کشورهای اسکاندیناوی چگونه از نهاد خانواده حمایت می‌کنند؟

درباره تعریف خانواده و چگونگی شکل گیری و اهداف آن، هر گروهی از علما و دانشمندان بنا به ذوق و سلیقه خود مطالبی بیان کرده‌اند که به‌طورکلی در مورد تعریف آن می‌توان گفت خانواده کوچکترین و در عین حال مهم‌ترین واحد اجتماعی است که باعث تولید نسل و تکثیر انسان‌ها و نگهداری و تربیت آنها است اما این واحد اجتماعی که سابقه‌ای به اندازه تاریخ بشر دارد، در دنیای امروزی با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کند.

به گزارش روزنامه شهروند، مشکلاتی که در صورت نبود حمایت‌های لازم برای رفع آنها می‌تواند آسیب‌های جدی برای جامعه در پی داشته باشد.

 در این گزارش می‌خواهیم تجربه برخی از کشورهای حوزه اسکاندیناوی که در شاخص‌های توسعه انسانی همیشه در رتبه‌های اول جا داشته‌اند را با هم مرور کنیم تا بابرخی از اقدامات آن‌جا شده از سوی دولت‌ها به منظور حفظ نهاد خانواده آشنا شویم:   

کشورهای حوزه اسکاندیناوی (سوئد، نروژ، فنلاند و دانمارک) عموما به دلیل سیاست‌ها و استانداردهای بالای حمایت از خانواده و سطح رفاه مطلوب، شهرت دارند. این کشورها در بین ثروتمند‌ترین کشورهای جهان هستند و در عین حال دولت، بخش قابل توجهی از منابع اقتصادی خود را به‌صورت هدفمند در میان کسانی که بیشترین نیاز اقتصادی را دارند، توزیع می‌کند.

 مقوله «سیاست خانواده» در این کشورها برنامه‌‌های متنوعی را شامل می‌شود، اما مهم‌ترین برنامه‌ها شامل: برنامه مرخصی والدین که به والدین شاغل امکان می‌دهد زمان بیشتری را با فرزند خود سپری کنند و طرح مقرری کودکان که به والدین کمک می‌کند ازعهده مخارج تأمین فرزندان برآیند،  است.

با وجود تصویر مطلوب سیاست‌های تأمین خانواده در کشورهای اسکاندیناوی، در سال‌های اخیر به دلیل رکود نسبی اقتصادی در این کشورها و نیز در بسیاری از کشورهای غربی و وضع مالیات‌های سنگینی که دولت برای پیشبرد سیاست‌های رفاهی خود اخذ می‌کند، مشکلاتی در این زمینه به وجود آمده است (به عنوان مثال نرخ مالیات در سوئد در یک دوره، به مرز ٨٥‌درصد رسید.)

سوئد

سوئد معمولا با سیاست‌های قوی حمایت از خانواده شناخته شده است و دلیل زاد و ولد بالا (در مقایسه با سایر کشورهای اروپایی) را سیاست‌های حمایت از خانواده می‌دانند. سوئد نخستین کشوری است که از ‌سال ١٩٧٤ به پدران هم اجازه مرخصی زایمان داده و حمایت از مرخصی زایمان در این کشور مرتبا درحال بازبینی و ارتقاست.

جمعیت سوئد ٩‌میلیون نفر است که کمتر از یک‌چهارم آن را کودکان و کمتر از یک‌پنجم آن را افراد بالاتر از ٦٥‌سال تشکیل می‌دهند (آمار مربوط به‌سال ٢٠٠٦ است). ١٣درصد از جمعیت سوئد را مهاجران به این کشور تشکیل داده و بسیاری از کودکانی که در این کشور به دنیا می‌آیند از فرزندان مهاجران هستند.

