درهای کشور عمان به روی سرمایه گذاری خارجی باز است/ رفاه نسبی مردم با اجرای چشم انداز 2020 عمان

عصر ایران؛ یوسف ناصری- کشور عمان با پایتختی شهر مسقط 4.5 میلیون نفر جمعیت دارد و بنا به اطلاعات صندوق بین المللی پول در سال 2016 تولید ناخالص داخلی 59 میلیارد دلاری داشته است. نیمی از جمعیت عمان را اتباع کشورهایی از جمله هند، فیلیپین و پاکستان تشکیل می دهند.

سلطان قابوس، پادشاه کنونی عمان که در سال 1970(1349 شمسی) با کودتایی آرام پدرش -سعید بن تیمور آل سعید- را از سلطنت برکنار کرد، برخلاف پدر به توسعه کشور اهمیت داد و میزان دسترسی به آموزش را ارتقا داد. سعید بن تیمور که در سال های 1932 تا 1970 حاکم عمان بود اعتقاد داشت تجدد با روحیه مردم عمان سازگار نیست.

کشور عمان در سال 2000 میلادی به عضویت سازمان تجارت جهانی(WTO) درآمده و این در حالی است که تلاش های ایران برای عضویت در این سازمان بین المللی و برخورداری از منافع آن، تا کنون ناموفق بوده است.

عصر ایران که پیش از این در گفت و گو با دکتر پیمان مولوی(بندر صُحار عمان موفق تر از بندر چابهار) برخی از تحولات توسعه ای عمان را بررسی کرده بود، این بار با مهندس پیام باقری درباره تجربه اقتصادی این کشور و چشم انداز 2020 عمان گفت و گو کرده است.

پیام باقری، رئیس کمیته توسعه صادرات سندیکای برق ایران است و اخیرا برای پیشبرد قرارداد شرکت ایرانی صانیر(فعال در حوزه نفت، برق و آب) به عمان سفر کرده بود. گفت و گوی عصر ایران با مهندس پیام باقری درباره عمان و برخی ویژگی های اقتصادی آن در ادامه می آید.
***

*در سفری که اخیرا که به عمان داشتید پیگیر اجرای یک قرارداد آب رسانی در عمان بوده اید. آن شرکت ایرانی که شما به نمایندگی از آن به عمان رفته اید در حوزه های مختلف نفت، گاز، آب و برق فعالیت دارد. در عمان هم حوزه نفت و گاز، حوزه جذاب تر برای سرمایه گذاری است و نفت و گاز بخش اصلی اقتصاد عمان را تشکیل می دهد.

بنا به چه دلایلی این شرکت ایرانی چنین پروژه های را در صنعت نفت و گاز عمان نداشته و فقط در زمینه آب این پروژه را اجرا می کند؟

-کشور عمان، یکی از کشورهایی است که قرابت های سیاسی با ایران دارد و ارتباط نزدیکی بین دو کشور ایران و عمان وجود دارد. جذابیت های کشور عمان در حوزه های مختلف، باعث شده که عمان همواره به عنوان یکی از بازارهای هدف صادر کنندگان و به ویژه در حوزه خدمات فنی و مهندسی مطرح باشد.

صادرات خدمات فنی و مهندسی، حوزه های مختلفی دارد. پروژه های آب رسانی و فعالیت در حوزه های آب و فاضلاب، جزو همین حوزه صادراتی محسوب می شود. با توجه به موقعیت جغرافیایی ای که عمان دارد انتقال آب شُرب به شهرهای کوچکتر یا روستاها در سلطان نشین عمان مطرح است.

در قالب چشم انداز 2020 عمان، بحث آب رسانی به مناطق کم آب و رساندن آب شُرب به روستاها و شهرهای کوچکتر را دنبال می کند. در نتیجه در این حوزه پروژه های تعریف می شود و شرکت های ایرانی هم علاقه مند به ورود به این حوزه هستند.

بر این اساس چون عمان یک کشور در حال توسعه است، طبیعتا در بخش های دیگر انرژی مثل توسعه شبکه برق و انتقال برق به شهرهای دیگر یا روستاهای اطراف آنها یا در حوزه های نفت و گاز، پروژه های زیادی مطرح می شود.

