آموزش و پرورش كشور در رده‌بندي جهاني

هر چند روز جهاني معلم كه بيش از دو دهه از آن مي‌گذرد در تاريخ رسمي كشور ما مورد توجه جدي مسوولان قرار ندارد اما سال‌ها است كه خود معلمان و تشكل‌هاي معلمي به‌شدت تمايل دارند با پررنگ كردن اين مناسبت خود را با واقعيت‌هاي جهاني حرفه معلمي گره بزنند؛ كاري كه شايد براي خود آنها هم گران تمام شود چرا كه در آن صورت بايد خود معلمان نيز شاخص‌هاي جهاني حرفه معلمي را در خود ايجاد كنند.

به گزارش روزنامه اعتماد، به عبارتي اگر معلمان معترض به سيستم از كم‌توجهي‌ها به معلمان گله‌مند هستند، بايد نيم‌نگاهي هم به مطالبات دانش‌آموزان و والدين از خود داشته باشند و به عبارتي يك سوزن به خود بزنند بعد يك جوالدوز به ديگران. در هر صورت روز جهاني معلم براي توجه به جايگاه و نقش اين عنصر كليدي در نظام تعليم و تربيت است؛ جايگاهي كه با وجود توسعه و گسترش فناوري‌هاي آموزشي نه‌تنها كمرنگ نشده بلكه پررنگ‌تر شده و در دنياي جديد نيازمند معلماني هستيم با ويژگي‌هاي مختص اين دنيا، ويژگي‌هايي كه در پيچيدگي‌هاي امروزي بتواند با مهارت و دانش و خلاقيت، راهنماي خوبي و راهبر توانمندي براي دانش‌آموزان باشد.

بي ترديد در هركجاي دنيا معلم نيازمند يك سه‌ضلعي براي موفقيت در حرفه خود است نخست اينكه دانش يا معرفت لازم اين حرفه را به دست آورد و به تئوري‌هاي روز دنيا در زمينه حرفه معلمي در ابعاد مختلف مسلط شود و دوم اينكه مهارت معلمي را بياموزد و تمرين كرده باشد؛ مهارتي كه بسيار پيچيده و نيازمند خلاقيت‌هاي عملي است و سوم اينكه از نظر معيشتي تامين شده باشد تا بدون دغدغه فقط به معلمي بينديشد.

حال در آستانه يك روزجهاني ديگر كه به نام معلم نامگذاري شده است، گزارشي را تقديم خوانندگان صفحه مدرسه مي‌كنيم و نظرات تعدادي از فعالان و معلمان را در معرض نقد و نظر قرار مي‌دهيم تا ما هم در اين پيوند جهاني سهيم باشيم.

صلاحيت‌ها و شايستگي‌هاي آموزگار عصر حاضر

در سند تحول بنيادين آموزش و پرورش بر استقرار نظام سنجش صلاحيت‌هاي عمومي، تخصصي و حرفه‌اي، تعيين ملاك‌هاي ارزيابي و نظام رتبه‌بندي علمي و تربيتي آموزگاران و تقويت انگيزه ارتقاي شغلي در آنان، «براساس نظام معيار اسلامي» و «استقرار نظام پرداخت‌ها» براساس تخصص، شايستگي‌ها و عملكرد رقابتي تاكيد شده است. بدين معنا كه براي ارتقاي شأن معلم در نظام اجرايي كشور و توسعه و پيشرفت همه‌جانبه جمهوري اسلامي ايران، به خصوص نقش آن در تعليم و تربيت اسلامي، اقتضا دارد در يك نظام شايسته‌سالاري، مبتني بر ارزيابي‌هاي كاربردي و رقابتي، معلم مورد آزمون واقع شود و متناسب با توانمندي‌هاي تخصصي و حرفه‌اي و شايستگي‌هاي فردي و اجتماعي در رتبه‌اي مناسب قرار گيرد؛ همچنين، اصول تربيت اسلامي) را در مواردي نظير (انطباق با نظام معيارهاي اسلامي، اولويت تربيت اعتقادي، عبادي و اخلاقي، خردورزي و اعتدال آموزگاران فرهيخته و شايسته و متناسب با تراز اعتقادات اسلامي) مي‌طلبد.

