رسانه‌های مکتوب داستان پرفراز و فرودی را پشت سر نهاده‌اند و در یک دوره تاریخی، نیروی رسانه‌ای بلامنازعی بودند که همه نگاه‌ها را به‌خود معطوف می‌کردند اما رفته‌رفته نوع رسانه‌ها متنوع شد. با ظهور و بروز رادیو و تلویزیون، رسانه‌های مکتوب همچنان پابرجا ماندند اما اینک با یک رقیب چالاک و بی‌باک مواجه شده‌اند: فضای مجازی! حالا باور باید داشته باشیم که رسانه‌های مکتوب با افولی همه‌گیر مواجه شده‌اند و مردم به‌جای روی آوردن به صفحات روزنامه، سرشان در گوشی‌های موبایل هوشمندی است که تقریبا اکثر نیازهای رسانه‌ای مردم را برآورده می‌کند.

داستان افول رسانه‌های مکتوب با رصد شاخص‌های مربوط به آن قابل ردیابی است. پایین آمدن تیراژ روزنامه‌ها و مجلات، کم شدن حجم نیروی انسانی شاغل در تحریریه‌های رسانه‌های مکتوب، گردش مالی کم این تیپ از رسانه‌ها، مشکلات عدیده مالی و تعطیلی بخش زیادی از مجلات و روزنامه‌ها حکایت از آن دارد که رسانه‌های مکتوب با یک بیماری روبه‌رو هستند.

در این میان برخی معتقدند که خط پایان این رسانه‌ها به‌وضوح دیده می‌شود و برخی هم اعتقاد دارند رسانه‌های مکتوب خودشان را به‌روز می‌کنند کما اینکه در رقابت با رادیو و تلویزیون چنین کردند. به‌هر تقدیر، در این تقریر سعی بر آن است که چالش‌های رسانه‌های مکتوب در عصر حاضر، احصا و برای هر کدام از این چالش‌ها، مفرها و راهکارهایی ارائه شود.

چالش‌های کلی

برای بازنمایی چالش‌های کلی وضعیت رسانه‌های مکتوب در جهان و ایران، چالش‌های زیر احصا شدند و سپس این چالش‌ها در معرض قضاوت تعدادی از صاحبان نظر قرار داده شد. افرادی که مدت‌ها در سمت‌های مدیریتی، سردبیری و کار حرفه‌ای روزنامه‌نگاری بودند و هم‌چنین بخشی از ایشان نیز علاوه‌بر کار حرفه‌ای، تحصیلات آکادمیک مرتبط با مسائل رسانه و خصوصا رسانه‌های مکتوب داشتند:

بخش الف) چالش‌های رسانه‌های مکتوب در اقصی‌نقاط جهان

1. نیروی انسانی کم‌تجربه

2. قوانین زیاد و دست‌ و پاگیر

3. شوک فضای مجازی

4. دستمزد پایین ژونالیست‌ها و کادر اجرایی و فنی

5. هزینه بالای چاپ

6. بیمه کارکنان و خبرنگاران

7. حجیم بودن ساختار رسانه‌های مکتوب

8. سرعت پایین انتقال اطلاعات

9. خلأهای قانونی

10. در مخاطره بودن جان ژونالیست‌های منتقد

11. محدودیت‌های مربوط به صفحات

12. محدودیت‌های ناشی از نظام سیاسی

13. نظام توزیع آشفته

بخش ب) چالش‌های رسانه‌های مکتوب در ایران

1. ماندگاری رسانه‌های مکتوب

2. خودسانسوری رسانه‌های مکتوب

3. بحث آزادی بیان

4. بی‌توجهی به ذائقه مردم

5. تبعیض سیاسی بین رسانه‌ها

6. نظام حقوقی آشفته

7. جوان بودن میانگین سنی و خروج سریع روزنامه‌نگاران از حرفه روزنامه‌نگاری

این چالش‌ها به قضاوت صاحب‌نظران و اساتید حوزه رسانه‌های مکتوب سپرده شد که بخشی از این افراد به پرسشنامه تهیه‌شده، پاسخ دادند و برحسب فراوانی پاسخ‌ها، تعداد پنج مورد از چالش‌های اصلی سازمان‌های رسانه‌ای در جهان و سه مورد از چالش‌های سازمان‌های رسانه‌های مکتوب در ایران احصا شد. چالش‌های اصلی سازمان‌های رسانه‌های مکتوب در جهان از دید صاحب‌نظران، بر اساس فراوانی پاسخ‌ها به این شرح است:

بخش الف) چالش‌های پربسامد رسانه‌های مکتوب در اقصی‌نقاط جهان از دید صاحب‌نظران

شوک فضای مجازی: بعد از استخراج پاسخ‌ها این گزینه پربسامدترین چالش رسانه‌های مکتوب عنوان شد.