سَبک واگذاری پروژه ها در کشور عمان نیز عمدتا از مسیر مناقصه است. عمان منابع قابل توجهی را در اختیار دارد و یکی از کشورهایی است که به لحاظ برخورداری از نفت و گاز، منابع مالی در اختیار دارد و پروژه ها را به مناقصه می گذارد. شرکت های ایرانی هم با علاقه به مناقصه ها ورود پیدا می کنند.

پروژه های عمان در بخش های آب است و همچنین در نفت و گاز. اما نفت و گاز به لحاظ این که صنعت استراتژیکی است، سیاستگذاری هایی که کشور عمان برای توسعه صنعت نفت و گاز خودش دارد یک مقدار متفاوت است.

*در مورد شرکت توسعه نفت عمان اعلام شده که این شرکت 90 درصد نفت خام عمان را تولید می کند و 60 درصد سهام آن متعلق به حکومت عمان است و 34 درصد متعلق به شرکت هلندی- بریتانیایی رویال داچ شل.

از طرف ایران شما تجربه حضور در مناقصه های مربوط به انرژی و نفت و گاز عمان هم داشته اید؟

-در واقع می خواستم بحث را به همین جا برسانم که فضای توسعه صنعت نفت و گاز کشور عمان چون یک صنعت استراتژیک محسوب می شود، عمدتا وابستگی هایی به کشورهای اروپایی و آمریکایی دارد و ورود کردن به پروژه ها، کار سختی است.

با توجه به وابستگی هایی که به کشورهای اروپایی و آمریکایی  دارند و سهامدار هم هستند، بنابراین در بخش توسعه صنعت از توانمندی های کشورهای غربی استفاده می کنند.

ضمن این که ما خودمان هم باید این را بپذیریم که امروزه ما برای توسعه میادین نفت و گاز ایران یا توسعه صنعت نفت و گاز خودمان، همچنان وابستگی هایی به کشورهای غربی داریم. در ماه های اخیر هم قراردادی با شرکت توتال یا شرکت هایی بسته شد که صاحب توانمندی هایی بالایی در این زمینه هستند.

*شرکت شل 34 درصد سهام شرکت توسعه نفت عمان را دارد و 4 درصد از سهام این شرکت را شرکت فرانسوی توتال دارد. آیا این شرکت های معروف دنیا که سهامدار شرکت نفت عمان هستند به نوعی پروژه ها را خودشان انجام می دهند و با کیفیت بالاتر؟

-دقیقا همین طور است. آنها یا خودشان انجام می دهند یا استانداردهایی را تعریف می کنند که حتما شرکت ها باید در سطح همین شرکت ها باشند به لحاظ استاندارد انجام پروژه. چون این صنعت، یک صنعت حساس است.

وابستگی عمان هم به نفت و گاز در سطح بالایی است. طبق آخرین آماری که مطالعه می کردم وابستگی بودجه کشور عمان به نفت قریب 70 درصد است. یعنی درآمدهای عمان، عمدتا وابسته به درآمدهای نفتی است.

چون سهامداران اروپایی و از کشورهایی مثل فرانسه دارند، هم همان شرکت ها برای توسعه صنعت و گاز، ارجحیت پیدا می کنند و هم این که استانداردهایی که آنها تعریف می کنند باید رعایت شود.

همین موضوع، تعداد رقبا را برای ورود به این حوزه، خیلی محدود می کند. شرکت هایی می توانند ورود کنند که به لحاظ بین المللی، دارای اعتبار بالا و رتبه های بالا هستند و شرکت های توانمندی هستند. ما یک ذره فاصله داریم تا این که برای توسعه صنعت نفت و گاز کشوری مثل عمان ورود پیدا کنیم.

البته در بخش های دیگر اقتصاد، به این ترتیب نیست. در بخش برق یا در بخش آب، کشور ما صاحب صنعت قوی ای است و جزو کشورهای مطرح جهان است.
ما جزو 10 کشور بزرگ  سازنده سد و نیروگاه در دنیا محسوب می شویم و ششمین کشور سازنده توربین های گازی در دنیا هستیم. صنعت برق ما در دنیا به لحاظ تولید، رتبه چهاردهم را دارد.