بنابراين و در اين راستا، وزارت آموزش و پرورش مكلف شده است در اجراي سند تحول بنيادين و با همكاري تمامي اجزاي دولت جمهوري اسلامي ايران، نسبت به تدوين نظام رتبه‌بندي حرفه‌اي معلمان در يك دوره زماني اقدام كند و همزمان، اصلاحات ساختاري و محتوايي لازم را در نظام تعليم و تربيت اعمال كند. در اين طرح، نظام پرداخت ويژه‌اي به منظور ارزيابي شايستگي‌ها و پرداخت متناسب با آن براي جامعه معلمان در نظر گرفته شده است.

يادگيري، كليد توسعه و معلم، راهبرآموزشي

يونسكو (۲۰۰۸) آموزش را كليد توسعه جوامع و مسيري مي‌داند كه افراد را براي تحقق توانايي‌ها و افزايش كنترل بر تصميم‌هاي اثرگذار بر آنها توانمند مي‌سازد. كميسيون بين‌المللي يونسكو در كتاب «آموزش براي قرن ۲۱ » معتقد است كه يادگيري در سراسر زندگي و مشاركت در جامعه از عوامل كليدي پاسخگويي به چالش‌هاي جهان به سرعت در حال تغيير است. 

كميسيون مذكور بر چهار ستون يادگيري، يعني يادگيري براي دانستن، يادگيري براي انجام دادن، يادگيري براي با هم زيستن و يادگيري براي شدن تاكيد مي‌كند. جامعه امروز از فراهم كردن اجباري آموزش به سمت تمركز  بركيفيت آموزش و پرورش حركت كرده [است] و اصلاحات جديد برنامه درسي بر پرورش مهارت‌هاي فراگيرندگان، چگونه ياد گرفتن، توسعه برنامه درسي و استفاده از راهبردهاي متنوع تدريس تاكيد مي‌كنند. 

چنين تغييراتي مستلزم تغيير نقش معلم است؛ نقش معلم از مخابره‌كننده اطلاعات به ياريگر فراگيري، راهنما و همدرس با دانش‌آموز تغيير مي‌يابد. اين نقش جديد از اهميت مقام معلم نمي‌كاهد بلكه نيازمند كسب دانش‌ها و مهارت‌هاي جديد است. دانش‌آموز در چنين محيطي، در فرآيند يادگيري خود مسووليت بزرگ‌تري را به عهده مي‌گيرد چرا كه بايد بجويد، بيابد، نتيجه بگيرد و دانسته‌هاي خود را با ديگران شريك شود. فناوري اطلاعات و ارتباطات، ابزارهاي نيرومندي را براي پشتيباني از اين سير تحول به سوي فراگيري دانش‌آموزمحور و نقش جديد معلم و شاگرد فراهم مي‌كند. 

عصر حاضر با چالش‌هاي پيچيده و بسيار در نحوه انجام كار، برقراري ارتباط با ديگران و نحوه يادگيري، ما را تحت تاثير قرار داده است. عامل اصلي و تازه در اين تغييرها افزايش نقش بنيادي اطلاعات و دانش است. «جامعه اطلاعاتي»، «جامعه دانش» و «جامعه يادگيري» اصطلاحاتي براي معرفي اين دوره هستند.

معلمان مهم‌ترين عامل كيفيت، كنش و واكنش‌ها

معلمان در گسترش آموزش وپرورش نقش كليدي دارند. مهم‌ترين عامل كيفيت، كنش و واكنش‌هايي است كه ميان معلمان و دانش‌آموزان اتفاق مي‌افتد. عناصر اين تعامل دانش، مهارت وحساسيت معلم از يكسو و انتظارات يادگيري، وضعيت اقتصادي و اجتماعي و ويژگي فرهنگي يادگيرندگان از سوي ديگر هستند كه موفقيت يا شكست آموز ش و پرورش را تعيين مي‌كنند.