بخش عظیمی از جمعیت سوئد ازدواج نکرده‌اند. به‌عنوان مثال ٥٣درصد از زنان و ٦١درصد از مردان ٣٥ ساله در این کشور ازدواج نکرده‌اند. این به دلیل وجود زوج‌هایی است که بدون ازدواج رسمی با یکدیگر زندگی می‌کنند. نکته جالب در مورد کشور سوئد، آمار زاد و ولد در این کشور است.

با این‌که آمار زاد و ولد در بسیاری از کشورهای اروپایی از دهه ١٩٦٠ کاهش یافته، اما آمار فرزند‌آوری در سوئد افزایش قابل‌ملاحظه‌ای یافته و به عقیده بسیاری این به دلیل سیاست‌های مطلوب خانواده در این کشور است.

به دلیل اقتصاد موفق دهه ١٩٨٠، عدم وجود بیکاری و افزایش مرخصی زایمان، آمار فرزند‌آوری در این کشور به شدت رو به افزایش یافت.

سیاست‌های حمایت از خانواده در سوئد تأکید دارد فرزند‌آوری مغایرتی با کار زنان نداشته و بسیاری از زنان پس از زایمان هم می‌توانند بدون مشکل کار خود را ادامه دهند. مهم‌ترین دلیلی که باعث شده زنان بتوانند پس از فرزند‌آوری به کار خود ادامه دهند، ارایه بیمه مرخصی زایمان و توسعه خدمات نگهداری از کودکان است.

قوانینی برای حمایت از خانواده برای تمام افراد درنظر گرفته شده که به همه اجازه می‌دهد بیش از دو‌سال برای فرزند خود مرخصی بگیرند.

سیاست‌های حمایت از خانواده برای کودک شامل این برنامه‌هاست:
 
١- مهدکودک‌ها و مراکز نگهداری از کودکان پس از پایان ساعات مدرسه

٢- بیمه والدین

٣- پرداخت کمک‌هزینه برای نگهداری از کودک و سایر مزایا.

سالمندان

تعداد سالمندان در سوئد به شکل قابل ملاحظه‌ای درحال افزایش است. نسل متولدشده در این کشور پس از جنگ دوم جهانی دوران بازنشستگی خود را می‌گذرانند و به همین دلیل سوئد با افزایش جمعیت سالمند جوان (سالمندان بین ٦٥ تا ٧٩ سال) روبه‌روست. پیش‌بینی می‌شود که در دهه ٢٠٢٠ تعداد سالمندان پیر این کشور (بالای ٨٠ سال) افزایش یابد.

علت افزایش جمعیت سالمندان در این کشور به دلیل کاهش مرگ‌ومیر و افزایش میانگین سن امید به زندگی است.
سیاست دولت سوئد این است که سالمندان در این کشور بتوانند به شکل مستقل و بدون نیاز به کمک دیگران زندگی مطلوبی داشته باشند.

در زمینه خدمات‌اجتماعی برای سالمندان سه سطح مختلف درنظر گرفته شده است:
 
١- دولت سوئد و پارلمان، اهداف سیاست‌های اجتماعی سالمندان را از طریق ارایه قوانین و تعیین بودجه لازم معین می‌کند.

٢- انجمن‌های محلی که وظیفه تهیه و تدارک مراقبت‌های بهداشتی و دارویی و همچنین ارایه خدمات نگهداری سالمندان را برعهده دارد.

٣- ٢٩٠واحد فعال در شهرداری‌ها وظیفه ارایه خدمات مراقبتی، بهداشتی، پرستاری، حمل و نقل، مسکن و ... را به عهده دارند.

براساس آمارهای ١٩٩٠، ٨٧درصد از سالمندان این کشور در شرایط و منازل استاندارد زندگی می‌کنند و از مستمری مبتنی‌بر حق بیمه، مستمری تضمینی، مستمری مبتنی‌بر درآمد و طرح بیمه‌های تکمیلی برخوردارند. سالمندان این کشور همچنین از برنامه‌های بهداشتی درمانی، تفریحی و ورزشی مطلوبی بهره مي‌برند.

