خواندنی های حکومت و انقلاب متفاوت لیبی: از "فوق جمهوری" تا "اکس های خارجی" !

عصرایران ؛ رضا غبیشاوی - هنگامی که سرهنگ معمر قذافی یا همانگونه که او دوست دارد مورد خطاب قرار گیرد "الاخ قائد الثوره " به عنوان اولین واکنش به فرار زین العابدین بن علی در نتیجه اعتراضات یک ماهه تونس، این اعتراضات را نکوهش کرد ، فکرش را هم نمی کرد دو ماه بعد از این اتفاق، خود نیز در شرایط مشابه بن علی قرار بگیرد.

لیبی در مقایسه با مصر و تونس

لیبی از لحاظ جغرافیایی میان دو کشور تونس و مصر قرار دارد. دو کشوری که در دو ماه گذشته با جنبش های فراگیر و گسترده تغییر روبه رو شدند تا بن علی و حسنی مبارک به ترتیب پس از 24 و 30 سال حکومت، از قدرت کنار زده شوند.

با این حال لیبی در مقایسه با این دو با شرایط متفاوتی روبه رو است. از لحاظ شاخص های اقتصادی در زمینه نرخ بیکاری، درآمد، درآمد سرانه و نرخ بیکای بهتر از مصر و تونس است. لیبی همچنین برخلاف این دو کشور از صادرکنندگان عمده نفت است و روزانه حدود یک میلیون و 800 هزار بشکه نفت خام تولید می کند.

لیبی برخلاف کشورهای مصر، بحرین، الجزایر و تونس، نه در داخل و نه در خارج با گروه های مخالف سازماندهی شده روبه رو نبود و برای سال های زیادی سکوت گسترده ای در سراسر این کشور حاکم بود. سکوتی که تاکنون نشانه ای دال بر رضایت مردم لیبی دانسته می شد اما با حوادث اخیر نشان داد این قاعده زیرسئوال رفته است.

در لیبی نیز به مانند مصر،‌ بحرین، الجزایر ، یمن و مراکش، کاربران فیس بوک از طریق این سایت تعامل اجتماعی روز مشخصی را به عنوان روز خشم تعیین کردند و همان روز آغاز دور جدیدی از اعتراضات شد. با این تفاوت که در همه این کشورها به جز لیبی، سابقه های زیادی از اعلام نارضایتی مردم بروز کرده بود اما وضعیت لیبی اینگونه نبود و حداقل در سال های اخیر تاریخ چیزی از ابراز مخالف داخلی در لیبی در حافظه ندارد.

اما مهم ترین فرق قیام مردم لیبی با سایر انقلاب های منطقه ای ، نحوه برخورد حکومت لیبی با این موضوع است. در حالی که در کشورهای دیگر پلیس با باتوم ، گاز اشک آور و حداکثر از گلوله های جنگی سلاح های سبک علیه مردم بهره برد ، حکومت قذافی مردم را در شهرهای خود با انواع سلاح های سنگین و نیمه سنگین جنگی از جمله جنگنده بمب افکن ها، توپ کشتی های جنگی و خمپاره انداز ها مورد هدف قرار داد.  با هلی کوپتر به سمت شان راکت شلیک کرد ،  مردم  را با موشک آر پی جی 7 و توپ ضدهوایی هدف قرار داد و حتی به خانه های معترضان خمپاره زد و بعد از این همه جنایت ، قذافی در تلویزیون ظاهر شد و گفت: تا حالا دست به سلاح نبرده ایم ولی اگر اعتراضات ادامه یابد ، برخورد می کنیم!
پر بیراه نیست که یکی از مقامات ارشد لیبی که به مردم پیوسته ، گفته است: اگر قذافی بمب اتم داشت ، در کاربرد آن علیه مردم تردید نمی کرد.

نکات رسانه ای از انقلاب لیبی

لیبی بر خلاف دیگر کشورهای شاهد اعتراضات با فضای بسیار بسته داخلی از لحاظ فعالیت های سیاسی، صنفی، رسانه ای و اجتماعی روبه روست. به همین دلیل هم اکنون به جز رادیو تلویزیون دولتی و چند روزنامه محدود دولتی لیبی، هیچ رسانه دیگری در این کشور، خبرنگار ندارد و پوشش تحولات لیبی از دیگر راه ها صورت می گیرد که در نوع خبر جالب به نظر می رسد.

به عنوان مثال علاوه بر استفاده از اطلاعات کارشناسان و منابع آگاه خبری که تمایلی به اعلام نام خود ندارند، دیپلمات ها و مقامات مستعفی لیبی نیز به منابع خبری قابل اطمینانی برای رسانه های معتبر تبدیل شده اند ، مانند ابراهیم دباشی معاون سفیر لیبی در سازمان ملل متحد که به صف معترضین پیوسته است در مصاحبه خود با شبکه العربیه از وقوع نسل کشی گسترده در غرب لیبی توسط نیروهای دولتی خبر داد.