*دولت و حکومت عمان در پی ایجاد تنوع در اقتصاد این کشور است و این که تک محصولی نباشد. از دهه 90 به این موضوع توجه داشته ولی هنوز وابستگی شدیدی به نفت و گاز و درآمدهای نفتی دارد. شما در بررسی هایی که احتمالا انجام داده اید متوجه شده اید که واقعا تغییر و تحولی دارد اتفاق می افتد و اقتصاد عمان از سمت تک محصولی به سمت تنوع بخشیدن به تولید برود؟

-بله. عمان برنامه های توسعه ای دارد و فکر می کنم سررسید برنامه بلند مدتی که اجرا می کند سال 2020  میلادی است. الان سال های آخر چشم اندازشان است و احتمالا این موضوع، نمود دارد.

شاخص های اقتصادی عمان را که مطالعه می کنیم می بینیم جزو کشورهایی است که حتی رشد اقتصادی دو رقمی را در مقاطعی تجربه کرده است. رشد اقتصادی عمان از 6 یا 7 درصد در سال کمتر نبوده.

این نشان می دهد که برنامه ریزی عمان برای عبور از اقتصاد تک محصولی است و درآمدزایی از طریق صنایع دیگر اتفاق بیفتد. تلاش برای این تغییر کاملا  ملموس است. الان در بندر صُحار عمان که خیلی مطرح است سرمایه گذاری جدی دارد انجام می شود.

کشورهای اروپایی و آسیایی، برای سرمایه گذاری در آنجا ورود جدی داشته اند و 20 میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی برای توسعه این بندر جذب کرده اند. همین حرکت به توسعه کشور عمان کمک می کند.

 

اقدامات انجام شده در عمان مشهود است. اگر جریان اقتصادی عمان را رصد کنید می بینید که عمان در رشد اقتصادی همراه با استمرار داشته و شاخص های اقتصادی نشان می دهد که راه درستی را انتخاب کرده است.

البته عمان در مقام مقایسه با همسایه های خودشان از جمله امارات و قطر، یک مقدار فاصله دارد و عقب تر است. کشورهای مثل قطر و امارات، زودتر شروع کرده اند. سرمایه گذاری های بیشتری انجام داده اند و در حوزه های یگر خیلی موفق تر عمل کرده اند.

امارات در حوزه توریسم واقعا موفق عمل کرده و قطر در حوزه صنایع و ساخت وساز و زیرساخت، موفق تر عمل کرده است. عمان یک مقدار فاصله اش با این کشورها بیش تر است.

*کشور قطر حدود دو و نیم میلیون نفر جمعیت دارد که بیش از نیمی از آن اتباع کشورهای دیگر هستند. قطر تولید ناخالص داخلی 156 میلیارد دلاری داشته است.

-قطر بالاترین درآمد سرانه را در کل دنیا دارد.

*عمان طبق اعلام صندوق بین المللی پول با جمعیت 4 میلیون نفری 59 میلیارد دلار تولید ناخالص داشته است. عمان با این مقدار تولید در سال می تواند سرمایه لازم را تامین کند یا باز به نوعی عمان نیازمند سرمایه گذاری خارجی است؟

-البته من رقم 66 میلیارد دلار را دیده بودم. اما این دو رقم، خیلی تفاوت ندارند. نسبت به برنامه های توسعه، کافی نیست. یکی از روش هایی که بتوانند به برنامه توسعه خودشان متعهد باشند جذب سرمایه خارجی است.

در بخش مختلف می بینیم که قوانین عمان به گونه ای است که کاملا فضا را برای ورود سرمایه گذاران خارجی باز بگذارد. در عمان مشوق های بسیار خوبی برای سرمایه گذاری خارجی در نظر گرفته شده است.

شاید بعضی از این مشوق ها را در ایران هم داشته باشیم ولی از همه مهمتر آن فضای سیاسی است. عمان با سیاستی که در دیپلماسی و ارتباطات با کشورهای دیگر در پیش گرفته و تقریبا می شود گفت با کشور خاصی مشکل ندارد و روابط بسیار گرمی که با همسایگان خود و با کشورهای دنیا دارد، این وضع خیلی کمک می کند.