نروژ

دولت نروژ نیز مانند سایر کشورهای اسکاندیناوی ازجمله دولت‌های ناظر بر رفاه عمومی به‌شمار می‌رود. دولت‌های محلی و مرکزی، مسئول نظارت بر مدارس، بیمارستان‌ها، مستمری بازنشستگان و خدمات اجتماعی هستند. خدمات رفاهی برای خانواده شامل خدمات درمانی، پرداخت به بیماران و ناتوانان، پرداخت مستمری و  بیمه بازماندگان است.

حقوق کودکان در نروژ

براساس قوانین نروژ، دولت متعهد می‌شود تا از حقوق کودکان به درستی حمایت کند و جلوی سوءاستفاده از آنها را بگیرد. آن دسته از کودکانی که با والدین خود زندگی نمی‌کنند، باید از خدمات اضافی بهره‌مند شوند.

 خدمات رفاهی به شکل خاص آن مشمول کودکانی می‌شود که در شرایط پرخطر (به دلیل عدم‌کفایت والدین یا مشکلات دیگر) زندگی می‌کنند. براساس قانون رفاه کودک که در‌ سال ١٩٩٢ به تصویب رسید، این کشور دولت را موظف می‌کند تا «اطمینان حاصل کند تا کودکان و نوجوانانی که در شرایط پرخطري زندگی می‌کنند و می‌تواند به سلامت و رشد آنها آسیب برساند، کمک و توجه لازم را در زمان مناسب دریافت کنند.» همچنین باید به آنها کمک شود تا «کودکی امنی را پشت سر بگذارند.»

در مواقعی دولت این حق را دارد که در صورتی تشخیص عدم‌صلاحیت والدین برای نگهداری از کودک، حضانت او را گرفته و به کس دیگری واگذار کنند.

گرفتن حضانت کودک از والدین نیازمند اجازه کمیته کشوری امور اجتماعی است و تنها دادگاه است که می‌تواند رأی کمیته را تغییر داده یا آن را بی‌اعتبار کند. این قانون منتقدان زیادی داشته است. برای مثال بسیاری از خانواده‌های هندی که اتباعشان در نروژ زندگی می‌کنند، از دولت کشور هند خواسته‌اند تا در این مورد مداخله داشته باشند.

مرخصی زایمان و مزایای والدین

در نروژ زوج‌ها ٤٧ هفته مرخصی زایمان می‌گیرند و این حق را دارند که در کار، مشاغل نیمه‌وقت را درخواست کنند و با کودکان بیمار در خانه بمانند. ٩‌درصد از کودکان یک تا پنج ساله این کشور از یارانه دولتی مراقبت روزانه برای کودکان بهره می‌برند.

 همچنین برای والدینی که به تازگی صاحب فرزند شده‌اند، مزایایی در نظر گرفته شده که به مزایای والدین مربوط است و هدف آن تضمین درآمد برای والدینی است که صاحب فرزند شده‌اند. این قانون در اول جولای ٢٠٠٩ تغییر کرد و میزان و طول دریافت مزایا بستگی به تاریخ تولد کودک دارد.

تمام والدینی که به مدت حداقل ٦ ماه در ١٠ ماه اخیر صاحب شغل بوده‌اند، می‌توانند از این مزایا برخوردار شوند. همچنین کسانی‌که دچار بیماری یا بارداری بودند نیز می‌توانند از این مزایا برخوردار شوند. میزان مزایای دریافتی بستگی به درآمد افراد دارد؛ با این حال وزارت کار نروژ می‌تواند به تشخیص خود این میزان را افزایش دهد.

سالمندان

تمام سالمندان در نروژ مستمری بازنشستگی دریافت می‌کنند و میزان آن بستگی به حقوق آنها دارد. همچنین شهرداری نروژ برخی خدمات (نظیر پرستاری در منزل، کمک در منزل و خدمات انتقال به مراکز درمانی) را به برخی از افراد که واجد شرایط باشند، ارایه می‌دهد.

