اسکندر در برابر پاتریوت

کردپرس – سید مهدی مدنی*: بحران سوریه در حالی از ماه بیستم می گذرد که جدالها و رویارویی های دیپلماتیک به حد قابل تاملی رسیده  است و بازیگران این بحران اعم از بین المللی و منطقه ای می کوشند تا برای حل این بحران، البته به نفع خود، تلاش ها را در عرصه های مختلف بکار بندند. در این میان و با توجه به ایفای نقش این بازیگران می توان شکل بندی های ظهور یافته در این بحران را به این گونه ترسیم کرد؛ شکل بندی هایی که کم کم خود را از نیمه بحران و همزمان با ورود ناوهای روسی به بندر طرطوس نشان داد:

اول:  جبهه غربی – عربی ضد سوری با محوریت آمریکا و بازیگران اروپایی چون فرانسه و انگلیس و بازیگران منطقه ای چون عربستان، ترکیه و قطر. دوم: جبهه حامیان سوریه با محوریت روسیه و چین در عرصه بین المللی و بازیگری ایران در عرصه منطقه ای. البته در این میان می توان از عراق و لبنان به عنوان کشورهای بی طرف با گرایش مخالفت دخالت خارجی و همسو با سوریه نیز نام برد. در ادامه تلاش می شود تا آخرین موضع گیری و ایفای نقش را مورد ملاحظه قرار دهیم و دورنمایی از آینده سوریه را ترسیم کنیم.

جبهه غربی - عربی

بازیگران این جبهه و در رأس آنها آمریکا هدف نهایی خود را سقوط بشار اسد و ایجاد نظام جدید برای سوریه ترسیم کرده اند. آمریکایی ها از ابتدا به میدان داری در عرصه سوریه اقدام کردند و در این میان تلاش کردند که جبهه واحدی را در کنار شرکای منطقه ای بوجود آورند. بی آنکه بخواهیم به رفتار آمریکا  طی بیست ماه گذشته بپردازیم، در تحلیل تازه ترین رفتار آمریکا می توان به این نتیجه رسید که آمریکا و دیگر اعضای این جبهه در صدد آماده سازی افکار عمومی جهت ورود به فاز نظامی علیه سوریه هستند. بهانه ای که در این میان می تواند به خوبی مورد دستاویز قرار گیرد، «سلاح های شیمیایی» است. شبکه خبری سی ان ان به تازگی گزارش داده که وزارت دفاع آمریکا(پنتاگون) در حال آماده سازی طرحی برای حمله به اهدافی در سوریه است که گفته می‌شود محل استقرار تجهیزات شیمیایی دولت سوریه است. یک مقام ارشد آمریکایی که خواسته است نام وی فاش نشود به سی ان ان گفته است پس از اینکه شبکه اطلاعاتی آمریکا در گزارشی اعلام کرد دولت سوریه اقدام به بارگذاری مواد شیمیایی در بمب‌های خود کرده است. وزارت دفاع آمریکا هم اقدام به طرح ریزی برنامه ای برای اقدام نظامی علیه دولت سوریه کرده است. این مقام ارشد نظامی افزوده است در صورت دستور باراک اوباما، آمریکا با استفاده از تجهیزات و پایگاه‌های نظامی خود در منطقه علیه سوریه دست به اقدام نظامی خواهد زد. این سخنان در حالی مطرح می‌شود که پیشتر باراک اوباما در تابستان هشدار داده بود که استفاده از سلاح شیمیایی خط قرمز آمریکا است. وزیر امور خارجه انگلیس نیز اخیرا ضمن هشدار به سوریه نسبت به استفاده از سلاح‌های شیمیای و بیولوژیکی تاکید کرد که کشورش دخالت نظامی‌در سوریه را بعید نمی‌داند.


آنگونه که آمریکایی ها مطرح می‌کنند نگرانی از سلاح‌های شیمیایی به دو موضوع مرتبط است. اول استفاده دولت سوریه از این سلاح‌ها علیه مخالفان است که بارها دولت سوریه اعلام کرده که هرگز چنین اقدامی را انجام نمی‌دهد. دوم نگرانی غربی‌ها از عدم حفاظت مناسب از این سلاح‌ها و افتادن این سلاح‌ها به‌ دست القاعده است که بنا بر گزارش منابع غربی، دولت سوریه در این زمینه تاکنون اهمال نکرده است. لذا به نظر می‌رسد که بحث سلاح شیمیایی تنها برای آماده‌سازی افکار عمومی برای تدارک حمله نظامی و پیاده‌سازی برنامه‌ای مشابه برنامه عراق است.

در کنار این گزارش ها، روزنامه تایمز انگلیس از ورود ناو آیزن هاور، یکی از 11 ناو آمریکایی با توانایی حمل هواپیما، به سواحل سوریه خبر داده است. این روزنامه به نقل از یک مقام نظامی آمریکا که خواست نامش فاش نشود، اعلام کرده که «ما در حال حاضر نیروهای عملیاتی ویژه‌ای را به صورت آماده باش در منطقه مستقر کرده‌ایم. این مساله نشان دهنده آمادگی نظامی آمریکا برای هدف قرار دادن سوریه است.» طبق ادعای مقام‌های نظامی واشنگتن در صورتی که آمریکا بخواهد سوریه را مورد تهاجم نظامی قرار دهد 10 هزار نیروی نظامی، 17 کشتی جنگی، 70 بمب افکن، 10 ناو شکن و تعداد دیگری تجهیزات نظامی در منطقه به صورت آماده در اختیار دارد البته این ادعای روزنامه انگلیسی با ادعای روزنامه اسرائیلی معاریو همزمان شده است. بنا بر ادعای این روزنامه، آمریکا و انگلیس با مشارکت نیروهای اردنی و ترکیه‌ای و اسرائیلی اقدام به ارائه یک طرح نظامی برای حمله به سوریه کرده‌اند. در کنار آمریکا، فرانسوی ها ضمن برسمیت شناختن بزرگترین نیروی مخالف دولت دمشق، حمایت مالی از این گروه را نیز در دستور کار قرار داده است. ترکیه نیز به اتفاق قطر همچنان بر مسلح کردن مخالفان مباردت می ورزند و در این میان موانعی چون کشیدن داوود اغلو به پارلمان و بحث استیضاح وی نتوانسته در برنامه آنکارا خللی وارد کند. البته گفت می شود که عربستان تا حدی درگیر مشکلات داخلی خود شده است اما در یک براورد کلی باید گفت که این جبهه هدف خود را که سرنگونی اسد است، را پیش می برد. این تحولات در حالی صورت می گیرد که پیمان ناتو استقرار موشک های پاتریوت در مرز ترکیه و سوریه را تصویب رسانده و گروه های کارشناسی برای تعیین مکان استقرار را نیز در نظر گرفته است.