هزینه بالای چاپ: این گزینه با تعداد زیادی پاسخ مثبت، دومین فراوانی را به خود اختصاص داد.

سرعت پایین انتقال اطلاعات: این گزینه در سومین رده چالش‌های سازمان‌های رسانه‌های مکتوب قرار گرفت.

نظام توزیع آشفته: این گزینه نیز با پاسخ‌های مثبت زیادی مواجه شد که فراوانی بالایی دارد.

حجیم بودن ساختار رسانه‌های مکتوب: این گزینه هم، در رده پنجم اصلی‌ترین چالش‌های رسانه‌های مکتوب قرار گرفت.

بخش ب) چالش‌های پربسامد رسانه‌های مکتوب در ایران از دید صاحب‌نظران

بی‌توجهی به ذائقه مردم

بحث آزادی بیان

خودسانسوری رسانه‌های مکتوب

هر سه گزینه با آرای مثبت بالا و در عین حال یکسان، به‌عنوان پربسامدترین چالش‌ها از دید صاحب‌نظران رسانه‌های مکتوب در ایران احصا شدند.

در گام بعدی بعد از احصا چالش‌های اصلی، از صاحب‌نظران خواسته شد تا راهکار یا راهکارهای خود را برای مقابله با این چالش‌ها و مشکلات ارائه دهند که تعدادی از افراد مشارکت‌کننده در مرحله نخست، به ارائه راهکار پرداختند. در یک دسته‌بندی کلی این راهکارها به این شرح هستند:

بخش الف) ارائه راهکار به چالش‌های پربسامد رسانه‌های مکتوب در اقصی‌نقاط جهان از دید صاحب‌نظران

شوک فضای مجازی:

الف) تحلیلی و عمیق کردن مطالب در رسانه‌های مکتوب

ب) روی آوردن به گزارش‌ها و گفت‌وگوهای بسیار ویژه و حتی افشاگری!

ج) بالا بردن کیفیت مطالب مندرج در رسانه‌های مکتوب

د) برندسازی

هزینه بالای چاپ:

الف) جذب نیروی کارآمد برای جذب آگهی‌ها

ب) جذب اسپانسرهای مالی

ج) کمک‌های دولتی از طریق یارانه

د) بالا بردن درآمدها از طریق تبلیغات و فروش مطبوعات و کم کردن هزینه از طریق ترمیم و تعدیل ساختار سازمان

سرعت پایین انتقال اطلاعات:

الف) پوشش تفسیری و تحلیلی اخبار

ب) ارائه اطلاعات عمیق از حوادث

ج) استفاده از گزارش‌ها و تصاویر اختصاصی

د) تشریح عمقی و ارائه اطلاعات جانبی در رابطه با مسائل و استفاده از تیترهای چشمگیر

نظام توزیع آشفته:

الف) فروش آنلاین و اینترنتی

ب) عقد قرارداد با شرکت‌های توزیع پیشرو

ج) استفاده از بستر فضای مجازی و رده‌بندی مطالب جهت فروش آن‌ها از طریق اپلیکیشن‌های موبایلی

حجیم بودن ساختار رسانه‌های مکتوب:

الف) حذف سمت‌های زاید در سازمان‌های رسانه‌های مکتوب

ب) استفاده بهینه از نیروی انسانی موجود با استفاده از روش کاربینی

ج) ارتقای توان کاری ژورنالیست‌ها و کادر فنی از طریق آموزش

د) استفاده توام از باتجربه‌ها و نیروی جوان و انتقال بطئی تجارب به جوان‌ترها

بخش ب) ارائه راهکار به چالش‌های پربسامد رسانه‌های مکتوب در ایران از دید صاحب‌نظران

بی‌توجهی به ذائقه مردم:

الف) رصد افکار عمومی و روی آوردن به مطالبات اصلی مخاطبان

ب) داشتن رویکرد مسئولیت اجتماعی و پرهیز از قرارگیری در جناح‌های سیاسی

ج) داشتن ارتباط دوسویه و تعاملی با مخاطبان از طریق ستون‌های ویژه و خصوصا فضای مجازی

د) عملیاتی کردن نظریه استفاده و رضامندی توسط مدیران، ژورنالیست‌ها و حتی کادر فنی

بحث آزادی بیان:

تقریبا همه پاسخ‌هایی که به این مورد ارائه شد بر این امر دلالت داشت که رفع این چالش بیشتر معطوف به جریان‌های خارج از قدرت رسانه‌های مکتوب وابسته است و عملا رسانه‌ها چندان توانی برای تغییر این چالش ندارند اما رسانه‌ها می‌توانند با انتقاد ملایم و مستمر از صاحبان قدرت، فضا را باز کنند.