در مواقعی که فرد یا خانواده‌اش از عهده نگهداری از خود برنمی‌آیند، آنها را به خانه سالمندان انتقال می‌دهند. حدود نیمی از افراد بالای ٩٠‌سال در خانه سالمندان نگهداری می‌شوند.

 بخشی از هزینه نگهداری از سالمند توسط کمک‌هزینه‌هايي تأمين می‌شود که سالمند دریافت می‌کند و بخشی از آن را نیز شهرداری پرداخت می‌کند. تقریبا ١٠٠‌هزار سالمند در نروژ از افسردگی رنج می‌برند که یا به دلیل بیماری‌های دوران سالمندی آنها یا به دلیل احساس تنهایی و انزواست.

دانمارک

در دانمارک خدمات اجتماعی و سیاست‌های مربوط به خانواده برای تمام شهروندان فراهم است و بخش عمومی موظف است تا خدمات با کیفیت مطلوبی را به شهروندان ارایه کند. در این میان افراد سالمند، کسانی‌که ناتوانی جسمی دارند، کودکان و بیماران را مورد توجه بیشتری قرار دارند.

این خدمات شامل سرویس‌های گسترده نگهداری، برنامه برای گروه‌های خاص، مستمری برای سالمندان، حقوق برای مادران، کمک‌های مالی به افراد با ناتوانی خاص می‌شود.

بخش عمده‌ای از امور مربوط به سیاست‌های رفاه و خانواده در دانمارک توسط کارمندان دولتی و نه بخش خصوصی انجام می‌شود. با این حال بخشی از امور به بخش خصوصی و سازمان‌های داوطلبانه سپرده شده است. دانمارک به پنج بخش و ٩٨ دولت محلی تقسیم شده و بخش‌های محلی مسئول اراده خدمات اجتماعی هستند.

سیاست‌های حمایت از مادران و کودکان

در مجموع ٥٢ هفته مرخصی زایمان برای مادران دانمارکی در نظر گرفته شده است. مادران می‌توانند چهار هفته پیش از زایمان به مرخصی رفته و پدران نیز دو هفته پس از تولد فرزند می‌توانند از مرخصی استفاده کنند و این مدت می‌تواند تمدید شود. در مدت مرخصی، کارمندان بخش دولتی حقوق کامل خود را دریافت كرده و کارمندان بخش خصوصی حداقل حقوق را می‌گیرند که این میزان براساس نظر کارفرما قابل‌تغییر است.

برنامه‌های حمایت از کودکان و خانواده شامل حال تمام شهروندان دانمارکی می‌شود. این برنامه‌ها شامل سرویس حمایت و نگهداری از کودکان در غالب مهدهای‌کودک است. تمام کودکان زیر سن مدرسه می‌توانند از مهدهای‌کودک استفاده کنند.

٧٠درصد از بچه‌های دانمارکی تا ٢‌ سال (٩١درصد از کودکان بین ۲-۱ سال) و ٩٧درصد از بچه‌های ۵-۳ سال از مهدهای‌کودک‌ دولتی استفاده می‌کنند. والدین، حدود ٢٥درصد از هزینه مهدکودک را می‌پردازند. درصورتی‌که کودک با خواهر یا برادر خود به مهدکودک برود، به آنها تخفیف ویژه داده می‌شود. برنامه‌های خاص و کمک‌هزینه‌های ویژه‌ای برای حمایت از کودکان معلول درنظر گرفته شده است.

 همچنین مادران باردار، کسانی که کودکی را به فرزندی پذیرفته‌ یا کودکی را به دنیا آورده‌اند نیز به شکل روزانه کمک‌هزینه دریافت می‌کنند. مادران از هفته چهارم بارداری از مزایای مالی بارداری برخوردار می‌شوند.

