جویندگان طلا در فضا

سال 1898 تب طلا دنیا را چنان فراگرفت که هر کسی برای به دست آوردن ثروتی اغواکننده راهی آلاسکا ‌شد. این داستان فیلم «جویندگان طلا» به کارگردانی و بازی چارلی چاپلین است. 

قطعا وقتی او در سال 1925 مشغول ساخت این فیلم کمدی صامت بود، هیچ گاه تصور نمی کرد روزی فرا برسد که بشر باز برای کشف طلا البته این بار در فضا خیز بلندی بردارد. 90 سال از آن روزها می گذرد و حالا انسان با بهره گیری از پیشرفته ترین فناوری های مرتبط با حوزه فضا سیارک هایی را نشانه رفته که احتمالا در چند سال آینده انبوهی از فلزات گرانبها و عناصر کمیاب را از آنها استخراج و روانه زمین می کند؛ این بار هم مانند «جویندگان طلا» در سکوت و سرمایی مطلق از جنس فضا و البته با این تفاوت که پروژه کاملا جدی است.

ایده سفر به فضا با هدف کشف منابع طلا، سنگ های قیمتی و عناصر کمیاب به طور جدی کمتر از پنج سال است که در دنیا مطرح شده، با این حال بسیار جالب است که خیلی زود مقدمات انجام آن فراهم شده است. همین نکته کافی است تا بپذیریم به رغم دیدگاه های متفاوت و بعضا متناقض درخصوص وجود مقادیر قابل توجه فلزات و عناصر گرانبها در فضا، اجرام فضایی مثل سیارک ها مملو از منابعی هستند که نمی توان بی تفاوت از کنار آنها عبور کرد. مدت هاست این واقعیت ثابت شده که این دسته از اجرام فضایی مملو از آب هستند و حالا با افزوده شدن گزینه «ذخایر گرانبهایی از فلزات و سنگ های قیمتی» چندان هم جای تعجب ندارد که بسرعت شاخه جدیدی از بنگاه های اقتصادی با هدف استخراج این منابع فعالیت خود را آغاز کرده اند. اما آیا واقعا فضا مملو از طلاست؟!

تمام طلای زمین از فضا آمده است

نشریه معتبر نیچر در گزارشی که چندی پیش منتشر کرد به بررسی منشأ فضایی ذخایر طلای موجود در زمین پرداخت. مطالعات دانشمندان ثابت کرده میلیاردها سال پیش زمانی که سیاره ما درحال شکل گرفتن بوده است برخورد انبوهی از اجرام فضایی با زمین آن را به شکل توپی از سنگ های مذاب درآورده بود. در جریان این برخوردها و همین طور طی فرآیند شکل گیری زمین، آهن و دیگر عناصر سنگین در پوسته زمین فرو رفته و مسیر خود را تا هسته این سیاره ادامه داده اند. همزمان دیگر عناصر آهن دوست نیز چنین مسیری را در پیش گرفتند. در نتیجه امروزه مشخص شده که مقادیر قابل توجهی طلا در هسته زمین وجود دارد که البته دسترسی به آن عملا غیرممکن است. با این حال چه توجیهی می توان برای ذخایر طلای موجود در سطح زمین ارائه کرد؟ این بار هم پاسخ را باید در فضا جستجو کرد. یافته های دانشمندان دانشگاه بریستول انگلیس نشان می دهد 500 میلیون سال پس از آن که زمین شکل و شمایل خود را پیدا کرد، بارش های سنگین شهابسنگی، زمین و ماه و دیگر اجرام فضایی در مسیر خود را با انبوهی از مواد بمباران کردند که خوشبختانه طلا، تنگستن و دیگر عناصر ارزشمند و کمیاب، بخش مهمی از این مواد را تشکیل می دادند. این اتفاقات چیزی حدود 3800 تا 4100 میلیون سال پیش روی داده و به این ترتیب زمین به گنجینه ای کم نظیر از فلزات و عناصر گرانبها تبدیل شده است.

