پروژه‌هاي نفتي ايران در برزخ چيني‌ها

جام جم آنلاين: توسعه صنعت نفت از بنيان‌هاي مهم اقتصادي ايران محسوب مي‌شود و در اين بخش سالانه سرمايه‌گذاري‌هاي كلاني هم از منابع داخلي و خارجي صورت مي‌گيرد.

رشد سرمايه‌گذاري‌هاي داخلي و خارجي در سال‌هاي اخير در صنعت نفت براي طرح‌هاي توسعه‌اي ميادين نفت و گاز و جذابيت‌هاي اين بخش براي سرمايه‌گذاري، سرمايه‌گذاران را بر آن داشته كه با علاقه و رغبت بيشتري در اين ميدان وارد شوند. بسياري از شركت‌هاي خارجي با وجود محدوديت‌هاي موجود با علاقه زيادي وارد اين حوزه ‌شده و به فعاليت مي‌پردازند.

پس از محور قرارگرفتن توسعه پارس جنوبي به عنوان بزرگ‌ترين ميدان گازي جهان و ورود بسياري از شركت‌هاي خارجي در اين منطقه،‌ تمايلات كشورها براي حضور در صنعت نفت ايران بيشتر شد، اما هنگامي كه اين شركت‌ها به سودآوري فعاليت خود فكر مي‌كردند آمريكا طرح تحريم‌هاي نفتي عليه ايران را دنبال كرد و بسياري از اين شركت‌ها و كشورهاي خارجي را دچار ترديد و تهديد كرد كه از فعاليت و همكاري با ايران در حوزه نفت نيز سر باز زنند.

يكي از كشورهايي كه در سال‌هاي اخير بويژه در دولت نهم و دهم با عنوان رويكرد شرقي صنعت نفت جايگزين بسياري از شركت‌هاي غربي شد،‌ چين بود كه تاكنون نزديك به 50 ميليارد دلار در حوزه‌هاي مختلف صنعت نفت و گاز ايران قرارداد امضا كرده است، اما بخش عمده اين قراردادها يا با تعلل يا تاخير در اجرا مواجه شده است و بتازگي نيز چيني‌ها بنا به توصيه آمريكايي‌ها قصد ترك برخي از اين پروژه‌ها را دارند كه لازم است در جاي خود اين موضوع نيز مورد بررسي قرار گيرد كه با چه تضمين و اطمينان لازمي اين پروژه‌ها به شركت‌هاي چيني واگذار مي‌شود در حالي كه در پروژه توسعه پارس جنوبي به عنوان جبهه اصلي صنعت نفت ايران در مرز مشترك با قطر، از توسعه اين ميدان عقب مانده‌ايم و كشور رقيب بيش از ما از اين ميدان گاز برداشت مي‌كند، چيني‌ها نيز كه در اين ميدان پروژه در دست دارند از اجراي پروژه‌ها سر باز مي‌زنند يا پروژه‌ها را با تاخير مواجه ساخته‌اند.

در سال‌هاي اخير شركت‌هاي مختلف چيني همچون ساينوپك، سينوپك و سي‌ان‌پي‌سي‌آي قراردادهايي را به ارزش حدود 50 ميليارد دلار براي توسعه ميادين مشترك نفت و گاز با عراق و قطر همچون آزادگان شمالي، آزادگان جنوبي، يادآوران، فاز 11 پارس جنوبي، فاز دوم توسعه كارخانه ايران ال‌ان‌جي، طرح توسعه پارس شمالي، توسعه ميدان نفتي رسالت، سرمايه‌گذاري و مشاركت در ساخت پالايشگاه آناهيتاي كرمانشاه، پالايشگاه ستاره خليج‌فارس، طرح توسعه و بهينه‌سازي پالايشگاه اصفهان، طرح توسعه و بهينه‌سازي پالايشگاه آبادان، بلوك اكتشاف و توسعه گرمسار و بلوك اكتشاف و توسعه ساوه را امضا كرده‌اند،‌ اما با بررسي هر يك از اين پروژه‌ها درمي‌يابيم كه موفقيتي حاصل نشده و حتي باعث فرار فرصت‌ها و سرمايه‌ها نيز شده است.

در هر يك از اين ميادين، شركت‌هاي چيني طرف قرارداد يا عمليات اجرايي را آغاز نكرده‌اند يا طرح‌ها با تاخير زياد در حال اجراست كه مهم‌ترين اين پروژه‌ها عقب‌ماندگي در ميادين مشترك نفت و گاز با قطر و عراق است كه با سياست‌هاي دولت مبني بر شتاب در طرح‌هاي توسعه‌اي حوزه مشترك هيدروكربوري يكسان نيست.

