تصمیم اخیر اوباما می تواند تا حدودی به ناسا این فرصت را بدهد که در مورد مسائل مهمتری چون سرنوشت ایستگاه فضایی و ساخت فضاپیماهای که بتوانند انسان را در رسیدن به مریخ کمک کنند بیندیشد و برای تحقق این برنامه ها سرمایه گذاری کند.

مهر: رئیس سابق آژانس فضایی ایتالیا و عضو شورای آژانس فضایی اروپا در گفتگوی ویژه با خبرگزاری مهر درباره موضوعات روز حوزه فضا از جمله بازنشستگی شاتلها سخن گفت و در پایان نسبت به همکاری با دانشمندان ایرانی اعلام آمادگی کرد.

جووانی بینامی (Giovanni Bignami) پروفسور نجوم موسسه دانشگاهی مدرسه عالی پاویا (IUSS)، عضو شورای آژانس فضایی اروپا (ESA)، دانشمند موسسه فیزیک نجوم فضایی و فیزیک کیهانی شورای تحقیقات ملی ایتالیا (IASF) و رئیس سابق آژانس فضایی ایتالیا (ASI) در گفتگوی مشروح با خبرنگار مهر در خصوص موضوعات روز فضایی از بازنشستگی شاتلها تا تحقیقات اخیر فضایی کشورمان سخن گفت و در پایان نسبت به همکاری با دانشمندان ایرانی اعلام آمادگی و ابراز تمایل کرد. آنچه در ادامه می خوانید حاصل گفتگوی خبرنگار مهر با جووانی بینامی است:

* باراک اوباما سرانجام حدود یک ماه قبل اعلام کرد که ناسا دیگر به ماه باز نمی گردد. به نظر شما این چه مفهومی دارد؟

- جووانی بینامی: فکر بازگشت آمریکا به ماه بر پایه سخنان نسنجیده بوش استوار بود که بدون در نظر گرفتن مشکلات این اقدام و به خصوص بودجه بسیار زیاد آن که بالغ بر میلیاردها دلار است گفته شده بود. اکنون به نظر می رسد که اوباما قصد ندارد این تصمیمگیری اشتباه را به جامه عمل برساند.

* به نظر شما علت اینکه اوباما این تصمیم را گرفته چیست؟ دلیل علمی دارد یا تنها وضعیت اقتصادی آمریکا چنین تصمیمی را به رئیس جمهور این کشور تحمیل کرده است.

- از سویی مسئله بودجه این ماموریت و از طرف دیگر مسئله ایستگاه فضایی مطرح است. ساخت ایستگاه فضایی بین المللی تا پایان سال 2010 به اتمام می رسد در حالی که در عمل هیچ استفاده ای ندارد. ایستگاه فضایی محفظه وسیعی است که تنها برای آزمایش تجهیزات فضایی در مداری بسیار نزدیک به زمین ساخته شد اما واقعا بی فایده است و نمی تواند به فضانوردان در رسیدن به ماه و یا مریخ کمک کند چون در مسیر حرکت فضاپیمایی که بخواهد انسان را به ماه یا مریخ برساند قرار نگرفته است و باید بگویم که این ایستگاه قادر نیست بیشتر از 10 سال دیگر مورد استفاده قرار گیرد و بنابراین یک ابزار فضایی است که تنها به جامعه جهانی به خصوص آمریکا هزینه های زیادی وارد کرده است.

* آینده ناسا با این تصمیم اوباما چگونه رقم خواهد خورد؟

- به نظر من تصمیم اخیر اوباما می تواند تا حدودی به ناسا این فرصت را بدهد که در مورد مسائل مهمتری چون سرنوشت ایستگاه فضایی و ساخت فضاپیماهای که بتوانند انسان را در رسیدن به مریخ کمک کنند بیندیشد و برای تحقق این برنامه ها سرمایه گذاری کند.

* به نظر شما چرا ناسا قصد دارد شاتل را بازنشسته کند؟

- به نظر من این یکی از مشکلات بزرگی است که ناسا در حال حاضر نمی داند باید با آن چه کند. شاتل تا پایان سال 2010 بازنشسته می شود درحالی که هیچ وسیله دیگر آمریکایی در دسترس نیست که بتواند جایگزین این فضاپیما شود و یک فضانورد آمریکایی را به ایستگاه فضایی برساند. شاتل به زودی 30 ساله می شود و تاکنون یک فاجعه بزرگ انسانی یعنی انفجار شاتل کلمبیا را در پرونده خود دارد و در سالهای اخیر پیش از هر پرواز با چند نقص فنی مهم مواجه شده است. این نشان می دهد که شاتل پیر شده است و دیگر قادر نیست به کار خود ادامه دهد و این تصمیم آژانس فضایی آمریکا برای بازنشسته کردن آن کاملا درست است.