همچنین سفیر لیبی در هند در گفت وگو با شبکه الجزیره ضمن اعلام استعفای اعتراض آمیز خود گفت که این استعفا را نه به دلیل خبرهای رسانه ها بلکه به دلیل تماس ها و کسب اخبار وی از داخل لیبی انجام داده است. وی این اطلاعات را در اختیار رسانه ها نیز قرار دارد.

"نوری المسماری" رئیس مستعفی دفتر تشریفات قذافی که به پاریس گریخته است روزانه در گفت وگو با رسانه ها به نقل از منابع خاص خود از داخل لیبی، حوادث این کشور را بازگو می کند.

گذرگاه های مرزی لیبی با دیگر کشورها هم از جمله دیگر منابع دریافت اطلاعات از لیبی هستند. مصر در شرق لیبی، گذرگاه های مرزی خود را برای بازگشت اتباع مصری و سایر کشورها باز کرده است. دولت قاهره همچنین با ایجاد بیمارستان های صحرایی در نزدیک گذرگاه های مرزی با لیبی، میزبان اتباع زخمی لیبی است. رسانه های خبری با استقرار خبرنگاران در گذرگاه های مرزی لیبی با کشورهای مصر و تونس ، روایت مردم بازگشته از سرزمین نزاع را برای مخاطبان خود منتقل می کنند.

این در حالی است که در سایر کشورهایی که با موج تغییر روبه رو بودند یا هستند، خبرنگاران غیردولتی داخلی و خارجی بسیاری به فعالیت می پرداختند و تحولات این کشورها را گزارش می دادند.

همچنین در این کشورها ، مقامات رسمی و مسئول آمارهای رسمی شمار زخمیان و کشته شدگان را در اختیار رسانه ها قرار می دادند اما این موضوع در لیبی دیده نمی شود و همین موضوع برآورد شمار قربانیان در لیبی را برای رسانه ها در شرایط نبود منابع رسمی و شفاف سخت و مشکل کرده است.

تلویزیون لیبی ، کپی برابر اصل قذافی!

در این میان تفاوت دیگر لیبی با دیگر کشورهای میزبان اعتراضات، در کارکرد تلویزیون دولتی این کشور است. هم اکنون تمامی چند شبکه دولتی لیبی برنامه های عادی خود را متوقف کرده و به پخش برنامه های شبکه یک به عنوان مهمترین کانال تلوزیونی دولتی می پردازند.

شبکه یک تلویزیون دولتی لیبی در مقابل شبکه های دولتی در کشورهای مصر و تونس -قبل از سقوط سران این کشورها- عملکردی متفاوت و البته بسیار ابتدایی و مسخره آمیز دارد ، رویکردی که به رفتار و شیوه عملکردی شخص قذافی نزدیک است.

مثلا در روزهای اوج گیری درگیری ها در لیبی، شبکه اول تلویزیون دولتی این کشور همراه با ادامه پخش برنامه های عادی، به صورت دائمی پیام هایی را در قالب"مهم" یا "خبر فوری "در پائین صفحه تلویزیون زیرنویس می کند.
متن این پیام ها در نوع خود جالب توجه هستند. برخی از این پیام ها این گونه اند:

"برادر هموطن: نگاهی به امنیت و آرامش و امکانات خود بیانداز. دشمنان به دنبال گرفتن این امکانات و ثبات و آرامش هستند."
 
"برادر هموطن: گفته می شود کشتارهایی در شهرها و روستاهای متعدد لیبی در حال اتفاق است. بدان که این جزئی از جنگ روانی است و این مطالب دروغ  و شایعه هستند پس به مقابله با آنها برخیز زیرا آنها به دنبال تخریب روحیه ، ثبات و امنیت تو هستند. آنها منابع و ثروت تو را هدف قرار گرفته اند زیرا آنها به تو حسودی می کنند."

"برادر هموطن: مردان را با مواضع آنها می شناسند؛ زندگی ، ایستادگی عزتمندانه برای کمک به وطن است که دشمنان در حال حاضر در  حال توطئه علیه وحدت و ثبات آن هستند. "

"برادر هموطن: باید از اقدامات تشنج زا که با هدف سوء استفاده از جوانان و اجرای توطئه هاست برحذر باشیم. توطئه هایی که  از سوی دشمنان ملت لیبی برای هدف قرار دادن ثبات و امنیت ماست."