و چرا جستجوی طلا در فضا؟

مستندات تاریخی نشان می دهد بشر حداقل از 6000 سال پیش در جستجوی طلا بوده و با درک اهمیت، زیبایی و کاربردهای متنوع این فلز ارزشمند از روش های متنوعی برای کشف ذخایر و استخراج آن در زمین استفاده کرده است. با این حال در دو قرن گذشته و بویژه در 50 سال اخیر روند صنعتی استخراج طلا و تولید مصنوعات متنوع از آن با چنان سرعتی به پیش می رود که گفته می شود هیچ گاه عنصری در زمین کشف نخواهد شد که همچون این ماده در معادلات اقتصادی جهان تأثیرگذار باشد. شاید آگاهی از این نکته جالب باشد که در گوشه و کنار جهان مانند کانادا و روسیه معادن روباز طلا به شکل گودال های عظیمی حفر می شوند که به دلیل افزایش نیروی کشش در آنها، هواپیمایی از فراز آنجا عبور نمی کند. برخلاف تصور بسیاری از مردم، طلا فقط مصرف تجملاتی ندارد. نیم نگاهی به تحولات اجتماعی و فناوری های نوظهور حکایت از کاربردهای گسترده این ماده دارد. امروزه از طلا به عنوان یکی از رساناترین مواد جهان در توسعه صنایع الکترونیک استفاده می شود. از آن گذشته طلا مصارف قابل توجهی در پزشکی مثل ساخت دندان مصنوعی و پروتز داشته و شاید از همه جذاب تر استفاده از آن در تجهیزات مرتبط با اکتشافات فضایی باشد. آینه های تلسکوپ فضایی جیمز وب که تا سه سال آینده راهی فضا می شود تا به نوعی جایگزین تلسکوپ فرسوده هابل شود، از این عنصر ارزشمند پوشانده شده است تا بالاترین کارایی ممکن را داشته باشد. همچنین ناسا در ساخت کلاهخود لباس فضایی فضانوردانش از طلا استفاده می کند تا آنها را از تابش های مضر خورشید در امان نگاه دارد. با توجه به گسترش روزافزون کاربردهای این عنصر و دیگر فلزات ارزشمند مشابه و با در نظرگرفتن این واقعیت که ذخایر قابل استفاده از آنها بتدریج در حال کاهش است، بشر به فکر کشف منابع جدید افتاده است.

برآوردهای اغواکننده

چند هفته پیش فضاپیمای «سیگنوس» و راکت بالابرنده اش یعنی «آنتارس» ـ متعلق به بخش خصوصی ـ فقط شش ثانیه پس از پرتاب از جزیره والوپ ویرجینیا منفجر شد. این حادثه گرچه ضربه ای بزرگ به توسعه ایستگاه فضایی بین المللی محسوب می شد، اما برای یک سری شرکت های خصوصی که تنها چند سال از حیاتشان می گذرد نیز ضربه مهلک تری به شمار می آمد. شرکت Planetary Recourses (به معنی منابع سیاره ای) که با هدف کشف، استخراج و انتقال فلزات و عناصر گرانبها از فضا به زمین راه اندازی شده است، تجهیزات پیشرفته ای را برای آزمایش عملیاتی شدن این ایده به دست این فضاپیما سپرده بود. اما همه چیز در مقابل دیدگان مدیران این شرکت با خاکستر یکسان شد. این ضربه سنگین حرکت آغاز شده را متوقف نکرده است؛ طوری که دانیل فابر، رئیس اجرایی شرکت Deep Space Industry (به معنی صنعت فضای ژرف) که رقیب این روزهای Planetary Recourses محسوب می شود بلافاصله پس از آن حادثه با جدیت خاصی اعلام کرد سال آینده منتظر ارسال تجهیزات مشابه این شرکت به فضا باشید تا ایده استخراج فلزات و عناصر گرانبها از سیارک ها محقق شود.

مدیرانی همچون دانیل فابر به این واقعیت مهیج اشاره می کنند که تنها یک سیارک سرگردان در منظومه شمسی به نام 241 رژمانیا معادل 95.8 تریلیون دلار (حدود 33.5 هزار تریلیون تومان) مواد معدنی و فلزات ارزشمند دارد. این رقم معادل تولید ناخالص داخلی کل دنیاست! پس چندان هم جای تعجب ندارد که با حمایت و سرمایه گذاری شخصیت هایی مانند جیمز کامرون، کارگردان شناخته شده سینما و مدیران ارشد گوگل و البته ریچارد برانسون مالک متمول شرکت ویرجین گلکتیک ـ که رویای راه اندازی صنعت گردشگری فضایی و همچنین سفر به اعماق اقیانوس ها را در سر می پروراند ـ شرکت هایی مثل Planetary Recourses در عرض کمتر از یک دهه تشکیل و آماده پرتاب نخستین سری از تجهیزات آزمایشی استخراج عناصر گرانبها از فضا می شود. کامرون فیلم علمی ـ تخیلی «آواتار» را سال 1388 به دنیا ارائه کرد؛ فیلمی که در آن شخصیت های انسان نما مشغول استخراج معادن در سیاره ای دیگر هستند. اکنون با گذشت کمتر از پنج سال این ایده در دنیای واقعیت ها کلید می خورد.