در حال حاضر بيشترين تاخير شركت‌هاي چيني در صنعت نفت ايران مربوط به فاز 11 پارس جنوبي است كه با گذشت 27 ماه از امضاي قرارداد هنوز عمليات اجرايي پروژه آغاز نشده است.

احمد قلعه‌باني ، معاون وزير و مديرعامل شركت ملي نفت درباره اين تاخير گفته است كه اين شركت چيني مراحل تدوين طرح جامع توسعه و مطالعات مهندسي فاز 11 را در دستور كار دارد.

وي همچنين از تذكرهاي پي‌درپي به چين براي شتاب بخشيدن در توسعه فاز 11 خبر داده و تاكيد كرده است كه مطابق برنامه توسعه اين ميدان بايد با 20 درصد پيشرفت فيزيكي همراه مي‌بود، اما در شرايط فعلي نيز كمتر از 15 درصد است.

سرنوشت توسعه فاز 11 پارس جنوبي با امضاي قرارداد با چندين شركت آسيايي و اروپايي طي سال‌هاي اخير گره خورده، اما هيچ‌يك از آنها به موفقيت نائل نشده به طوري كه طي 2 سال گذشته با كنارگذاشتن شركت‌هاي غربي همچون توتال فرانسه قراردادي به ارزش 5 ميليارد‌دلار امضا شده بود، اما به دليل تحريم‌ها و فشار كشورهاي غربي براي خروج اين شركت‌ها از پارس جنوبي، شركت‌هاي مزبور حاضر به اجراي قرارداد نشدند و عملا كنار رفتند.

توسعه فاز 11 پارس جنوبي كه از اهميت استراتژيك برخوردار است همچنان در بلاتكليفي است. هدف از توسعه اين فاز تامين گاز ترش مورد نياز واحد پارس ال‌ان‌جي و استحصال ميعانات گازي همراه گاز تعريف شده است. قرار است در اين فاز روزانه 2 ميليارد مترمكعب گاز و 70 هزار بشكه ميعانات گازي سنگين از ميدان پارس جنوبي توليد ‌شود.

قرارداد توسعه اين فاز در خرداد 88 بين شركت ملي نفت ايران و شركت سي‌ان‌پي‌سي‌‌آي چين به امضا رسيده كه هم‌اكنون با تاخيري 2 ساله در اجرا مواجه شده است.

يكي ديگر از قراردادهاي مهم ايران با چين در صنعت نفت، طرح توسعه ميدان يادآوران است كه 4 سال از امضاي قرارداد آن مي‌گذرد. اين ميدان يكي از ميادين بزرگ مشترك با عراق است و طبق وعده‌ها و برنامه‌ريزي‌هاي قبلي قرار بود توليد زودهنگام از اين ميدان تا پاييز امسال به ميزان روزانه 20 هزار بشكه نفت خام اجرايي شود كه عملا چنين اتفاقي تاكنون رخ نداده است و طرح توسعه از عقب‌ماندگي 11‌درصدي برخوردار است.

قرارداد توسعه اين ميدان در آذر 86 به ميزان 3 ميليارد و 630 ميليون دلار بين شركت ملي نفت ايران و شركت ساينوپك چين به امضا رسيد.

براساس اين قرارداد، توسعه فاز اول اين ميدان براي توليد 85 هزار بشكه و فاز دوم براي توليد 100 هزار بشكه نفت خام در حوزه مشترك با عراق طراحي شده است.

ميدان يادآوران د‌اراي نفت خام در جاي 17.3 ميليارد بشكه در استان خوزستان واقع شده كه حدود 3.2 ميليارد بشكه نفت اين ميدان قابل استحصال است و افق توليد آن روزانه بين 300 تا 400 هزار بشكه پيش‌بيني شده است.

همچنين يكي ديگر از قراردادهاي بزرگ با شركت‌هاي چيني كه مشمول تاخير شده است توسعه ميدان مستقل پارس شمالي است كه ارزش آن 16 ميليارد دلار است و تقريبا مي‌توان آن را يكي از بزرگ‌ترين قراردادهاي ايران و چين از مجموع حدود 50 ميليارد دلار قرارداد عنوان كرد.

بر اساس اين قرارداد شركت سينوك چين بايد توسعه اين ميدان دريايي را در 2 بخش بالادستي و پايين‌دستي به منظور ساخت يك كارخانه‌ ال‌ان‌جي انجام دهد كه عمليات آن هنوز اجرايي نشده است. اين قرارداد در بهمن 87 به امضا رسيده ولي تاكنون اقدامي براي آن صورت نگرفته است.بهانه چيني‌ها در اجراي اين قرارداد نامشخص بودن نرخ خوراك گاز طبيعي است.

