بررسی مفاهیم اقتصاد مقاومتی و جایگاه آن در تفکر مدیران اقتصادی

امروزه دیدگاه‌های اقتصادی و نظریه‌های توسعه پایدار به دنبال ایجاد نظام‌های اقتصادی مقاوم در برابر تکانه‌های بیرونی هستند. این تکانه‌ها می‌توانند ماهیتی اقتصادی و یا غیراقتصادی داشته باشند و مسلماً تأثیر و تبعات این تکانه‌ها بستگی به ویژگی‌های ذاتی، ساختاری و سیاسی حاکم بر یک نظام اقتصادی خواهد داشت. البته مفهوم تاب‌آوری نه‌تنها در اقتصاد قابل‌طرح است بلکه در شکل جامع‌تر آن در قالب ابعاد چهارگانه اجتماعی، اقتصادی، نهادی و کالبدی- محیطی پیشنهاد می‌گردد.

اقتصاد مقاومتی در ایران اولین بار در دیدار کارآفرینان با مقام معظم رهبری و در شهریور ماه سال ۱۳۸۹ مطرح گردید. معظم له  «اقتصاد مقاومتی» را معنا و مفهومی از توانمند سازی اقتصادی کشور علی الخصوص توسط کارآفرینان معرفی نموده و برای نیاز اساسی کشور به کارآفرینی نیز دو دلیل «فشار اقتصادی دشمنان» و «آمادگی کشور برای جهش» را معرفی نمودند.

بدین مفهوم اقتصاد مقاومتی روشی برای مقابله با تحریمها علیه یک کشور و تقویت درون‌زای اقتصاد با کمترین وابستگی به خارج از کشور در خصوص نیازهای اساسی و راهبردی می‌باشد.

البته ذکر این نکته بسیار مهم است که این روش اقتصادی از نظر مفهومی با تعریف اقتصاد ریاضتی بسیار متفاوت بوده و لازم است در جای مناسب به این تفاوت ها پرداخته شود.

نهایتا ابلاغ رسمی سیاست‌های کلی " اقتصاد مقاومتی" در تاریخ 30/11/1392 توسط مقام معظم رهبری و با هدف تأمين رشد پويا و بهبود شاخص هاي مقاومت اقتصادي و دستيابي به اهداف سند چشم انداز بيست ساله، سياست هاي كلي اقتصاد مقاومتي با رويكردي جهادي، انعطاف پذير، فرصت ساز، مولد، درون زا، پيشرو و برون گرا صورت گرفت .

پس از ارائه تفکر اقتصاد مقاومتی  و ابلاغ رسمی آن  ، مقالات و بررسی های بسیار زیادی در کشور صورت پذیرفته که طی آن ضمن آشنایی با تعاریف و دیدگاه های علمی ارائه‌شده از این مفهوم و مفاهیم نزدیک به آن ، به بررسی تاریخچه دیدگاه‌های موجود پرداخته و عواملی که در مد‌ل‌های سنجشی متفاوت در این موضوع شکل‌گرفته است مورد مطالعه قرار گرفته و درنهایت ضروریست که ما به این سؤال پاسخ دهیم که بر اساس رویکرد نظری و مفهومی و ساختار عوامل و شاخص‌های ارائه‌شده مناسب ترین چهارچوب که با نظام اقتصادی کشور تناسب داشته کدام است و این عوامل و شاخص‌ها برای تحلیل و ارتقاء مقاومت اقتصادی ایران کدام‌اند؟

سؤال دیگری که مطرح می‌شود این است که آیا اقدامات اجرایی صورت گرفته فعلی تحت عنوان اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی تا چه حد از یک الگوی علمی تبعیت می‌نمایند و یا اینکه برخی رفتارها همان مسیر گذشته را طی نموده و صرفاً در لوای نام جدید حرکت می‌نمایند و پرسشی مهم‌تر اینکه انحراف مسیر اجرای سیاست‌ها به دلیل درک نامناسب برخی مسئولین از مفاهیم علمی فوق بوده است و یا موانع موجود در مسیر اجرا منجر به عدم تحقق نتایج مورد انتظار بوده است و اساساً چه شاخص‌هایی برای اندازه‌گیری کمی این مهم تدوین و استفاده می‌گردد؟ 