"برادر هموطن: با افرادی که اقدامات تشنج زا می کنند مقابله کنید آنها را با همکاری نزدیک ترین نیروی امنیتی دستگیر کنید."

"برادر هموطن: شایعه سم است آن را نپذیرید. اخبار دروغ شبکه های ماهواره ای را باور نکنید."

"بردار هموطن: باید نسبت به اخبار دروغ منتشر شده از شبکه های ماهواره ای هوشیار باشید؛ شبکه هایی که این روزها علیه ملت لیبی دست به توطئه می زنند. شما باید با مقایسه هر خبری با واقعیت هایی که از نزدیک در منطقه روستا و شهری که زندگی می کنید بتوانید از صحت آنها  آگاه شوید."
(نکته این که مخاطب تمام این پیام ها آقایان هستند و در گفتمان مردسالار لیبی زنان چندان جدی گرفته نمی شوند.)

شبکه تلویزیونی لیبی در این مدت اکثر برنامه های خود را به پخش موسیقی سنتی لیبیایی یا پروژه های عمرانی اجرا شده در این کشور اختصاص داده است.

تلویزیون دولتی لیبی در بخش اخبار نیز گزارش های جالبی را پخش می کند. مثلا در یکی از گزارش ها با نشان دادن منطقه آرام نوار ساحلی شهر طرابلس، گوینده گزارش با لحنی هیجان زده می گوید: کجایند شبکه های العربیه و الجزیره و بی بی سی که این تصاویر را ببینند؟ ببینند آنهایی که با دروغ پردازی می خواهند امنیت و ثبات لیبی و ملت آن را بگیرند.

این درحالی است که در همان زمان ، جنگنده ها و بالگردهای ارتش ، مردم را هدف بمب و راکت و تیر مستقیم قرار داده بودند و شبکه های ماهواره ای عربی تصاویری از قطعه قطعه شدن مردم معترض لیبی به دست نیروهای دولتی پخش می کردند.

در گزارش دیگری گوینده با صدای رعب انگیزی خطاب به مخاطبان می گوید: شبکه های ماهواره ای می گویند مزدوران کلاه زرد مردم را سرکوب می کنند. ما امروز کلاه زردها را به شما نشان می دهیم. در این هنگام تعدادی از افراد با لباس شخصی در حالی که پارچه های سبز به رنگ پرچم لیبی بر سرو گردن بسته اند و کلاه های ایمنی زرد رنگ برسردارند و شعارهایی در حمایت از قذافی سرمی دهند نمایش می دهد که سعی می کردند دوربین را دنبال کنند و شعار بدهند!

در این هنگام گوینده گزارش می گفت: آیا اینها مزدور هستند. اینها بخشی از میلیون های نفر مردم لیبی هستند که در حمایت از رهبر خود قذافی به خیابان ها آمده اند.( در لیبی ، حامیان دولت با بازوبند سبز که رنگ پرچم این کشور در دوران قذافی است شناخته می شوند.)

در اقدام خنده دار دیگر ، تلویزیون دولتی لیبی برای پشتیبانی از سخنان رهبر این کشور درباره حضور عناصر خارجی میان معترضان و اثبات نظریه قذافی درباره مصرف قرص های روان گردان توسط معترضین فیلمی از بازداشت و بازجویی از دو تبعه تونسی پخش کرد. از این دو نفر که چهره هایی مخوف و شبیه خلافکاران فیلم ها داشتند در تلویزیون سوال شد: خودتان را معرفی کنید و بگویید چه ماموریتی داشتید؟ و آنها هم می گویند: ما دو تبعه تونسی هستیم و ماموریت داشتیم به لیبی بیاییم و بین جوانان لیبیایی قرص های اکستازی توزیع کنیم! 

همچنین در روزهای گذشته بلافاصله پس از پایان سخنرانی تهدید آمیز سیف الاسلام پسر قذافی، تلویزیون دولتی لیبی تظاهرات حامیان قذافی در تایید این سخنرانی را پخش کرد ؛تظاهراتی که به جای مردم تنها چند خودرو و کمتر از 30 نفر حضور داشتند! در میان آنها نیز چند نفر با لباس نظامی حاضر بودند که همگی با در دست داشتن عکس های قذافی شعارهایی در حمایت از وی می دادند. یکی از این شعارها این بود:" الله معمر و لیبیا و بس (خدا ،معمر، لیبی و بس )  اشاره معمر به معمر قذافی بود.

هم اکنون شبکه الجزیره که پیش از این به طور جدی اعتراضات را در تونس و مصر پوشش داده بود این بار در لیبی نیز دست به همین اقدام زده است با این تفاوت که برخلاف گذشته، در این مقطع شبکه العربیه هم به طور جدی به دنبال پوشش تحولات لیبی است چرا که روابط تیره میان لیبی و عربستان سعودی سابقه چند ساله دارد.