حجم گاز در جاي اين ميدان 60 تريليون فوت مكعب (معادل 5 فاز پارس جنوبي)‌ برآورد شده و حجم گاز قابل برداشت آن 2‌/‌47 تريليون فوت مكعب پيش‌بيني شده است.

ناكامي در توسعه بزرگ‌ترين ميدان نفتي مشترك

طرح توسعه بزرگ‌ترين ميدان نفتي مشترك بين ايران و عراق يعني ميدان آزادگان جنوبي نيز در شرايط چندان مطلوبي نيست. سرنوشت توسعه اين ميدان به سال‌هاي قبل از دولت نهم بازمي‌گردد كه شركت ژاپني اينپكس قرارداد 12 ميليارد دلاري توسعه آن را امضا كرد، اما به دليل فشارهاي آمريكا و تحريم ايران از حضور در اين ميدان خودداري كرد و به كاهش سهم خود در آن قناعت ورزيد.

پس از دولت نهم، شركت سي‌ان‌پي‌سي‌آي چين طي قراردادي توسعه اين ميدان را به عهده گرفت و تاكنون 200 ميليون دلار براي انجام مطالعات مهندسي و تدوين طرح جامع توسعه آن سرمايه‌گذاري كرده است.

پس از آن كه شركت‌هاي چيني در طرح توسعه ميدان آزادگان حضور پيدا كردند شركت‌هاي داخلي نيز در طرح توليد زودهنگام آن به ميزان 50 هزار بشكه در روز مشاركت كردند، اما پس از گذشت 2 سال هنوز عمليات اجرايي اين قرارداد توسط چيني‌ها آغاز نشده است.

توسعه اين ميدان بزرگ مشترك نفتي با عراق‌ در حالي با تاخير مواجه است كه شركت‌هاي پتروناس مالزي، شركت انگليسي ـ هلندي شل و هاليبرتون آمريكا در آن براي توليد 1.6 تا 1.7 ميليون بشكه در روز با عراق همكاري دارند.

براساس قرارداد منعقده، بين ايران و چين قرار است تا پايان برنامه پنجم توليد از اين ميدان روزانه به 75 هزار بشكه نفت خام برسد. اين ميدان داراي 5.5 ميليارد بشكه نفت‌خام است كه طي 25 سال حدود 330 ميليون بشكه نفت آن قابل برداشت خواهد بود.

ايران LNG هم در برزخ چيني‌ها

چيني‌ها همچنين با وجود گذشت 30 ماه از امضاي قرارداد 2 ميليارد و 620 ميليون يورويي براي فاز دوم طرح ايران ال‌ان‌جي هم پروژه را با بدقولي روبه‌رو ساخته‌اند و عمليات اجرايي‌ آن هنوز آغاز نشده است. عدم توانايي در تامين فاينانس از مهم‌ترين دلايل تاخير در اجراي اين پروژه است.

پالايشگاه آناهيتاي كرمانشاه

احداث پالايشگاه آناهيتاي كرمانشاه در غرب كشور نيز يكي از پروژه‌هايي است كه طي سال‌هاي اخير طراحي و تعريف شد و در طراحي اوليه آن بهره‌برداري در سال 1391 تنظيم شده است. در اين پروژه نيز چيني‌ها حضور دارند، اما تاكنون به نتيجه مطلوب دست نيافته‌اند.

اين پالايشگاه با ظرفيت پالايشي 150 هزار بشكه نفت خام در روز طراحي شده و سرمايه اوليه آن 3.5 ميليارد دلار پيش‌بيني شده بود.

چندي پيش عليرضا ضيغمي، معاون وزير نفت در امور پالايش و پخش از مذاكره با يك شركت چيني براي تامين بخشي از منابع مالي مورد نياز پالايشگاه‌هاي آناهيتا، آبادان، اصفهان و پارس شيراز خبر داده بود.

طرح توسعه پالايشگاه‌ اصفهان

طرح توسعه و بهينه‌سازي پالايشگاه اصفهان نيز در سال 85 بين شركت ملي پالايش و پخش فرآورده‌هاي نفتي ايران و شركت ساينوپك چين به امضا رسيد، اما اين شركت پس از تاخيري بيش از يك سال از ادامه اجراي قرارداد سرباز زد و اجراي طرح متوقف شد، اما در حال حاضر به گفته مديرعامل شركت ملي پالايش و پخش مذاكره براي جذب منابع خارجي براي اجراي اين طرح ادامه دارد.

توسعه ميدان نفتي رسالت

چين در توسعه ميدان نفتي رسالت نيز حضور دارد، اما در اجراي اين پروژه نيز با تاخير روبه‌رو است. 3 سال از اجراي اين قرارداد مي‌گذرد، اما اين ميدان نيز در بلاتكليفي است.بر اين اساس چند روز پيش رستم قاسمي وزير نفت شركت ملي فلات قاره را موظف كرد تا 2 ماه آينده وضعيت توسعه اين ميدان را مشخص كند و به شركت چيني نيز اولتيماتوم داد.