یکی از شاخص ترین سیارک هایی که در سال های پیش رو پذیرای احتمالی تجهیزات استخراج کننده خواهد بود 3554 آمون (3554 Amun) نام دارد، این جرم فضایی با قطر فقط دو کیلومتر که در سیزدهم اسفند 1364 کشف شد، یکی از کوچک ترین سیارک های نوع M – سیارک هایی که مملو از نیکل، آهن و دیگر عناصر شناخته شده هستند ـ محسوب می شود که در حال گردش به دور خورشید است. این سیارک به احتمال فراوان نخستین هدف فضایی شرکت Planetary Recourses خواهد بود. مطالعات صورت گرفته درباره 3554 آمون حاکی است که باید آن را معدنی بزرگ از فلزی ارزشمندتر از طلا به شمار آوریم؛ یعنی پلاتین. برآوردهای کلی نشان می دهد این سیارک دارای مقادیر قابل توجهی از پلاتین به ارزش تقریبی هشت تریلیون دلار است و این درحالی است که بنابرادعای جان لوئیس از استادان شناخته شده علم نجوم در دانشگاه آریزونا، اگر ارزش ذخایر کبالت این سیارک را هم در نظر بگیریم، آن گاه باید 3554 آمون را جرم فضایی سرگردانی به ارزش حدود 20 تریلیون دلار در نظر بگیریم و دقیقا به همین دلیل بود که پیتر دایامندیس از بنیانگذاران شرکت Planetary Resources در جریان برگزاری کنفرانسی درباره توسعه برنامه های فضایی گفته بود: 20 تریلیون دلار در فضا سرگردان است، دقیقا مثل چکی که باید فقط آن را نقد کرد!

چه اتفاقی در آینده روی می دهد؟

اگر فرض کنیم این آمار و ارقام با واقعیت فاصله چندانی نداشته باشد آن وقت باید گفت در کمتر از یک دهه پیش رو و همزمان با قوت گرفتن دوباره اراده انسان برای سفر به نقاطی فراتر از ایستگاه فضایی بین المللی، کم نخواهد بود تعداد شرکت هایی مثل Planetary Resources و Deep Space Industry که با صرف هزینه های قابل توجه خود را به سیارک ها رسانده و عملیات استخراج از آنها را آغاز کنند. بدون شک وقتی گفته می شود «با انتقال ذخایر 20 تریلیون دلاری فقط یک سیارک به زمین، شرکت اجراکننده این پروژه به ثروتمندترین شرکت دنیا تبدیل می شود» باید منتظر آغاز به کار رقبای دیگری هم بود. اجرام فضایی مانند 3554 آمون در اطراف زمین کم نیستند. به عنوان نمونه می توان به سیارک 1986 DA اشاره کرد که فقط 2300 متر قطر دارد و حدود ده هزار تن طلا و نزدیک به صد هزار تن پلاتین را در خود جای داده. به این ترتیب می توان ارزش فعلی این سیارک را حدود ده تریلیون دلار (35 هزار تریلیون تومان) عنوان کرد. بدون شک فکر کردن به این ارقام سرگیجه آور آن قدر اغواکننده است که ناسا نیز برای عقب نماندن از بخش خصوصی وارد عمل شده است. ناسا در نظر دارد تا سال 2025 چیزی نزدیک به 500 تن از سنگ های جرم آسمانی را که هنوز نامش اعلام نشده به زمین منتقل کند و این یعنی رقابت در فضا برای کشف گنج های سرگردان بزودی داغ می شود.

تماشاخانه

ثبت تصویر موتورسواری حرفه‌ای یک سگ در خیابان‌های ایران (فیلم)

سد کجکی در افغانستان سرریز کرد؟ چرا حقابه ایران را نمی‌دهند؟ دیگر چه بهانه‌ای دارند (فیلم)

فیلم های دیگر