با اين همه مي‌توان گفت كه با توجه به گستردگي سواحل، بنادر و درياها در كشور و پيشينه دريانوردي ايرانيان، كارهاي انجام شده در اين رشته مهم باستان‌شناسي بسيار كم و اندك بوده و سرمايه‌گذاري‌هاي موجود بسيار ناچيز بوده است. اين نكته‌اي است كه عموم متخصصان از جمله توفيقيان بر آن اذعان دارند.

تهران امروز نوشت: در پي كشف كشتي ساساني در عمق آب‌هاي خليج فارس،«حسين توفيقيان» سرپرست هيات كاوش و مدير گروه باستان‌شناسي زير آب در پژوهشكده باستان‌شناسي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري كشور اعلام كرد كه كار مستندسازي اوليه از اين آثار به‌زودي آغاز خواهد شد.

وي در توضيح اين مطلب گفت: «با توجه به اينكه اولين فيلمي كه از اين كشتي در اعماق خليج فارس تهيه شده به اندازه لازم شفاف و دقيق نيست، از اين رو هيات پژوهشي در تدارك مستندسازي مفصلي از آثار به دست آمده است.»

به گفته توفيقيان اين كار مستلزم فيلمبرداري مجددي در شرايط ايده‌آل است تا به وضوح روشن شود كه دقيقا با چه آثاري مواجه هستيم. آيا محموله‌اي در آنجا وجود داشته يا صرفا خود كشتي است كه در اين منطقه غرق شده است.

به گفته وي در حال حاضر اطلاعات موجود منحصر به فيلمي است كه در شرايط پس از توفان تهيه شده است ازاين رو تجديد فيلمبرداري در شرايط مناسب ضروري است.

فارس با هدف مستندسازي اوليه از كشتي ساساني كشف شده در خليج فارس، به زودي توسط هيات كاوش در اين منطقه آغاز مي‌شود.

در پي كشف كشتي ساساني در عمق آب‌هاي خليج فارس،«حسين توفيقيان» سرپرست هيات كاوش و مدير گروه باستان‌شناسي زير آب در پژوهشكده باستان‌شناسي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري كشور اعلام كرد كه كار مستندسازي اوليه از اين آثار به‌زودي آغاز خواهد شد.

درعين حال هيات كاوش طي اين مدت با بازنگري در شواهد باستان‌شناسي موجود به اين نتيجه رسيده است كه كشتي به دست آمده، نه يك كشتي اشكاني بلكه يك كشتي ساساني است در جايي كه در ابتداي كشف اين كشتي احتمال مي‌رفت كه آثار موجود مربوط به دوره اشكانيان باشد. توفيقيان در اين زمينه اظهار داشته است كه طبق شواهد باستان‌شناسي موجود در خشكي و در نواحي بندري واقع در خليج فارس، اكنون تقريبا مطمئن شده‌ايم كه كشتي به دست آمده مربوط به دوره ساساني است نه دوره اشكاني.

باستان‌شناسان عقيده دارند كه طبق شواهد موجود، اشكانيان اساسا در منطقه خليج فارس حضور درخشاني نداشته‌اند اما هخامنشيان و به ويژه ساسانيان داراي سوابق و يك دوره طلايي از نظر فعاليت‌هاي دريايي در خليج فارس بوده‌اند .

كاخ چرخاب در برازجان و بردك سياه و كاخ سنگ سياه همه از آثار شاخص هخامنشي در اين منطقه هستند كه نشانگر سيادت دريايي هخامنشيان در خليج فارس است.

شواهد موجود در سواحل خليج فارس، به ويژه يك دوره طلايي فعاليت‌هاي دريايي و تجارت بحري ساسانيان را در اين منطقه به نمايش مي‌گذارد. بندر سيراف كه از جمله مهم‌ترين و پر رونق‌ترين بندرهاي ايران در دوره اسلامي است، در اصل در دوره ساساني بنياد گرفته است. بندر مهرويان، سينيز و ديگر بندرهاي باستاني در سواحل عربي‌تر خليج فارس نيز عمدتا ريشه در دوره ساساني دارند كه تا اواسط دوره اسلامي نيز رونق خود را حفظ كرده‌اند.

علاوه بر اين بندر شيف و مجموعه باستاني ريشهر در بوشهر و نيز محوطه هزار مردان يا زار مردان نيز كه همه محوطه‌هايي باستاني در جوار سواحل خليج فارس در بوشهر هستند در اكثر كاوش‌هاي باستان‌شناسي همگي آثار مهمي ا ز دوره ساساني داشته‌اند.

به هر روي در مرحله جديد كار كه به گفته مسوولان از هفته آينده آغاز خواهد شد، هيات باستان‌شناسان در صدد است نمونه‌هايي را از عمق آب خارج كند تا بر اساس مدارك موجود امكان بررسي‌هاي بيشتر و مستندسازي دقيق آثار عرق شده در اين منطقه فراهم آيد. اما چنان كه توفيقيان نيز يادآور شده با توجه به حساسيت و آسيب‌پذيري آثار، دشواري كار و كمي امكانات موجود، ممكن است تنها به تهيه يك فيلم شفاف براي درك بهتر يافته‌هاي اوليه بسنده شود.

دشواري كار، كمي امكانات موجود و ضرورت تامين تجهيزات بسيار و اعتبارات كلان، اگر چه موضوعي است كه دكتر «حسن فاضلي» مدير پژوهشگده باستان‌شناسي نيز بر آن تاكيد كرده اما به نظر مي‌رسد در رفع اين دشواري‌ها و كمبود‌ها بيشتر به امكانات ديگر نهادها و دستگاه‌هاي مرتبط با فعاليت‌هاي زير دريا اميد بسته است تا تامين امكانات و تجهيزات موردنياز در تيم باستان‌شناسي زير آب: «هم اكنون برخي تجهيزات باستان‌شناسي زير آب در ايران فراهم شده و كارهايي نيز صورت گرفته است اما اين تجهيزات به صورت بالقوه در نيروي دريايي و برخي شركت‌هاي خصوصي وجود دارد كه بايد با مذاكره و اقدامات لازم از صورت بالقوه به صورت بالفعل درآيد.»