بحث مالکیت 100 درصد شرکت های خارجی یا پوشش بیمه ای 100 درصد وجود دارد. معافیت های مالیاتی در نظر می گیرند. نرخ سود بانکی بسیار پایینی در نظام بانکی دارند.

بحث تجارت آزاد هم قابل طرح است. از سال 2009 عمان با کشور آمریکا، قرارداد تجارت آزاد دارد. با این تصمیم ها تلاش کرده اند که سرمایه را جذب کنند و شرکای خودشان را تشویق کنند که در عمان سرمایه گذاری کنند.

کشورهایی مثل ژاپن، امارات، عربستان، ایتالیا و حتی کشورهایی مثل انگلیس و آمریکا، در عمان سرمایه گذاری می کنند. دفاتر شرکت های چند ملییتی در عمان فعال هستند. شرکت هایی که در دنیا مطرح هستند و به لحاظ تجاری و اقتصادی شرکت های موفقی هستند همه شان در عمان حضور دارند.

* امارات در شاخص سهولت کسب و کار رتبه 26 در دنیا را دارد و عمان با فاصله زیادی بعد از امارات قرار دارد. آیا با این وجود باز علاقه شرکت های خارجی برای سرمایه گذاری در عمان وجود دارد؟

-بله. در سال 2017 عمان رتبه 66 در شاخص کسب و کار داشته است. البته عمان در سال 2006 رتبه 51 را داشت و در این شاخص نزول داشته است. این نزول، خیلی مربوط به تغییر سیاست های عمان نیست. یک بخش عمده به دلیل عملکرد بهتر رقبای عمان است.

کشورهای دیگر در رتبه بندی کسب و کار، جایگاه بهتری را به خودشان اختصاص داده اند. عمان را اگر با رقبای منطقه ای خودش مقایسه کنیم عقب تر است ولی عمان، کشوری است که نمودار پیشرفت آن، صعودی است.

باز کردن درهای کشور و خوشامد گفتن به سرمایه گذاران خارجی می تواند خیلی موثر باشد. یکی از شاخص های توسعه پایدار در دنیا که خیلی به آن اهمیت می دهند و حتی از شاخص صادرات هم، مهمتر است شاخص جذب سرمایه گذاری خارجی، آن هم به روش مستقیم(FDI) است.

در دنیا در این شاخص جذب سرمایه گذاری خارجی، رقابت وجود دارد. آمریکا به عنوان بزرگترین اقتصاد دنیا، یکی از بزرگترین جذب کننده های سرمایه خارجی در دنیا محسوب می شود. جذب سرمایه های خارجی، شاخصی است که می تواند تاثیر بسیار مثبتی در اقتصاد یک کشور داشته باشد.

*عربستان خیلی بیشتر از عمان جذب سرمایه گذاری خارجی داشته است. آیا عقب افتادن عمان، نشان از وابستگی شدید به نفت و محافظه کار سیستم دارد؟

-مقایسه دقیق این دو کشور شاید یک ذره سخت باشد ولی می تواند این دلیل تاثیر داشته باشد. طبیعتا عمان یک کشور کوچکتر محسوب می شود و منابعی که در اختیار دارد، منابع محدودتری است.

عربستان در حوزه نفت، سرمایه گذاری های جدی تری انجام داده است در نتیجه جذب سرمایه گذاری خارجی آن هم، بیش تر است. در همین اتفاق اخیر که کاهش قیمت نفت رخ داد اقتصاد عربستان را هم تحت الشعاع قرار داد. یکی از روش هایی که برای خروج از بحران در نظر گرفتند فروش سهام شرکت نفتی آرامکو بود که خودش در حقیقت جذب سرمایه را به دنبال دارد.

از نظر اندازه اقتصاد، دو کشور عربستان و عمان با همدیگر قابل مقایسه نیستند ولی عمان، یک مقدار ملاحظه کارتر نسبت به همتای خودش عمل کرد. به همین دلیل است که امروزه، یک مقدار عقب است. در حالی که به لحاظ جاذبه های توریستی، به نظر من جاذبه های توریستی عمان حتی می تواند خیلی غنی تر از امارات محسوب شود.

