عصرایران بررسی می کند:تشیع در فلسطین

موج جدید اسلام خواهی اگرچه در اروپا صبغه ای سلفی داشته که به عوامل و شرایط مختلفی بر می گردد اما تاثیر عمده این جریان در خاورمیانه به عنوان حرکتی پیشرو رنگی شیعی به خود گرفته است. در تحلیل جدید غربی ها بسیج توده ها که یکی شناسه های اسلام گرایی به شمار می رود از دو شاخه اصلی وهابی گری و شیعیان پیشرو برخودار است. به همان اندازه که سلفی گری بوی خشونت و خون می دهد از شیعه گری شمیم همگرایی و تعامل به مشام می رسد.

اگر چه شاخصه اصلی تشیع تاکید بر روحیه انقلابی بوده اما توجه و توصیه موکد شیعیان برای ایجاد وحدت و یکپارچگی اسلامی باعث شده که شیعیان در منطقه وجهه ای آرام و متعادل پیدا کنند. شیعه در مقابل قدرت های متجاوز جهادگری سرسخت است اما در مواجهه با برادر مسلمان خود بر تعامل و حفظ وحدت تاکید می کند.

شوق شیعه گری بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سطح فزونی یافته و سرزمین فلسطین نیز از آن بی بهره نبوده است و روز به روز هم دامنه آن گسترده تر می شود بگونه ای که حتی اهل سنت منطقه نیز از ادامه این وضعیت ابراز نگرانی کرده اند.

به عنوان نمونه یوسف قرضاوي عالم معروف سنی درنشست اخیر تقریب بین مذاهب که در دوحه برگزار شد صريحا از شيعيان در این خصوص انتقاد كرد . وی در سخنانش خواستار توقف تلاش های شیعیان برای ترویج مذهب تشیع در کشورها و سرزمین های سنی نشین شد"
قرضاوي رواج تشیع در میان مردم فلسطین را فتنه نامید و گفت: رنج دیدگان فلسطینی در تنگنا قرار گرفته اند. آنان نمی دانند با صهیونیسم بجنگند یا جلوی این فتنه را بگیرند.

در مسیر تاریخ

سابقه تشیع در فلسطین قدمت به درازای صدر اسلام دارد. ابتدای کار شیعه در این منطقه به حضور ابوذر غفاری صحابی پیامبر باز می گردد که به منطقه شام آمد و اهالی این منطقه را با افکار علی(ع) آشنا ساخت.

از این زمان به بعد شیعه حضور پررنگ در تاریخ فلسطین پیدا کرد و بخش اعظمی از اهالی آن بخصوص به تشیع امامیه گرایش پیدا کردند.

از دیگر عوامل که باعث گسترش تشیع در فلسطین شد مهاجرت قبیله خزاعه به این منطقه بود. به لحاظ تبار شناسی ، اینان به اعراب جنوبی تعلق داشتند که قبل از قریشیان به مکه تسلط پیدا کردند و بعد از شکل گیری اسلام از در حلقه حامیان نبی مکرم(ص) درآمدند.

در سیر حوادث تاریخ اسلام نقش این قبیله به عنوان هم پیمان بنی هاشم را بسیار پررنگ می بینیم. شاخه ای از این قبیله بعدها به منطقه فلسطین آمدند و شهر خزاعه را بنیان نهادند.(خزاعی ها و نقش آنان در تشیع ایران، رسول جعفریان، سایت کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران) مراجعه به آثار تاریخ و جفرافی نویسان مسلمان نکات قابل توجه ای را برای مخاطبان روشن خواهد ساخت.

مقدسی جغرافی نویس قرن چهارم هجری به انتشار شیعه در فلسطین اشاره می کند. وی در کتاب احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم خود(جلد اول، ص252) اهالی طبریا و نیمی از اهالی نابلس و القدس را پیرو مذهب شیعه می داند.