جبهه حامیان سوریه

اما در طرف دیگر و در جبهه حامیان دمشق می توان به این امر اشاره کرد که آنچه در میان اعضای این جبهه قابل توجه است مخالفت با دخالت خارجی و در وهله دوم مخالفت با رفتن اسد است. لذا می توان گفت که اگر هدف جبهه ضد سوری رفتن اسد است، هدف اصلی اعضای این جبهه مخالفت با دخالت خارجی و در وهله دوم مخالفت با رفتن اسد است.

با توجه به موضع گیری های اخیر مسئولین این جبهه می توان به این نکته دست یافت که هر چند برخی اخبار و گزارش ها از تغییر نگاه دو بازیگر اصلی این جبهه یعنی ایران و روسیه خبر می دهند اما بررسی مواضع اعلام شده و همچنین اقدامات عینی این دو بازیگر بر خلاف این شنیده هاست و شواهد نشان از عزم جدی این دو بازیگر برای ادامه حمایت از دمشق دارد.

از جمله اقداماتی که می توان ببدان اشاره کرد اقدام روسیه در ارسال موشک های پیشرفته زمین به زمین موسوم به «اسکندر» به سوریه بود. این اقدام پس از تصمیم انتقال موشک های پاتریوت به ترکیه توسط ناتو صورت گرفت و گفته می‌شود این موشک‌ها در یکی از کشتی‌های لجستیک ارتش روسیه که اخیراً در بندر طرطوس سوریه لنگر انداخته بوده بوده و ارتش سوریه آن را دریافت کرده است. اسکندر موشک زمین به زمین با سرعت بسیار زیاد است که تاکنون هیچ یک از سیستم‌های ضدموشکی و راداری شناخته شده توان رهگیری آن را نداشته‌اند و پیش از این روسیه تهدید کرده بود در مقابل نصب سیتسم سپر موشکی آمریکا در لهستان و چک؛ آن را در منطقه کالینینگراد در ساحل دریای بالتیک نصب خواهد کرد. این موشک با سرعت 2100 متر بر ثانیه و بردی بیش از 450 کیلومتر برای هر سیستم دفاعی وحشت آفرینی می کند چرا که با سر جنگی پرقدرت خود توانایی آن را دارد تا در یک خطای هفت متری؛ هر هدفی را نابود کند. هر چند برخی اخبار از تغییر لحن روسها در قبال برنامه سوریه حکایت دارد اما این اقدام روسها نشان می دهد که روسها همچنان دمشق را به مثابه خط قرمز تلقی می کنند. این اقدام روسها در حالی صورت می گیرد که اسفند ماه گذشته روسها اقدام به اعزام ناوگان دریایی خود به بندر طرطوس کردند. استعداد قوای اعزامی درک بهتری از این اقدام روسها بدست می دهد. رزمناوهایی که مجهز به موشک‌های هوا به هوا و رادارهای پیشرفته کشف و نابودی اهداف هوایی هستند، بخشی از تسلیحات اعزامی روسها به بندر استراتژیک طرطوس را شامل می شوند. علاوه بر این اعزام ناو هواپیمابر آدمیرال کوزنتسوف هم در نوع خود بسیار قابل توجه می نماید. این ناو متشکل از 8 فروند جنگنده Su-33 و چندین جنگنده MiG-29K و دو فروند هلی‌کوپترKa-27  است.

علاوه بر روسیه، هر چند که برخی اخبار از تغییر نگاه ایران حکایت دارد اما هنوز شاهد تغییر فاز جدی در موضع گیری های ایران به عنوان دیگر متحد سوریه نبوده ایم. چین هم همچنان بر مواضع قبلی خود یعنی پرهیز از مداخله در سوریه و حل سیاسی بحران تاکید دارد. لذا می توان گفت جبهه های شکل گرفته در بحران سوریه که تقریبا از اواسط بحران بیست ماهه سوریه قابل شناسایی بودند، همچنان به فعالیت خود ادامه می دهند. اینک باید به انتظار نشست و بازی جدید غرب در تحریک افکار عمومی در زمینه استفاده از سلاح های شیمیایی توسط دمشق را مورد ملاحظه قرار داد. امری که از یک طرف می تواند عزم جبهه غربی- عربی در سقوط سوریه نشان دهد و از طرفی می تواند توان رسانه ای جبهه مخالف در خنثی سازی بازی رسانه ای مقابل را نشان دهد. در کل باید گفت که بحران سوریه نقطع تقاطع قدرت های بین المللی و منطقه ای شده و پیروز این صحنه نظام آتی بین المللی و منطقه ای را شکل می دهد.

*دانشجوی دوره دکتری مطالعات خاورمیانه دانشگاه تهران