*این پروژه آب رسانی که شما با عمان دارید در کدام منطقه یا استان اجرا می شود یا شده؟

- آب رسانی به ارتفاعات جَبَل اَخضر است که اگر اشتباه نکنم فکر می کنم جزو همان استان مسقط محسوب می شود. محل پروژه در آنجا است.

*این پروژه آب رسانی چه خصوصیاتی دارد؟

-این یک آب رسانی از پایین دست به ارتفاعات جبل اخضر است. تعدادی از روستاها در ارتفاعات قرار دارند. این پروژه، یک پروژه کلید در دست(طراحی و ساخت) است برای این که منابع آب شُرب را از پایین دست به ارتفاعات جبل اخضر برده و به آن روستاها منتقل کنیم.

این پروژه، بسیار مشکل و بسیار سخت است. برای این که این کار باید در ارتفاع انجام شود. در پروژه، هم طراحی داریم و اجرا و هم تحویل دادن.

*آبی که انتقال می کند از محل آب شیرین کُن تهیه شده یا آبی است که به صورت طبیعی وجود دارد؟

-از منابع آب شیرین کُن استفاده می کنند. البته یک مقدار آب طبیعی هم دارند ولی به دلیل این که منابع آب آنجا، غنی نیست به همین دلیل از آب شیرین کُن استفاده می کنند.

*در سال 1995که سلطان قابوس دستور تهیه چشم انداز 2020 را صادر کرده بود با هدف این بوده که تامین رشد و رفاه عمان عملی شود. این لوله کشی آب به مناطق مرتفع و کوهستانی دقیقا همان ایجاد رفاه و بحث های مربوط به چشم انداز است یا صرف یک پروژه عادی است؟

- پروژه های بزرگی در حوزه آب رسانی و برق رسانی در عمان تعریف شده و همچنین در حوزه نفت و گاز. همچنین در راه سازی و جاده سازی. الان شرکت های ایرانی تقریبا در تمام این حوزه ها از جمله در راه سازی، ساختمان سازی، برق رسانی و آب رسانی، در کشور عمان فعال هستند.

این پروژه آب رسانی در جَبل اخضر در راستای همان سند چشم انداز است که برای افزایش رفاه و توسعه کشور خودشان تهیه کرده اند.

*این اقتصاد 50 یا 60 میلیارد دلاری سال های اخیر عمان واقعا جای پای خوبی هست برای فعالان بخش خصوصی ایران؟

- ما هیچ وقت نباید به یک بازار هدف محدود شویم. بازارهای هدف، گستردگی خاص خودشان را دارند. بالاخره عمان هم، یک بازار محسوب می شود با مشخصات و خصوصیات خودش.

خیلی از کشورها و خیلی از شرکت های رقیب ما در کشور عمان فعال هستند. شرکت های زیادی از چین و هند و ترکیه، همه در عمان فعالند. وقتی یک مناقصه برگزار می شود با رقبای مختلفی باید دست و پنجه نرم کنیم تا بتوانیم در آن مناقصه برنده شویم.

بنابراین، در حد خودش و در اندازه و ابعاد خودش، عمان یک بازار هدف محسوب می شود. صادر کنندگان ایرانی در حوزه خدمات فنی، مهندسی و تجهیزات، محدود به یک بازار هدف نیستند. اما ما روابط دیپلماتیک خوبی با عمان داریم و آنها در راستای چشم انداز 2020 پروژه های خوبی را تعریف کرده اند و شرکت های ایرانی می توانند سهم داشته باشند.

متاسفانه سهم ما از تراز تجاری عمان، کمتر از یک درصد است. با وجود این که برخی شرکت های ایرانی در عمان فعال هستند ولیکن رقیب های ما، خیلی بهتر از ما عمل می کنند و سهم ما کمتر از یک درصد است و سهم کشورهای دیگر، خیلی بیش تر است.

*عمان در سال گذشته 23 میلیارد دلار واردات داشته و ایران فقط 612 میلیون دلار به عمان صادرات داشته است.  نسبت صادرات ایران از کل صادرات کشورها به عمان در حد 2 درصد است.