البته شبکه الجزیره به دلیل ارسال پارازیت هایی از طرف لیبی، در فرستنده های ماهواره ای عرب ست و نایل ست غیرقابل دسترسی است و به مانند پوشش اعتراضات مصر، دیگر شبکه ها ی همسوی ماهواره ای با قطع برنامه های خود اقدام به پخش برنامه های الجزیره می کنند.

پیوستن مقامات به مردم

همچنین در مقایسه لیبی با دیگر کشورهایی که شاهد موج اعتراضات بودند یا هستند؛ در همان نخستین روزهای  اعتراضات، همگام با سرکوب شدید و بی سابقه مردم معترض، موجی از کناره گیری ها و استعفا ها در میان دیپلمات ها و مقامات ارشد لیبیایی ظهور کرد که در مقایسه با دیگر کشورها، تقریبا بی نظیر است.

تاکنون دیپلمات های لیبی در هند، اندونزی، مالزی، سازمان ملل متحد، آمریکا، چین، اتحادیه عرب و وزیران کشور و دادگستری لیبی و جمعی از سران ارشد نظامی لیبی از سمت خود استعفا  دادند.

همچنین بسیاری از ارتشیان نیز به مردم ملحق شده اند و جالب اینجاست برخی خلبانان که مامور بمباران مردم بوده اند ، برای پیوستن به مردم ، چون جایی برای فرود پیدا نکرده اند ، هواپیمای خود را در آسمان رها کرده و با چتر نجات به مردم ملحق شده اند.



نظامی حکومتی گنگ و مبهم

لیبی همچنین برخلاف سایر کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه، از نظام حکومتی پیچیده و گنگ برخوردار است.

معمر قذافی 42 سال قبل ، پس از کودتا علیه نظام پادشاهی وقت لیبی که آن را انقلاب توصیف می کند و تا همین الان اصرار دارد رهبر این انقلاب است؛ به جای نظام جمهوری، نظام جدیدی را به نام "جماهیریه" (مثلاً فوق جمهوری!) ابداع کرد و این کشور را اینگونه نام گذاری کرد: "جماهیریه عربی سوسیالیستی عظیم لیبی ". به جای استان از کلمه شعبیه به معنی مردمی و به جای بخش در تقسیمات کشوری از کنگره های مردمی استفاده کرد.

قذافی پس از کودتا پرچم این کشور را نیز تغییر داد. پرچم لیبی هم اکنون تنها پرچم جهان است که تنها از یک رنگ (سبز) تشکیل شده و هیچ آرم یا نشانه ای در خود ندارد. نکته جالب این که مردم معترض ، در تظاهرات خود ، پرچم ابداعی قذافی را کنار گذاشته و با پرچم قدیمی این کشور که سه رنگ (قرمز ، مشکی و سبز ) و در وسطش هم ستاره و هلال دارد ، علیه قذافی شعار می دهند.

قذافی در نظامی که ایجاد کرد با ادعای مردمی بودن، نام وزارتخانه ها را به کمیته های مردمی تغییر داد و چند نیروی نظامی قدرتمند با سازمان دهی به اصطلاح مردمی تاسیس کرد که فرماندهی بسیاری از آنها را پسران و نزدیکان وی برعهده دارد. ارتش در لیبی به انزوای نسبی دچار است و قدرت نظامی در اختیار سازمان های شبه نظامی دارد.

قبایل لیبی بلای جان قذافی

یکی از راه کارهای قذافی برای ادامه دیکتاتوری و سلطه بر مردم لیبی ، حفظ ساختار قبیله ای مردم این کشور بود تا هم نیاز به ساختارهای اجتماعی سیاسی دنیای جدید کمرنگ شود و هم با کنترل سران قبایل ، به نوعی کل مردم را در کنترل خود داشته باشد.

با این حال همین ساختار قبیله ای زمینه را برای برخورد شدید بخش های زیادی از مردم با قذافی مهیا کرد. با کشته شدن یک یا چند نفر از قبیله ، کل اعضای آن در برابر دولت موضع می گرفتند و به صف مخالفان می پیوستند. همچنین ساختار قبیله ای ، امکان برخورد مسلحانه حامیان قذافی با معترضینی هم قبیله ای را بسیار مشکل و تقریبا غیرممکن ساخت.

حفظ ساختار قبیله ای با حفظ توان استفاده از اسلحه همراه است و همین عامل، مقابله مسلحانه مخالفان قذافی با نیروهای امنیتی و ارتش را آسان تر کرد.