع آن اطلاعي درست ولي اغراق‌آميز و درهم باشد. آن خبر از فردي به فرد ديگر و از گروهي به گروه ديگر منتقل مي‌شود، بدون آنكه منشاء آن مشخص يا دلايل قطعي درباره صحت آن وجود داشته باشد.

از همين دست نظرات است كه چند ماهي است شايعه خريد اقلام قديمي از قبيل چرخ خياطي، چراغ‌هاي روشنايي نفتي و سكه‌هاي قهوه‌يي رنگ پنج توماني ضرب سال 59 در بعضي مناطق جنوبي كشور پخش شده و برخي با انتقال دهان به دهان آن را به سرعت اشاعه داده‌اند؛ اما همه با اين سوال روبرو شده‌اند: حقيقت است يا شايعه؟

به گزارش ايسنا، در سطح شهر شيراز و شهرستان‌هاي اطراف تعدادي از مردم با يكديگر از خريد اقلامي حرف مي‌زنند كه مدتي كمياب شده است وهيچ كس هم از عاقبت فروش يا خريد آنها خبري ندارد و اگر به دنبال اشخاص پيگير اين خريد بگردي جز به اشخاص مجهول‌الهويه به كسي نمي‌رسي!

عصر است، چهارراه زند مملو از جمعيت، صداي "5 توماني، 200 تومان" عده‌اي را به سمت خود مي‌كشد، از جواني كه مردم را به خود جمع كرده و مي‌گويد سكه‌هاي 5 توماني را به قيمت بالاتر مي‌خرد، مي‌پرسم كه اين سكه‌ها رابه كجا مي‌برد و دليل خريد آن چيست؟

جوان مي‌گويد: اين سكه‌ها را لازم دارم و بابت آن پول بيشتر مي‌پردازم، اگر سكه داري بيار و اگر نداري مزاحم كاسبي مردم نشو!

در روزهايي كه اين ماجراها بر سر زبان مردم افتاده از يك جوان كه ظاهرا شيرازي نيست، درخصوص اين سكه‌ها سوال مي‌كنم، مي‌گويد: من از بوشهر به شيراز آمدم و سكه‌هاي 50 ريالي مدت‌هاست كه در بوشهر كمياب شده و بين مردم شايعه شده كه اين سكه‌ها را200 تومان مي‌خرند.

"اميد" ادامه داد: جالبه! جالبه! فكر كردم فقط همشهري‌هاي من از خبر خريد سكه‌ها مطلع‌اند! پس اين حرف‌ها به شما هم رسيده است.

اميد كه از مغازه دارهاي خيابان ليان بوشهر است، مي‌گويد: هفته پيش مردي افغان كه سر و وضع مرتبي هم داشت، سراغ من و چند نفر از كسبه همسايه آمد و گفت كه اگر سكه‌هاي قديمي 5 توماني داشته باشيم، حاضر است هر پنج تاي آن‌ها را 200 تومان خريداري كند.

اين كسبه بوشهري براين باور است كه ماجراي خريد سكه‌هاي 5 توماني توسط اين افراد مشكوك است و مي‌افزايد: وقتي از مرد افغان پرسيدم دليل خريد سكه‌هاي چيست پاسخ مشخصي نداد و سعي در منصرف كردنم از اين سوال داشت.

پس از پرس و جوهاي متعدد مشخص شد طي هفته‌هاي گذشته چند تبعه‌ي شيك پوش افغان، سراغ كسبه‌ي مختلف، خصوصا آنهايي كه بيشتر با پول خرد سر و كار داشته‌اند رفته و وعده خريد سكه‌هاي 5 توماني را به آنها داده‌اند.

يك زن افغان نيز درباره خريد سكه‌هاي 50 ريالي در بوشهر گفت: سكه‌هاي 5 توماني را آب كرده و فولادش را مي‌فروشند!

ناصر اسماعيل پور، ناظر پولي بانك مركزي در استان فارس در پاسخ به موضوع خريد سكه‌هاي قهوه‌يي 50 ريالي توسط افراد ناشناس مي‌گويد: تا آنجايي كه مطلع‌ام و بانك مركزي اعلام كرده اين سكه‌ها عيارهايي از فلزات را دارد اما بيشتر خبر اين خريدها شايعه است!

وي ادامه مي‌دهد: دولت با واردات نيكل اين سكه‌ها را ضرب مي‌كرد و در سكه‌هايي كه عمده آن نيكل بود، ارزش نيكل بيش از قيمت ارزشي سكه مي‌شد كه پس از آن به دليل ذوب و فروش نيكل سكه‌ها توسط سود جويان، بانك مركزي اقدام به كاهش عيار و وزن آن‌ها كرد.

اسماعيل پور افزود: شايعه وجود عياري از فلزات گرانبها در سكه‌ها حدود 10 سال پيش هم به سرعت بوجود آمد و به همان سرعت هم از زبان مردم بيرون رفت.

اين ناظر پولي بانك مركزي در فارس به پيگيري‌هاي خود درخصوص خريداران و يا فروشندگان سكه‌هاي 50 ريالي اشاره مي‌كند و مي‌گويد: پيگيري‌هاي زيادي براي يافتن خريداران سكه‌ها و دليل خريد آنان كرده‌ايم اما در اين پيگيري‌ها كه در سراسر استان صورت گرفته به شخص خاصي نرسيده‌ايم.

وي هم‌چنين ادامه مي‌دهد: چندي پيش شخصي به يكي از شعب بانك‌هاي استان مراجعه كرده و تقاضاي خريد سكه‌هاي 5 توماني از بانك را داشته است، ولي پس از آن كه به او گفته بودند سكه‌هاي زيادي براي فروش ندارند ديگر مراجعه‌اي به بانك نكرده است.