خودسانسوری رسانه‌های مکتوب:

الف) شناسایی دقیق خطوط قرمز رسمی و غیررسمی

ب) داشتن جسارت بیشتر برای افشاگری

ج) آموزش ژورنالیست‌ها در جهت جریان‌شناسی قدرت سیاسی

د) پرهیز از تعارف سیاسی!

بحث و نتیجه‌گیری

با یقین به اینکه رسانه‌های مکتوب در ایران و جهان با چالش‌هایی اساسی مواجهند، سعی بر این شد تا در این نوشته موجز به احصا، واکاوی و ارائه راهکارهایی برای رفع چالش‌های سازمان‌های رسانه‌های مکتوب پرداخته شود.

در این بین مهم‌ترین چالش‌های رسانه‌های مکتوب در جهان از دید صاحب‌نظران بدین‌شکل صورت‌بندی شد: شوک فضای مجازی با راهکارهایی نظیر تحلیلی و عمیق کردن مطالب در رسانه‌های مکتوب، روی آوردن به گزارش‌ها و گفت‌وگوهای بسیار ویژه و حتی افشاگری، بالا بردن کیفیت مطالب مندرج در رسانه‌های مکتوب و برندسازی.

هزینه بالای چاپ با راهکارهایی مثل جذب نیروی کارآمد برای جذب آگهی‌ها، جذب اسپانسرهای مالی، کمک‌های دولتی از طریق یارانه و بالا بردن درآمدها از طریق تبلیغات و فروش مطبوعات و کم کردن هزینه از طریق ترمیم و تعدیل ساختار سازمان. سرعت پایین انتقال اطلاعات با راهکارهایی از قبیل پوشش تفسیری و تحلیلی اخبار، ارائه اطلاعات عمیق از حوادث، استفاده از گزارش‌ها و تصاویر اختصاصی، تشریح عمقی و ارائه اطلاعات جانبی در رابطه با مسائل و استفاده از تیترهای چشمگیر. نظام توزیع آشفته با راهکارهایی از این دست: فروش آنلاین و اینترنتی، عقد قرارداد با شرکت‌های توزیع پیشرو و استفاده از بستر فضای مجازی و رده‌بندی مطالب جهت فروش آن‌ها از طریق اپلیکیشن‌های موبایلی.

حجیم بودن ساختار رسانه‌های مکتوب با چنین راهکارهایی: حذف سمت‌های زاید در سازمان‌های رسانه‌های مکتوب، استفاده بهینه از نیروی انسانی موجود با استفاده از روش کاربینی، ارتقای توان کاری ژورنالیست‌ها و کادر فنی از طریق آموزش، استفاده توام از باتجربه‌ها و نیروی جوان و انتقال بطئی تجارب به جوان‌ترها. در رابطه با چالش‌های رسانه‌های مکتوب در ایران نمود بیشتری دارند، صاحب‌نظران چالش‌هایی را از این دست احصا کردند: بی‌توجهی به ذائقه مردم با راهکارهایی نظیر رصد افکار عمومی و روی آوردن به مطالبات اصلی مخاطبان، داشتن رویکرد مسئولیت اجتماعی و پرهیز از قرارگیری در جناح‌های سیاسی، داشتن ارتباط دوسویه و تعاملی با مخاطبان از طریق ستون‌های ویژه و خصوصا فضای مجازی و عملیاتی کردن نظریه استفاده و رضامندی توسط مدیران، ژورنالیست‌ها و حتی کادر فنی. بحثآزادی بیان که تقریبا همه پاسخ‌هایی که به این مورد ارائه شد بر این امر دلالت داشت که رفع این چالش بیشتر معطوف به جریان‌های خارج از قدرت رسانه‌های مکتوب وابسته است و عملا رسانه‌ها چندان توانی برای تغییر این چالش ندارند اما رسانه‌ها می‌توانند با انتقاد ملایم و مستمر از صاحبان قدرت، فضا را باز کنند. خودسانسوری رسانه‌های مکتوب با راهکارهایی مثل شناسایی دقیق خطوط قرمز رسمی و غیررسمی، داشتن جسارت بیشتر برای افشاگری، آموزش ژورنالیست‌ها در جهت جریان‌شناسی قدرت سیاسی و پرهیز از تعارف سیاسی!

کانال عصر ایران در تلگرام

تماشاخانه