کراجکی عالم اسلامی قرن پنجم نیز تاکید می کند که اهالی شهر رمله در فلسطین جمگی شیعه هستند.(دایره المعارف الشیعیه، ج 12، ص 203)
ناصر خسرو داعی اسماعیلی (متوفی 481) نیز در سفرنامه خود ضمن اشاره به وجود قبر ابوهریره در شهر طبریه خاطرنشان می سازد مردم این منطقه رغبتی به بازدید قبر این شخص ندارد چون اهالی آنجا شیعه هستند(سفرنامه، صفحه 30 و 31)

وی که در سال 437 دیداری از فلسطین داشت ادامه می دهد. ساکنان قدس عمدتاً شیعه هستند.

ابن جبیر که در قرن ششم می زیست در سفرنامه خود مذاهب شیعی منتشره در فلسطین را شامل رافضی، امامیه، اسماعیلیه، زیدیه و نصریه دانست.

البته در دوره افول فاطمیان مصر و روی کار آمدن صلاح الدین ایوبی با توجه به سیاست خشنی که او نسبت شیعه در پیش گرفت، روند شیعه گری در فلسطین دچار وقفه جدی شد و این وضعیت تا پیش از انقلاب اسلامی ایران ادامه پیدا کرد.

نقش انقلاب اسلامی در گسترش تشیع

شیعیان که در فلسطین مستقر بودند در طول سالهای فترت ارتباط خود با لبنان به عنوان یکی از مراکز مهم شیعی را حفظ کردند و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز این ارتباط تنگ تر شد.
جهاد اسلامی به عنوان شیعی ترین جنبش فلسطینی پیوند مستحکمی را با حزب الله و ایران برقرار کرد و به همین واسطه نقش مهمی را در گسترش شیعه در این کشور داشت.

شهید فتحی شقاقی دبیر کل پیشین این جنبش و حامی جدی انقلاب اسلامی بارها اعلام کرد که از دهه هفتاد بود که با اسلام انقلابی از طریق آثار امام خمینی و آیت الله محمد باقر صدر آشنا شدیم.

علاوه بر جهاد اسلامی، جنبش های ملی و دینی دیگری با صبغه شیعی در فلسطین شکل گرفت که بیشتر کارکرد فرهنگی و اجتماعی دارند.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، تشکلی تحت عنوان اتحاد الشباب الاسلامی(اتحادیه جوانان اسلام) در بیت الحم پا گرفت که جمعیتی خیریه با رویکردی تبلیغی بود. این گروه اقدام به تاسیس درمانگاه خیریه الاحسان، درمانگاه السبیل، مرکز جراجی نقاءالدوحه، مدرسه النقاء و مرکز زنان کردند و مضاف بر آن دوره های آموزشی قرآن را در مساجد و موسسات براه انداختند که نقش مهمی در گسترش تشیع داشت.

گروه فعال دیگر در این زمنیه الحرکه الاسلامیه الوطنی(جنبش اسلامی ملی) است که مدتی پیش با شیعه شدن محمد ابوسمره رئیس و دیگر اعضا خود به حرکت جهاد اسلامی پیوستند.
جنببش مذکور موسسه ای را تحت عنوان مرکز مطالعات و تحقیقات قدس برای فعالیت تبلیغی خود راه اندازی کرده است.

مرکز شیعی دیگر در بیت الحم توسط محمد الشحاده یک از یاران جنبش جهاد اسلامی اداره می شود که به سهم خود در گسترش شیعه نقش داشته است.

یکی دیگر از موسسات پرکار در این زمینه جمعیت الجعفریه است که در حوالی دبوریق تاسیس شده و زیر نظر استاد اشرف امونه اداره می شود.

هیات های متعددی زیر نطر این موسسه مشغول فعالیت هستند که حسینیه الرسول الاعظم، مکتب الزهرا و مجله السبیل از آن جمله هستند.( مجله الثقافی، گفتگو با صلاح نوری عبود پژوهشگر دانشگاه کربلا، www.althagafimag.com)

به تازگی موسسه ای با عنوان شورا یا مجلس عالی شیعیان فلسطین تاسیس شده که سرپرستی آن را محمد غوانمه به عهده دارد. وی از اعضای سابق جنبش جهاد اسلامی بود.