* یعنی معتقدید ناسا کاملا با برنامه شاتلها را بازنشسته می کند؟ یعنی آمریکا برای آینده فضانوردان خود به ایستگاه فضایی برنامه ریزی کرده اند.

- در اینجا یک مشکل مهم وجود دارد و آن هم این است که ناسا حتی در مورد بازنشسته کردن شاتلها بدون برنامه ریزی عمل کرده است که به نظر من این هم یکی دیگر از اشتباهات جورج بوش بود چرا که برای از سرویس خارج کردن یک مجموعه از فضاپیماهایی که در هر ماموریت چندین فضانورد را به ایستگاه فضایی بین المللی می رساندند حداقل به یک برنامه 10 ساله نیاز بود نه اینکه در یک تصمیمگیری عجولانه و بدون در نظر گرفتن شرایط آینده و اینکه وسیله جایگزینی ساخته شده باشد شاتلها را بازنشسته کرد. به این ترتیب از این پس اگر یک آمریکایی بخواهد به ایستگاه فضایی برود باید از فضاپیمای روسی سایوز استفاده کند.

* در شرایطی که آمریکا تصمیم خود را مبنی بر لغو ماموریت بازگشت انسان به فضا اعلام کرد کشورهای دیگری چون چین و هند خبر از انجام اقدام مشابهی داده اند. آیا نظر شما در مورد این کشورها مشابه همان نظری است که در مورد آمریکا دارید یا نظرتان در این مورد متفاوت است؟

- قطعا متفاوت است.

* چه تفاوتی وجود دارد که شما آن را برای آمریکا مفید نمی دانید اما درباره چین و هند نظر دیگری دارید؟

- در مورد کشوری مثل چین که برای برنامه ریزی در مورد چنین اقداماتی مستقیما نیاز به تصمیمگیری دولت دارد و دولت این کشور برای پروژه هایی از این قبیل بودجه های کلانی در نظر می گیرد وضعیت فرق می کند. اما به نظر من برای کشف و تحقیق بیشتر در مورد ماه می توان به جای نیروی انسانی از فناوریهای روباتیک استفاده کرد. برای مثال آژانس فضایی اروپا از یک کاوشگر روباتیک مدارگرد ماه برای تهیه نقشه های جغرافیایی از قمر زمین استفاده می کند. همچنین هند چند ماه قبل یک کاوشگر کوچک را برای بررسی وضعیت فیزیکی ماه فرستاد که هرچند نتوانست ماموریت خود را به طور کامل به انجام برساند اما به هر حال تجربه بسیار خوبی برای هند در بخش تحقیقات فضایی بود. ژاپن نیز در این عرصه فعالیتهای مفیدی انجام داده است. باید قبول کنیم که فرستادن یک روبات کوچک به ماه بسیار ساده تر از یک فضاپیمای بزرگ برای رساندن انسان به این قمر است.

* با توریسم فضایی موافقید؟

- این بستگی به این دارد که چه تعریفی از توریسم فضایی داشته باشیم. برای مثال پروژه ای که شرکت هواپیمایی ویرجین مشغول انجام آن است با آن چیزی که در حال حاضر با صرف هزینه های زیاد انجام می شود متفاوت است. در پروژه شرکت ویرجین، فضاپیمای Spaceship علاقه مندان توریسم فضایی را با یک هزینه نه چندان زیاد تا مدار اطراف زمین می برد و حدود 10 دقیقه در این مدار می چرخد و سپس به زمین باز می گردد بدون اینکه در ایستگاه و یا محل خاصی توقف کند. درحالی که امروزه اگر کسی بخواهد به عنوان توریست به ایستگاه فضایی سفر کند باید فرد ثروتمندی با توانایی پرداخت 20 میلیون دلار باشد تا بتواند برای یک تعطیلات حداکثر دو هفته ای به ایستگاه فضایی بین المللی برود. قطعا ایستگاه فضایی بین المللی با هدف توسعه توریسم فضایی ساخته نشده است و به نظر من برای چنین استفاده ای آمادگی ندارد.

* چند سال قبل یک زن با اصلیت ایرانی هم به عنوان توریست به این سفر فضایی رفت

- بنابراین باید فرض کنیم که این خانم جوان ماجراجو یک ایرانی بسیار ثروتمند بوده است که توانسته 20 میلیون دلار پرداخت کند!

* پس خیلی با توریسم فضایی موافق نیستید!

- به نظر من توریسم فضایی می تواند هدف نسل آینده بشر باشد. همانطور که گفتم ایستگاه فضایی تا 10 سال دیگر از عملکرد خارج می شود. پس برای انجام چنین سفرهای تفریحی در درجه اول وسیله نقلیه مناسب و در درجه دوم ایستگاهی با قابلیت پذیرش مسافران باید ساخته شود.