حمایت از سالمندان

سیاست حمایت از سالمندان در دانمارک مانند سوئد، این است که سالمندان در این کشور بتوانند به شکل مستقل و بدون نیاز به کمک دیگران، زندگی مطلوبی داشته باشند. دولت دانمارک می‌خواهد تا سالمندان خودکفایی و استقلال خود را حفظ كرده و بتوانند در مورد آینده و برنامه خود مستقلا تصمیم بگیرند.

 این خدمات شامل آموزش (در حوزه سلامت و بیماری)، ارایه خدمات ویژه به بیماران خاص (به‌خصوص کسانی‌که بیماری‌های وخیم دارند)، ارایه محلی برای سکونت سالمندان (در صورتی‌که صاحب خانه نباشند)، است.

فنلاند

تدوین برنامه‌ای برای حمایت از خانواده و سیاست‌های رفاهی آن در‌ سال ١٩٤٨ و با برقراری مقرری خانواده به‌وجود آمد. از دهه ١٩٥٠ تا چند دهه با محوریت بیمه سلامت، بازنشستگی و درمان ادامه یافت تا این‌که از ‌سال ١٩٧٠ فنلاند سیاست‌های حمایت از خانواده را در این کشور برمبنای حمایت از فرزندآوری و تشکیل خانواده قرار داد. اغلب این خدمات بر محور مراقبت از کودک قرار گرفته که شامل سیستم مراقبتی روزانه مطمئن به قیمت مناسب است.

از‌ سال ١٩٧٣ قانون مراقبت روزانه از کودکان به اجرا درآمده و اجرای آن به عهده شهرداری‌هاست که به موجب آن کودکان زیر سن مدرسه باید در مراکز مخصوص یا در خانه تحت‌مراقبت قرارگیرند. این خدمات به مرور تکمیل یافته و کودکان با گروه‌های سنی مختلف را شامل می‌شود.

برای مثال علاوه‌ بر کودکان خردسال، برای کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی مزایایی درنظر گرفته شده است. در سپتامبر ٢٠٠٥ اولین دفتر بازرسی ویژه کودکان در این کشور به وجود آمد که وظیفه آن تحکیم موقعیت و حقوق کودک است.

مزایای خانواده در فنلاند شامل مقرری عائله‌مندی، خدمات بهداشتی و مراقبت‌های روزانه است. مقرری برای کودکان که به کودکان زیر ١٧‌سال پرداخت می‌شود و بستگی به میزان تعداد فرزندان در هر خانواده دارد.

مرخصی زایمان و کمک‌هزینه مادران

مرخصی زایمان برای مادران ١٠٥ روز و علاوه‌بر آن ١٥٨ روز مشترک بین پدر و مادر محاسبه می‌شود. حمایت‌های مالی از خانواده شامل وام بارداری است که براساس آن هر زن فنلاندی می‌تواند پس از گذراندن حداقل ١٥٤روز از بارداری، از آن برخوردار شود (وام هم به‌صورت نقدی و هم غیرنقدی قابل دریافت است).

 معمولا از ٣٠ روز مانده به تاریخ محاسبه‌شده زایمان، مرخصی مادران آغاز می‌شود. در طول این دوره، کمک‌هزینه مادرانه به مادران پرداخت می‌شود. این کمک‌هزینه، معمولا به‌مدت ٤ ماه پرداخت می‌شود. چنان‌که مادر بخواهد، می‌تواند ٥٠-٣١ روز قبل از آغاز تاریخ محاسبه‌شده برای زایمان، به مرخصی زایمان برود.

 کمک‌هزینه مادرانه از شروع مرخصی زایمان و در مجموع برای مدت ٤ماه پرداخت می‌شود. کمک‌هزینه مادرانه ویژه به افراد بیکار پرداخت نشده و فقط در برخی از موارد مشخص به افراد دانشجو پرداخت می‌شود.