در این میان تجربه اقتصادی آسیب‌پذیر جنوب شرق آسیا و آمریکای لاتین که با ارتقاء عوامل مؤثر در تاب‌آوری اقتصاد خود توانسته‌اند علی‌رغم بحران‌های مالی بین‌المللی ازجمله سقوط بازارهای سهام، خروج سرمایه، افت قیمت شدید محصولات استراتژیک و سایر تکانه‌های خارجی به سطح بالایی از توسعه دست یابند نیز می‌تواند مفید و قابل‌بررسی باشد. یادآوری این نکته ضروری است که گرچه کشورهای مزبور در تقویت تاب‌آوری اقتصادی در چارچوب‌های متناسب کشور خود با توفیق همراه بوده‌اند اما هرکدام از این کشورها که گرفتار تعارضات عمیق سیاسی و یا فساد حاکمیت گردیده‌اند دستاوردهای ارزشمند اقتصادی خود را باخته‌اند.

بسیاری از صاحب‌نظران اقتصاد ، ایران را سرزمین فرصت‌های بی‌شمار اقتصادی توصیف می‌نمایند . در ایران ازیک‌طرف ارائه چارچوب نظری و تعریف متناسب برای نظام اقتصادی ایران و از طرف دیگر نیز شناخت عوامل مؤثر در اقتصاد مقاومتی و در مرحله بعد ارتقای عوامل مزبور به‌منظور ثبات اقتصادی و دستیابی به توسعه پایدار نه‌تنها مفید و مؤثر بلکه اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.

در دولت یازدهم به‌منظور بررسي، تصويب و راهبري برنامه‌های اقتصاد مقاومتي و نظارت بر عمليات اجرايي آن‌ها و بر اساس تصویب‌نامه جلسه مورخ 29/6/1394 هیئت‌وزیران  ستاد راهبري و مديريت اقتصاد مقاومتي به رياست معاون اول رئيس‌جمهور و با عضويت وزراي امور اقتصادي و دارايي، نفت، نيرو، كشور، جهاد كشاورزي، راه و شهرسازي، دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح، صنعت، معدن و تجارت، تعاون، كار و رفاه اجتماعي، ارتباطات و فناوري اطلاعات، رئيس سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور، رئيس سازمان ميراث فرهنگي، صنایع‌دستی و گردشگري، رئيس سازمان صداوسیمای جمهوري اسلامي ايران، رئیس‌کل بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران، معاون امور مجلس رئيس‌جمهور، معاون علمي و فناوري رئيس‌جمهور، مشاور اقتصادي رئيس‌جمهور و رئيس هیئت عامل صندوق توسعه ملي و سه نفر اقتصاددان به انتخاب رئيس ستاد  تشكيل ‌‌گردیده است .

آنچه در تمامی مراحل تدوین ، اجرا ، نظارت و کنترل برنامه‌های اقتصاد مقاومتی ضروری به نظر می‌رسد همکاری و هم‌اندیشی نهادهای علمی و اجرایی کشور هست قطعاً استفاده از نظرات اندیشمندان اقتصادی در این حوزه ضروری بوده برگزاری نشست‌ها و کنفرانس‌های علمی داخلی با حضور رجال علمی ، رجال سیاسی و عوامل اجرایی به‌منظور هم‌اندیشی و آسیب‌شناسی مراحل عمليات اجرايي بسیار مفید و مؤثر خواهد .

اولین همایش تخصصی در این زمینه در تیرماه سال آینده با عنوان همایش بین‌المللی اقتصاد مقاومتی و با همکاری دانشگاه الزهرا  ودبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام برگزار می‌گردد و مقرر گردیده است تا در خصوص مفاهیم مذکور ، اقتصاد دانش‌بنیان و عدالت بنیان ، نقش مردم در اقتصاد مقاومتی ، نظام تأمین مالی ، نظام آماری و حسابداری ملی و مبانی فرهنگی بحث و بررسی صورت پذیرد .

جان کلام آنکه همان‌طور که ملاحظه می‌گردد نگارنده اعتقاد دارد تلاش‌های متعددی چه در بعد دانشی توسط صاحب‌نظران و چه در بعد سیاست‌گذاری و اجرا توسط دولت تدبیر و امید صورت گرفته است لیکن درصورتی‌که  نتایج حاصل در دو بعد مذکور انسجام بیشتری یابد قطعاً در جهت کاهش هزینه‌های مترتب و سرعت نیل به اهداف مدنظر بیش‌ازپیش محقق خواهد گردید.