* برای من درک این مسئله بسیار مشکل است که انسان بتواند به مریخ سفر کند. اقامت در یک کپسول در تنهایی و به دور از خانواده برای یک مدت بسیار طولانی دور از ذهن به نظر می رسد. این بیشتر شبیه به یک داستان علمی تخیلی است. به نظر شما از جنبه های روانشناسی انسان قادر به انجام سفری تا این حد طولانی است؟

- انسان برای کشف کردن خلق شده است. این اولین بار نیست که بشر در تلاش برای رسیدن به غیرممکن ها است. کریستوف کلمب را به یاد بیاورید. سوار بر یک کشتی نه چندان پیشرفته با چند مرد در خدمت در مسیری حرکت کرد که حتی نمی دانست کجاست و یا مارکوپلو سالها برای رسیدن به چین از راه زمین در سفر بود و در این سفر از کشور شما هم عبور کرد. ماژلان تمام دنیا را از طریق اقیانوس آرام دور زد و مردانی برای رسیدن به قطب جنوب در سرمای زیر 50 درجه سانتیگراد به حرکت در آمدند. این ذات انسان است که به دنبال کشف تازه ها برود. در حال حاضر این سفر شبیه به داستانهای علمی تخیلی به نظر می رسد چون هنوز وسیله ای که بتواند انسان را در این سفر همراهی کند ساخته نشده است. اگر یک فضاپیمای به اندازه کافی بزرگ و راحت مثل هواپیماهای "ایرباس" ساخته شود و سیستمی برای تامین انرژی لازم این سفر به دست آید، غیرممکن وجود ندارد. هر کشفی می تواند خسارات و حتی قربانیانی داشته باشد اما بی شک کل جامعه جهانی از نتایج آن بهره مند می شوند.

* کشور ما ایران هم وارد تحقیقات فضایی شده است. نظر شما در مورد آینده علمی چنین اقداماتی در کشورهایی مثل ایران چیست؟

- این اقدامات نه تنها از جنبه علمی حائز اهمیت هستند بلکه به نظر من از دیدگاه انسانی و اجتماعی نیز قابل تامل اند. من تاکنون ایران را ندیده ام اما واقعا دوست دارم که کشور شما را از نزدیک ببینم. آن چیزی که از روی نقشه جغرافیایی می توان دید این است که ایران کشور بزرگ و بسیار وسیعی است که کوهستانهای مرتفع و بیابانهای وسیع دارد و در میان این بیابانها و کوهستانها روستاهای زیادی وجود دارند و بنابراین می تواند جاده هایی داشته باشد که عبور از آنها دشوار است. پس بهترین راه برقراری ارتباط میان آنها تلفن است و بنابراین یک ماهواره مخابراتی می تواند فاصله میان این روستاها را کمتر و ارتباط مردم این مناطق را با شهرهای بزرگ برقرار کند. همچنین یک ماهواره مخابراتی می تواند فاصله فرهنگی مناطق دور افتاده و شهرهای پر جمعیت را کم کند و آنها را از دیدگاه اجتماعی و فرهنگی به هم نزدیکتر کند. از سویی دیگر می دانم که ایران کشور زلزله خیزی است بنابراین می توانید تصور کنید که یک ماهواره پیشرفته که قادر است امواج زمین را تحت نظر داشته باشد تا چه حد می تواند در پیش بینی یک زلزله بزرگ و کاهش خسارات انسانی آن مفید باشد. بنابراین می توان گفت که کاربردهای فناوریهای فضایی در زندگی روزمره مردم کشور شما بی شمار هستند.

* پروفسور از نظر علمی چه نظری دارید؟

- در مرحله بعد ورود ایران به بخش فضایی می تواند از دیدگاه علمی نیز قابل تامل باشد. این نشان می دهد که ذهنهای جوانی در ایران هستند که می توانند از فناوری برای دستیابی به یک زندگی بهتر استفاده کنند و در کشف تازه ها به جامعه جهانی کمک کنند.

* و آخرین صحبت شما در گفتگو با خبرگزاری مهر

- الان که من با خبرگزاری مهر مصاحبه می کنم این رسانه را نماینده ایران می دانم و بنابراین شما می توانید واسطه من به عنوان یک استاد دانشگاه و دانشمندان ایرانی باشید و پیام دوستی مرا به آنها برسانید. به خصوص دانشمندانی که در عرصه فیزیک نجوم فعالیت می کنند. می خواهم از طریق شما به این دانشمندان بگویم که برای ساخت دنیای بهتر و توسعه روابط علمی میان نزدیکتر میان دو کشور آماده هرگونه همکاری با آنها هستم. من استاد فیزیک نجوم دانشگاه پاویا هستم و دوست دارم در تربیت دانشجویان بسیار برجسته ایرانی که علاقه مند به مطالعه و تحقیق درباره فضا هستند کمک کنم و آماده ام که دانشمندان فضایی ایران را بشناسم و در عرصه های علمی با آنها در تماس باشم.

کانال عصر ایران در تلگرام

تماشاخانه