وي در اين زمينه كه تاكنون در جذب كمك‌ها و امكانات ساير دستگاه‌هاي مرتبط با فعاليت‌هاي دريايي در كشور چه اقداماتي صورت گرفته است گفت: «تاكنون مذاكرات اوليه با برخي دستگاه‌ها نظير نيروي دريايي و وزارت دفاع و همه ارگان‌هايي كه به نحوي با كار در زير دريا و استفاده از تجهيزات وابسته نظير زيردريايي و غواصان باتجربه درگير هستند صورت گرفته و مورد استقبال قرار گرفته و تا دو هفته ديگر برنامه‌ريزي براي آغاز مرحله دوم عمليات كه شامل ‌شناسايي و مستند‌نگاري آثار مكشوفه در منطقه است، آغاز مي‌شود.»

مدير پژوهشكده باستان‌شناسي در مجموع اين طرح پژوهشي را با توجه به سوابق تاريخي تجارت ايرانيان با آسياي دور در دوره ساسانيان، سند اثبات سيادت تاريخي ايرانيان در اين منطقه مي‌داند و عقيده دارد اجراي اين برنامه پژوهشي، امروزه از نظر ژئوپلتيك و روابط بين‌الملل بسيار حائز اهميت است. از اين رو اظهار اميدواري كرده است كه با توجه به ضرورت اجراي برنامه‌هاي مطالعاتي گسترده‌تر درباره خليج فارس كه در سطح مديريت كلان كشور مطرح است، اجراي اين پروژه و تامين تجهيزات لازم نيز با كمك مسوولان تمام دستگاه‌هاي مرتبط با موضوع در كشور عملي شود.

موضوع همكاري با هيات متخصصان يوناني نيز در جريان كشف كشتي ساساني در خليج فارس از جمله مسائلي بود كه همزمان با انتشار اين خبر، از قول برخي مسوولان سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري از جمله «طه‌هاشمي» مدير پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و دكتر فاضلي، مدير پژوهشكده باستان‌شناسي مطرح شده بود اما بنا بر اظهارات دكتر فاضلي، هنوز اقدامي عملي براي مذاكره با متخصصان يوناني صورت نگرفته است.

توفيقيان در مورد ضرورت همكاري يوناني‌ها و اساسا هيات‌هاي خارجي در كاوش‌هاي دريايي خليج‌فارس عقيده دارد كه اگر چه در مورد امكانات تخصصي و فني يوناني‌ها امكان‌سنجي شده اما نقش مشاركت و همكاري هيات يوناني در اين زمينه تنها از نظر دانش و تجربه و نحوه كاربرد تكنولوژي‌هاي موجود مي‌تواند كارساز باشد زيرا هر هيات خارجي كه در اين برنامه مشاركت كند قادر نيست تجهيزات لازم را نيز با خود از كشور متبوعش به همراه آورد و تامين اين تجهيزات همچنان ضرورتي جدي براي ادامه اين پروژه است.

وي اولويت نخست در برنامه‌هاي پژوهشي را با متخصصان داخلي مي‌داند اما روشن است كه باستان‌شناسي زير آب در داخل كشور فاقد تجربه كافي است و در مرحله حفاظت و مرمت و نحوه نگاهداري از آثار به دست آمده در زير آب، استفاده از متخصصان خارجي اجتناب ناپذير است.

با توجه به فقدان تجهيزات و تجربه كافي متخصصان داخلي در رشته باستان‌شناسي زير آب و ضرورت تامين هزينه كلان در اين زمينه به نظر مي‌رسد كه شايد هنوز زود باشد كه در مورد مجموعه فعاليت‌هاي باستان‌شناسي در كشور سخن بگوييم بنابراين آيا اساسا مي‌توان مدعي شد كه باستان‌شناسي زير آب در ايران وجود دارد؟

توفيقيان كه مديريت گروه باستان‌شناسي زيرآب را در پژوهشكده باستان‌شناسي نيز بر عهده دارد مي‌گويد: « بله اساسا تلاش‌هاي زيادي طي يك دهه گذشته صورت گرفته و اولين قدم‌ها در راه تشكيل و تجهيز گروه باستان‌شناسي زير آب در پژوهشكده باستان‌شناسي كشور برداشته شده است. بنابراين بي‌انصافي است اگر اين تلاش‌ها و امكانات و تجاربي را كه به كشفيات مهمي نيز در بندر گناوه و بندر ريگ در بوشهر انجاميده، ناديده بگيريم.»

دكتر فاضلي هم عقيده دارد كه هر چند گروه باستان‌شناسي زير آب مدتي است در ايران شكل گرفته و فعال شده و تاكنون كتاب‌ها و مقالات بسياري نيز در اين رشته بسيار تخصصي نوشته شده است، اما در مجموع بايد گفت كه باستان‌شناسي زيرآب در ايران بسيار جوان است.

بنابراين انتظار مي‌رود مراحل بعدي كار در اين زمينه مساله‌اي ملي و داراي اهميت بين‌المللي تلقي شود كه در برنامه‌ريزي مستلزم تهيه يك طرح جامع است و در مرحله اجرا نيز استفاده از تمام امكانات و تجارب موجود در كشور را مي‌طلبد.

کانال عصر ایران در تلگرام

تماشاخانه