اسماعيل پور براين باور است كه عده‌اي سودجو با شنيدن شايعه خريد سكه 50 ريالي خود سرانه اقدام به خريد كرده‌اند بي آنكه مشتري براي خريد آنان با مبلغ بيشتر باشد.

وي افزود: كسي راپيدا نكرده‌ايم كه در حد زياد سكه‌ها را خريده باشد و تنها از خريد صحبت به ميان آمده است!

اين ناظر پولي بانك مركزي در فارس درخصوص خريد اين سكه‌ها با پول بيشتر توسط بانك مركزي نيز مي‌گويد: بانك مركزي تنها مازاد سكه‌ها و پول‌هاي شعب را به همان قيمت مي‌خرد نه يك ريال بيشتر و نه كمتر!

شايعه خريد سكه‌هاي 50 ريالي در استان‌هاي سيستان و بلوچستان و ساير استان‌هاي همجوار فارس نيز رواج يافته است!

اما شايعه خريد سكه‌هاي 50 ريالي تنها گوشه‌اي از شايعات خريدهاي امروز اقلام قديمي در بين مردم است و شايعه ديگر كه اين روزها حسابي منتشر مي‌شود، خريد چرخ‌هاي خياطي قديمي است.

سه جواني كه سوار تاكسي مي‌شوند از خريد چرخ خياطي‌هاي شير نشان قديمي سخن مي‌گويند، از آنان در مورد اين خريد كه چندمين بار است در اين چند هفته شنيده‌ام، سوال مي‌كنم، مي‌گويند‌: عده‌اي حاضرند چرخ‌هاي خياطي قديمي با مارك مارشال را باقيمت 800 هزار تا يك ميليون تومان خريداري كنند و اطلاعاتي بيشتر از اين هم نداريم.

از حرف‌هاي آنها نيز مشخص شد خريداران چرخ‌هاي خياطي هم ناشناس بوده و تنها براي چرخ‌هايي كه مارك آنها مارشال يا همان دوشير نشان بوده و داراي پروانه مشكي هستند، حاضرند پول بدهند.

در اين خصوص به سراغ يكي از تعميركار‌ها و فروشنده‌هاي قديمي چرخ خياطي در شيراز رفته واز او دراين باره مي‌پرسم. او مي‌گويد: من هم اين شايعه را شنيده‌ام و با اين همه تجربه‌اي كه دراين زمينه دارم، چيزي در چرخ‌هاي خياطي نديده‌ام.

اين تعميركار پيشكسوت براين باور است كه شايد دليل بوجود آمدن شايعه خريد "مارشال" يك شايعه تبليغاتي باشد و پيرو خريد چرخ‌هاي اين كارخانه، توسط نمايندگي‌ها و تعويض آن با چرخ صنعتي است زيرا كه چند سالي است اين شركت به تعويض چرخ خياطي‌هاي كهنه با نو اقدام كرده است.

وي ادامه مي‌دهد: دراين مدت مراجعه كنندگان به مغازه‌ام چند برابر شده و همه مي‌پرسند كه اين چرخ‌ها را براي چه مي‌خرند و هر كسي حرفي مي‌زند. يكي مي‌گويد در اين چرخ‌ها طلا به كار رفته و يكي هم مي‌گويد اورانيوم(!) اما خدائيش داخل چرخ‌ها را هرچه گشتم چيزي نبود!

اين تعميركار و فروشنده چرخ‌هاي خياطي هم‌چنين افزود: نديده‌ايم كسي چرخ‌ها را بخرد و تنها درحد شايعه است!

حسن، نوجوان شيرازي نيز در پاسخ به اين سوال كه آيا از خريد چرخ‌هاي قديمي چيزي مي‌داند، مي‌گويد: اين شايعه به خانه ما هم آمده و اختلافاتي را بوجود آورده چون مادربزرگم كه چند سال پيش فوت شده يكي از اين چرخ‌هاي خياطي را داشت و هنگام تقسيم اموال او، چرخ را به عمه‌ام به عنوان يادگاري داده‌اند.

وي ادامه داد: حالا كه اين شايعه به وجود آمده عمويم گفته اين چرخ خياطي ارزش ميليوني داشته و بايد آن را بفروشيم و پولش را بين هم تقسيم كنيم و اين گونه اختلافات شديدي در خانواده‌مان بوجود آمده است!

به دنبال شايعه خريد چراغ‌هاي روشنايي قديمي هم رفتيم و باز هم به افراد ناشناس رسيديم و كسي را نيافتيم كه خريده يا فروخته باشد.

و اين شايعه هم مردم را به جنب و جوش انداخته تا برخي محقق شوند و به دنبال پاسخ اين سوال عجيب بگردند كه "اورانيوم غني شده اين چراغ‌هاي روشنايي چگونه موبايل را خاموش مي‌كند؟!!"

مهدي، يكي از افرادي كه خدمات اينترنتي ارائه مي‌دهد، مي‌گويد: تاكنون افراد زيادي براي دريافت مطالبي با عنوان "چگونه اورانيوم غني شده موبايل را خاموش مي‌كند" مراجعه كرده‌اند و بازار اين مطالب داغ است!

اما نتيجه همه پيگيري‌ها به افراد ناشناس ختم شد و به اين رسيديم كه سكه‌هاي قديمي50 ريالي، چرخ‌هاي خياطي و چراغ‌هاي روشنايي خود را به عنوان يادگاري از گذشته براي خودتان نگه داريد كه نه قيمت ميليوني دارند و نه مشتري!

کانال عصر ایران در تلگرام

تماشاخانه