اولتيماتوم وزير نفت شامل تاخير در توسعه پارس جنوبي نيز مي‌شود. قاسمي در اولتيماتوم خود به چيني‌ها يادآور شده است كه چنانچه براي جبران عقب‌ماندگي تلاش نكنند ايران تصميم ديگري خواهد گرفت. هدف از توسعه ميدان نفتي رسالت افزايش توليد نفت خام از بيش از 10 هزار بشكه فعلي به حدود 47 هزار بشكه است كه نفت اين ميدان با درجه EPI حدود 33 جزو نفت خام‌هاي سبك ايران است. ميدان رسالت در فاصله حدود 90 كيلومتري جزيره لاوان در آب‌هاي خليج فارس واقع شده است.

بلوك اكتشاف و توسعه گرمسار

يكي ديگر از فرآورده‌هايي كه چيني‌ها از اجراي آن سر باز زده‌اند و شركت چيني ساينوپك در سال 87 موظف به اجراي آن شده بود، بلوك اكتشاف و توسعه نفت و گاز گرمسار است. مطالعات زمين‌شناسي، انجام 700 كيلومتر عمليات لرزه‌نگاري دوبعدي و حفر 2 حلقه چاه اكتشافي از تعهدات شركت ساينوپك در اين بلوك است كه به ارزش 20 ميليون دلار به مدت 4 سال به امضا رسيده ولي تاكنون اقدام خاصي در اين پروژه صورت نگرفته است.

اين بلوك در محدوده مركزي ايران در استان‌هاي قم، سمنان و تهران واقع شده است.

ستاره خليج فارس نمي‌درخشد

پالايشگاه ستاره خليج فارس در سال 85 در حالي طراحي و اجرا شد كه مصرف بنزين در كشور از 73 ميليون ليتر در روز پيشي گرفته بود. قرار بود اين پالايشگاه در سال 90 به بهره‌برداري برسد تا توليد بنزين را به خودكفايي برساند. طبق طراحي‌هاي اوليه، پالايشگاه ستاره خليج فارس در بندرعباس 80 درصد بنزين كشور را توليد خواهد كرد، اما اين پروژه نيز معطل منابع مالي است و با وجود قول مساعد چيني‌ها براي تامين منابع آن تاكنون اقدام خاصي صورت نگرفته و با گذشت 4 سال پروژه فقط 42 درصد پيشرفت داشته است.

با وجود تاخير، چيني‌ها همچنان پيشتاز

با وجود آن كه شركت‌هاي چيني با تاخير در اجراي پروژه‌ها و انجام تعهدات مربوط به خود در قراردادها پروژه‌هاي نفت و گاز ايران را در برزخ نگه داشته‌اند، ولي مذاكرات و امضاي قراردادها با شركت‌هاي اين كشور همچنان در صدر است.

به طوري كه طبق وعده يك ماه قبل معاون وزير نفت در امور پالايش و پخش از خط اعتباري 11 ميليارد دلاري چين براي اجراي پروژه‌هاي پالايشگاهي استفاده خواهد شد و اين در حالي است كه چين به تعهدات 5 سال قبل خود هنوز عمل نكرده است و معلوم نيست اين منابع مالي را چگونه در اختيار پروژه‌هاي نفت و گاز ايران قرار خواهد داد.

جديدترين قرارداد نفتي ايران و چين در نيمه شهريور سال جاري اتفاق افتاد براي خريد كشتي اف.پي.اس.او (شناور فرآوري، توليد، ذخيره و تخليه نفت)‌ به ارزش 260 ميليون دلار كه پس از كنارگذاشتن يك شركت نروژي به امضا رسيده است.خريد اين كشتي به منظور تسريع در طرح توسعه ميدان مشترك لايه نفتي پارس جنوبي صورت مي‌گيرد. با وجود تاخيرهاي مكرر و پي‌درپي چين در پروژه‌ها معلوم نيست سرنوشت قرارداد شهريور 90 چه خواهد شد و كي به اجرا درخواهد آمد.

به نظر مي‌رسد در چنين شرايطي اعتماد و اتكا به شركت‌هاي ايراني كه به لحاظ فناوري قطعا از شركت‌هاي چيني ضعيف‌تر نيستند بهتر و ثمربخش‌تر خواهد بود؛ چنانچه اين روند نيز هم‌اكنون آغاز شده و شركت‌هاي ايراني بويژه در 2 سال اخير حضور پررنگ‌تري در بخش‌هاي بالادستي صنعت نفت كشورمان پيدا كرده‌اند.