در مورد نكته اول بايد گفت كه تكنيك‌هايي وجود دارند كه با به كارگيري آنها هنگام مطالعه، مي‌توانيم آنچه را مي‌خوانيم بهتر و قوي‌تر حفظ نماييم؛ پس بايد نكاتي را رعايت كنيم!

اما در نكته دوم، براي حركت از وضع موجود تا رسيدن به وضع مطلوب، نياز به اجتهاد و زمان و تدبير داريم. تقويت حافظه ، نياز به اجراي برنامه‌هاي خاصي دارد؛ پس بايد روي حافظه سرمايه‌گذاري كنيم!

رعايت كنيم!

به غير از هدف، در حفظ عميق مطالب، تمركز و مرور و يادداشت‌برداري و تغذيه، سهم اصلي و بسزايي دارند كه در بروشورهاي جداگانه‌اي به صورت تخصصي به آنها پرداخته يا خواهيم پرداخت. در اينجا قصد داريم تكنيك‌هايي كاملاً كاربردي را به شما معرفي نماييم تا با رعايت آنها، ورود اطلاعات به حافظه آسان‌تر، پايداري آنها بيشتر و يادآوري مطالب سريع‌تر شود.

خلق يادياري ذهني

كاربرد نشانه‌هاي كاغذي شبيه پيكان را به ياد آوريد؛ پشتوانه‌اي ساده و موثر كه به ما يادآوري مي‌كند كه قبلاً تا كجاي كتاب را خوانده‌ايم و بايد از كجا مطالعه را ادامه دهيم.

ياديارهاي ذهني، همين نقش را ايفا مي‌كنند، نشانه‌گذاري ذهني براي اطلاعات خوانده شده كه بايد هنگام مطالعه و درك ايجاد شوند. خلق ياديارهاي ذهني، نتايج معجزه‌آسايي به همراه دارد. برخي از اين ياديارهاي مهم عبارت‌اند از:

1- رابطه و تداعي

حفظ تنها و جدا از هم مطالب، باعث فراموشي سريع آنها خواهد شد؛ در حالي كه خلق رابطه و ايجاد تداعي بين داده‌هاي وارد شده به حافظه، به خاطر سپاري و يادآوري كم نظيري را به همراه خواهد داشت.

ايجاد رابطه مي‌تواند ميان داده‌هاي داخل متن يا ميان داده‌هاي متني با داده‌هاي فرضي خارجي صورت بگيرد. اين رابطه‌ها بايد خلاقانه، تداعي‌گر، ساده، پرتحرك و همراه با چاشني مبالغه و تخيل ايجاد شوند. پس سعي كنيد بين نكات كليدي استخراج شده از متن، رابطه منطقي يا به ظاهر غيرمنطقي ايجاد كنيد. خلق رابطه و ايجاد تداعي، كليد طلايي ورود و نگهداري اطلاعات در حافظه است.

براي مثال، در مبحث كلامي ضرورت معاد، مي‌توانيد ميان كلمات كليدي معاد، راه فطرت، برهان حكمت، برهان عدالت و برهان رحمت كه از داخل متن كتاب به عنوان قله‌هاي اساسي بحث استخراج شده‌اند، رابطه ايجاد كنيد؛ براي مثال:

«هميشه آقا معاد مي‌گه راه افتادن آدما بي‌حكمت نيست؛ خصوصاً آدماي عادلي كه به رحمت خدا اعتقاد دارن.»

2- تصوير ذهني

سعي كنيد تصويري از آنچه مطالعه مي‌كنيد، در ذهن مجسم كنيد. براي مثال، هنگام حفظ شأن نزول سوره دهر، مي‌توانيد تصوير شأن نزول نقل شده را در ذهن خود بسازيد:
تصويري از بيت حضرت اميرالمؤمنين(ع)، بيماري امام حسن و امام حسين(عليهما السلام)، نذر و روزه امام علي(ع) و حضرت فاطمه(س)، دادن غذاي افطار روز اول به مسكين، دادن غذاي افطار روز دوم به كودك يتيم، دادن غذاي افطار روز سوم به اسير، نزول جبرئيل (ع) بر پيامبر اكرم(ص) و آوردن سوره مباركه دهر.
و يا ساخت تصويري خيالي براي تعريف «مفعول به »:
«هو اسم منصوب وقع عليه فعل الفاعل و لم تغير لأجله صوره الفعل»

بر اساس مثال «نصر علي سعيداً»، علي را شخصي ياري دهنده تصور كنيد كه با افتخار و سري برافراشته (مرفوع) به سعيد (مفعول به) كمك مي‌كند. سعيد هم، چون مي‌بيند علي كمكش هميشه به همين شكل است و بين افراد مختلف، تفاوتي قائل نيست (لم تغير لأجله صوره الفعل)، از داشتن دوستي مثل علي، حس غرور مي‌كند.