مستبصرین

علاوه بر فعالیت های گروهی، موج جدیدی از شیعه گری با عنوان مستبصر بخصوص در خاورمیانه براه افتاده که نقش مهمی را در گسترش تشیع در منطقه ایفا کرده است.
برخی از مستبصرین از علمای سنی مذهبی فلسطینی بودند که بعد از مطالعه آثار محققین شیعی به حقانیت مذهب اهل بیت پی برده اند.

از جمله این افراد، شيخ محمد عبد العال است. او سالها به تحقیق در مذهب تشیع پرداخت. وی در مصاحبه اي عنوان کرد « ... از مهم ترين كتاب هايي كه قرائت كردم كتاب المراجعات بود, كه چيزي بر ايمان من نيفزود و تنها بر معلوماتم اضافه شد. تنها حادثه اي كه مطلب را نهايي كرده و مرا راه ولايت اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ رهنمود ساخت . اين بود كه: روزي در پياده رو, رو به روي مغازة يكي از اقوامم نشسته بودم, مغازه اي كوچك بود. شنيديم كه آن شخص به يك نفر از نوه هاي خود امر مي كند كه به جاي او در مغازه بنشيند, تا نماز عصر را به جاي آورد. من به فكر فرو رفتم, كه چگونه يك نفر مغازه خود را رها نمي كند تا به نماز بايستد, مگر آن كسي را به جاي خود قرار دهد كه بتواند حافظ اموالش باشد, حال چگونه ممكن است كه پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ يك امتي را بدون امام و جانشين رها كند!! به خدا سوگند كه هرگز چنين نخواهد بود.

محمد شحّاده فلسطینی مجاهد دیگری بود که هنگام گذراندن محكوميّت خود در زندان هاي اسرائيل ، بحث هاي فراواني با شيعيان لبناني در بند زندان هاي اسرائيل داشت و متعاقب آن بود که پي به حقانيت شيعه برد و با انتخاب تشيع و مذهب اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ از دعوت كنندگان صريح و علني مردم فلسطين به اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ شد.
وی در گفتگوی ضمن اشاره به این مطلب که شیعه گری او رنگی سیاسی ندارد خاطرنشان ساخت: رجوع من به تشيع هيچ ربطي به مسئله سياسي ندارد كه ما را احاطه كرده است.

من همانند بقية مسلمانان افتخار ها و پيروزي هايي را كه مقاومت در جنوب لبنان پديد آورد در خود احساس مي كنم, كه در درجة اول آن را « حزب الله» پديد آورد. ولي اين بدان معنا نيست كه عامل اساسي در ورود من در تشيع مسائل سياسي بوده است, بلكه در برگرفتن عقيدة اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ از حانب من, در نتيجه پذيرش باطني من بوده و تحت تأثير هيچ چيز ديگري نبوده است. راه اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ راه حق است كه من به آن تمسك كرده ام.

طبيب فلسطيني اسعد وحيد قاسم مستبصر دیگری است که بعد از مطالعات بسيار پیرامون شيعه, تشيع را انتخاب کرد و از راه هاي مختلف در صدد اثبات حقانيت و نشر تشيع بر آمد و در اين راه سعي و كوشش فراوان کرد .او تأليفاتي در دفاع از مذهب تشيع دارد كه از آن جمله مي توان به ازمة الخلافة و الامامة و آثارها المعاصرة اشاره كرد. (علي اصغر رضواني- شيعه شناسي و پاسخ به شبهات, ص365)

حرکت آرام شیعه در فلسطین که از پشتوانه های قوی فرهنگی برخوردار است همچنان به روند خود ادامه می دهد اما در عین حال وجود برخی نگاه های تنگ نظرانه که ریشه در افکار سلفی دارد این حرکت متین و متعادل را برنمی تابد و تلاش هایی را برای ایجاد خدشه در این مسیر برانگیخته است.


فتاح غلامی