-همین آمار نشان می دهد که ما سهم جدی در بازار عمان نداریم.

*این پروژه آب رسانی که شرکت ایرانی اجرا می کند در قالب مناقصه بود و شرکت ایرانی برنده شد؟

-بله. به صورت مناقصه بوده است.

*رقبای این شرکت ایرانی که برنده شد از کدام کشورها بودند؟

-از کشورهای مختلف بودند. هندی ها بودند. چینی ها بودند. از کشورهای عربی هم بودند. بعضی از شرکت های محلی عمان هم در مناقصه  حضور داشتند. این پروژه، یک مسیر خط لوله آب است که آب در نهایت بین چند روستا توزیع می شود.

*پس قرارداد بزرگی نیست که رقم بزرگی را به خودش اختصاص بدهد؟

-قراردادی 70 میلیون دلاری بوده و کوچک هم نبوده است.

*کشورهای دیگر و شرکت های دیگر رقم های بالاتری برای اجرای این پروژه اعلام می کردند که شرکت ایرانی برنده مناقصه شده؟

-بله. در مناقصه هر شرکت یک قیمتی اعلام می کند و هر شرکتی که کمترین قیمت را داده است برنده مناقصه می شود.

*کمونیست ها و مائوئیست های عمان چند دهه قبل شورش کرده و خواهان استقلال یافتن استان ظفار عمان بودند. در سال 1352 قراردادی بین عمان و ایران امضا شد و ایران برای مقابله با آن شورشیان به عمان کمک کرد. از آن زمان به بعد و حتی پس از انقلاب و تغییر حکومت در ایران، عمان علاقه و ارادت خاصی به ایران دارد.

آیا این حالت باعث نشده بود این پروژه آب به این دلیل یا این نوع از دلایل به ایران و یک شرکت ایرانی داده شود؟

-خیر. اتفاقا سیستم واگذاری پروژه ها و مناقصه در عمان، یک سیستم بسیار شفاف است. اصلا به این مسائل تاکید نمی شود. شرکتی که به لحاظ فنی، قابلیت های لازم را داشته باشد و از نظر قیمتی هم بتواند قیمت مناسبی اعلام کند و پروژه را در زمان مناسبی انجام بدهد، برنده اعلام می کنند.

آن نوع روابط بین عمان و ایران، هیچ تاثیری در نتیجه و تصمیم گیری برای کارفرمای عمانی ندارد.

*شما در هفته های اخیر به عمان رفتید. به هر حال چشم انداز 2020 عمان برای تحقق رشد اقتصادی و رفاه مردم عمان تهیه و اجرا شد. آیا واقعا این رفاه را به صورت کامل و قابل توجه در عمان دیدید؟

-بله. شاخص های اقتصادی می تواند پاسخ شما را بدهد. بالاخره نرخ رشد اقتصادی 6 درصد و 7 درصد در سال های گذشته نشان می دهد رفاه نسبی در عمان وجود دارد.

به صورت شهودی هم وقتی در آنجا حضور پیدا می کنیم این قضیه، ملموس است. دیده می شود که مردم عمان به صورت نسبی در رفاه هستند. البته من به همه جای عمان نرفتم که دقیقا ببینم چه خبر است ولی وقتی آدم در سطح شهر مسقط تردد می کند آن آسایش و رفاه را به صورت نسبی می بیند.

*شما فقط به مسقط رفتید و روستاهایی که قرار است به آنها آب رسانی انجام شود؟

-من به محل اجرای پروژه نرفتم و فقط در شهر مسقط بودم. همکاران من در محل پروژه حضور دارند.

*مشکل پروژه چه بود که نیاز داشت شما به آنجا بروید و مذاکره کنید؟

-به هر حال بحث هایی بین کارفرما و مشاور پروژه مطرح بود و تصمیم گرفتند که من به آنجا بروم. گفتند که من به عمان بروم و در زمینه های مختلف مرتبط با پروژه، بحث هایی داشته باشیم. البته الان مایل نیستم وارد جزئیات آن بحث ها شوم.