3- كشف كاربردها

مي‌توانيم براي برخي از متوني كه مطالعه مي‌كنيم، كاربردهايي را در عالم واقعي يا ذهني بيابيم . براي حفظ بهتر مفاهيم منطق، كشف كاربردها، روش مناسب و مجربي است. كمي ذهن خود را سيال كنيد تا كاربردهاي عملي، خود را به شما نشان دهند. كشف كاربردهاي عملي، خود را به شما نشان دهند. كشف كاربردها، باعث جلب توجه حافظه شده و به عنوان يك تكيه‌گاه مطمئن براي به خاطرآوري مطالب، ايفاي نقش مي‌كند.

4- برجسته‌سازي

هنگام مطالعه، كلمات و مفاهيم و جملات كليدي را برجسته كنيد. خط كشيدن زير آنها، استفاده از ماژيك فسفري و … كمك شاياني به ورود صحيح اطلاعات به حافظه مي‌كند. فقط آنچه را كه مهم است، برجسته كنيد و از افراط در به كارگيري اين تكنيك خودداري نماييد.

5- ياديارهاي ديگر :

- ربط حروف اول كلمات
حرام: حبشه، رم ، ايران و مصر؛ كشورهايي بودند كه پيامبر اكرم(ص) براي سران آنها نامه نوشت.
ملخها: مخزن‌الأسرار، ليلي و مجنون، خسرو و شيرين، هفت پيكر و اسكندرنامه، آثار نظامي گنجوي هستند.

- خلق نمادها
اين تكنيك بيشتر براي حفظ نام نويسندگان، علماء‌ و دانشمندان، مليت و آثار آنها به كار گرفته مي‌شود. به اين ترتيب كه براي كشور آن عالم، نمادي در نظر مي‌گيريم؛ سپس ميان آن نماد و نقاط برجسته زندگي‌نامه آن عالم، تصوير قابل تجسمي خلق مي‌كنيم.

- شعر ، نظم و نثر
قالب و آهنگ شعر، كمك زيادي به حفظ مي‌كند. «ألفيه ابن مالك» در باب صرف و نحو، نمونه‌اي بارز اين تكنيك است.

-تعريف كردن
تعريف و بيان لفظي مطالبي كه آموختيم، يكي از شيوه‌هاي موثر تثبيت حفظ است. مباحثه نيز از همين قسم است. البته دقت كنيد كه تعريف و مباحثه حتماً بايد بعد از مطالعه و درك صورت گيرد.

-طرح سؤال قبل از مطالعه
قبل از اينكه شروع به مطالعه كنيد، با نگاهي سريع به تيترهاي اصلي و فرعي متن، تصاوير و جداول و متنهاي مجزا شده، سعي كنيد سوالاتي را در باب اين مطلب طراحي كنيد. طرح سؤال باعث ايجاد علاقه و انگيزه مي‌شود و از همه مهم‌تر، آهن‌رباي حافظه را براي جذب اطلاعات خوانده شده، در بالاترين قدرت خود قرار مي‌دهد. طرح سؤال، شاه ستون خيمه مطالعه است(3).

- بازتاب شرطي
مطالعه در شرايط ثابت، وسعت كاربرد حافظه را افزايش مي‌دهد. مطالعه در مكان ثابت و مشخص، استفاده از زمانهاي ثابت در شبانه‌روز، رعايت وضعيت خاص و مشابه جسمي و محيطي و حتي استفاده از خودكار يا برگه يكسان براي يادداشت‌برداري، همگي باعث شرطي شدن مغز و استفاده قوي‌تر از حافظه مي‌گردند. (4)

-سرمايه گذاري كنيم!
براي درك بيشتر، بياييد حافظه را به عضله تشبيه نماييم. چگونه مي‌توان عضلاتي ورزيده داشت؟ پرورش عضلات چگونه انجام مي‌شود؟ آيا مي‌توان عضلات را با هدف استفاده بهينه‌تر از آنها تقويت كرد؟

جواب اين سؤالات، واضح است؛ چون افرادي را ديده‌ايم كه با تمرينات خاص و صرف زمان و تلاش مستمر توانسته‌اند عضلاتي ورزيده براي خود بسازند.

همين نسخه را براي حافظه هم توصيه مي‌كنيم. بايد اصول و تمريناتي را براي حافظه، طراحي كنيد. حافظه را با جديت به كار بگيريد و عرقش را درآوريد. از حافظه كار بكشيد و روي آن سرمايه‌گذاري كنيد تا از سودش يعني استفاده از حافظه‌اي ورزيده و قابل اعتماد بهره‌بگيريد؛ معامله‌اي كه پرسود است!

همان طور كه فعاليت مستمر و قاعده‌مند باعث پرورش عضلات مي‌شود، تقويت حافظه نيز دقيقاً به همين صورت است. برخي از اين اصول و تمرينات را معرفي مي‌كنيم:

-اللهم صل علي محمد و آل محمد
به طور كلي، ارتباط معنوي مستمر با ادعيه و اذكار، نيروي حافظه را به صورت شگفت‌انگيزي تقويت مي‌كند؛ به خصوص، استمرار در صلوات بر نبي مكرم اسلام (ص) و خاندان پاك و مطهرش. البته دعاهاي خاصي هم براي مطالعه، حفظ و درك نقل شده كه معروف‌ترين آنها دعاي قبل از مطالعه است. يا دعايي كه براي پايداري مطالب و فراموش نكردن آنها توصيه شده است:

«اللهم افتح علي فتوح العارفين بحكمتك و انشر عليّ رحمتك و ذكرني ما نسيت يا ذالجلال و الإكرام»
يا دعاي معروف «سبحان من لايعتدي علي اهل مملكته…» كه پيامبر اكرم(ص) سفارش كرده‌اند در تعقيبات نمازها خوانده شود. مداومت در قرائت اين دعا، باعث افزايش حافظه انسان مي‌شود.
شيخ بهائي (ره) نيز براي تقويت حافظه، مداومت دعاي زير را در قنوت نمازها توصيه كرده است:

«اللهم ارزقني فهم النبيين و حفظ المرسلين و إلهام الملائكه المقربين آمين يا ربّ العالمين»

-حفظ كردن آيات قرآن و احاديث و دعاها

به خاطر سپاري آيات قرآن، احاديث معصومين(ع)، دعاها و حتي اشعار و عبارات زيباي ادبي، يكي از بهترين روشهاي به كارگيري حافظه است. حتي اگر به سختي حفظ مي‌كنيد، باز هم كوتاه نياييد و خود را به وسط ميدان بفرستيد. كم كم حفظ كنيد. حتي يك آيه كوچك يا يك حديث كوتاه يا بيتي از يك شعر زيبا، مي‌تواند شما را يك قدم به جلو ببرد. نتيجه تداوم در فعاليت حافظه، تقويت پله پله آن را به همراه خواهد داشت.

- حفظ كلمات

هدف اين تمرين، فشار نسبي به حافظه براي ورزيدگي بيشتر آن است. در اين تمرين، تعدادي كلمه غيرمرتبط در كنار هم مي‌نويسيم. سپس با ساخت يك داستان كه همه كلمات را به هم ربط مي‌دهد، سعي مي‌كنيم كلمات را به خاطر بسپاريم. بعد از ساخت داستان، به صورت ذهني آن را براي خود تكرار كرده و دقت مي‌كنيم كلمات را يكي يكي به خاطر آوريم. تمرين حفظ كلمات، يكي از مؤثرترين روشهاي سرمايه‌گذاري بر روي حافظه است. در اين تمرين با 10 كلمه شروع مي‌كنيم. آرام آرام پنج كلمه پنج كلمه به آن اضافه مي‌كنيم. به كلمات و داستان زير توجه كنيد:

كتاب، آينه، خودكار، تلقن، پرده، ساعت، دفتر، فرش، انگشتر، ميز
«كتابم را برداشتن. تا رفتم جلوي آينه، خودكار بدجور از جيبم افتاد روي تلفن و صداي بوق آزادش را درآورد. تا آمدم قطعش كنم، پايم رفت روي پرده و نصفش را كندم. ساعتم را كه ديدم، يادم افتادم ديرم شده؛ بايد دفتر دوستم را مي‌بردم خانه‌اش. داشتم مي‌رفتم كه پايم خورد به گوشه فرش و افتادم زمين، حالا انگشترم معلوم نبود كجا افتاده، آخر بار زير ميز پيدايش كردم و رفتم.»

به خاطرسپاري كلمات بر اساس ساخت داستان رابطه‌مند، باعث تحريك حافظه و افزايش توان كاركرد آن مي‌شود. دقت كنيد كه ساخت داستان و يادآوري آن ذهني بوده و نوشتن آن لازم نيست.

- حفظ اعداد

اين تمرين دقيقاً با هدف و روشن تمرين حفظ كلمات انجام مي‌شود و تنها تفاوتش‌ قوي‌تر بودن آن است. در اين تمرين سعي مي‌كنيم بين اعداد، رابطه ايجاد كرده و آنها را حفظ نماييم. در اين تمرين، ابتدا بايد براي اعداد 0 تا 9 كلماتي جايگزين انتخاب كنيم. حالا بايد داستان را براي كلمات جايگزين بسازيد. پس از ساخت داستان با يادآوري ذهني داستان، سعي كنيد اعداد را به خاطر آوريد. كم كم تعداد اعداد را زياد كنيد. اين تمرين، نتايج حيرت‌آوري براي شما خواهد داشت.

- بازي با اعداد

1- شمارش معكوس
مثلاً عدد 5000 را در نظر بگيريد. سه تا سه تا از آن كم كرده و ذهني بشماريد.

2- ضرب و تقسيم ذهني
مثلاً براي ضرب يك عدد در 5، مي‌توان آن را به 2 تقسيم كرد و يك صفر جلوي آن گذاشت.
يا براي ضرب يك عدد در 25، مي‌توان آن را بر 4 تقسيم كرد و دو صفر جلوي آن گذاشت.
اين ضرب و تقسيم‌ها را به صورت ذهني انجام دهيد.

لازم به ذكر است كه مهم‌ترين عامل در سرمايه‌گذاري موفق بر روي حافظه، استمرار در تمرينات است.

امام صادق (ع) فرموده‌اند:
عملي را كه تصميم بر انجام آن مي‌گيري، مبادا مدتش كمتر از 12 ماه باشد.

کانال عصر ایران در تلگرام

تماشاخانه