بنابراين، به كارگماردن تواناترين و شايسته‌ترين افراد براي حرفه معلمي حياتي‌ترين مساله است و حياتي‌تر از آن برنامه‌هاي تربيت معلم و آموزش‌هاي ضمن خدمت هستند كه با كيفيت برتر و بالاتر فراهم آيند و براي معلمان اين فرصت پيش‌ آيد تا دانش و مهارت خويش را در طول دوران خدمت افزايش دهند. كيفيت هر نظام آموزشي در نهايت به كيفيت معلمان آن جامعه وابسته است.

حرفه‌اي شدن معلمان

حرفه‌اي شدن معلمان بر جنبه‌هاي تكنيكي تدريس و ارتقاي موقعيت اجتماعي حرفه معلمي متمركز است. حرفه‌اي شدن فرآيندي است كه به وسيله آن انجام يك حرفه يا شغل مستلزم داشتن مهارت‌هاي ويژه‌اي مي‌شود. معلم حرفه‌اي بايد از دانش محتوايي، رشد كودك، سبك‌هاي يادگيري، راهبردهاي تدريس و مجموعه‌اي جديد از ارزش‌هاي همراه با احترام به تفاوت‌هاي فردي، همكاري با همكاران و گرفتن بازخورد مداوم از تدريس و قابليت هدايت و تغيير و ارتباط موثر درك عميق‌تري داشته باشد.

روز جهاني معلم و الزامات حرفه معلمي

محمود صفدري

فرهنگي فعال صنفي و سياسي

بي‌شك موفقيت در هر امري تابع شرايط و الزاماتي است اما بايد پذيرفت كه برخي از آنها مهم‌تر و موثرترند. موفقيت يك معلم از آن جهت كه مخاطبانش هم مانند خود او داراي پيچيدگي‌هاي ذهني، روحي و رواني هستند مشكل‌تر مي‌نمايد لذا موفقيت در اين شغل را مي‌توان تابع سه‌گانه معرفت، مهارت و معيشت كه به مثابه سه ضلع مثلث‌اند، دانست.

الف- معرفت: معرفت از آن جهت داراي اهميت است كه لازم است معلم ابتدا بايد خود را به خوبي بشناسد و به نقاط ضعف و قوت خود به طور دقيق آگاهي يابد و سپس جامعه را عموم و محيطي كه محل اصلي كنش‌هاي آموزشي و پرورشي اوست (مدرسه و كلاس)، را بخصوص، بشناسد و بر روحيات، هوش، استعداد، انگيزه، نيازها، توانمندي‌ها و احيانا ناتواني‌ها و نقص‌هاي فراگيران اشراف داشته باشد و بكوشد روابط حاكم بر نظام تعليم و تربيت، برنامه‌ها، اهداف كلان، راهبردها و اسناد بالادستي را به خوبي درك و چگونگي عملياتي كردن آنها با برنامه‌هاي بومي و محلي را نيز بررسي و نسبت به كار بست آنها با توجه به زمينه‌هاي فرهنگي و تربيتي دانش‌آموز و خانواده‌اش تلاش كند.  بديهي است هر قدر درك و معرفت او نسبت به اين پارامترها فراتر رود قدرت، سرعت و نوع تصميم‌گيري او در مواجهه با مسائل فراتر رفته و احتمال موفقيت وي، افزايش مي‌يابد.

ب- مهارت: شايسته است براي موفقيت، معلمان نسبت به افزايش دانش و مهارت «معلمي»، تلاش كنند.  هرچند دوره‌هايي به عنوان «آموزش ضمن خدمت» به اين منظور پيش‌بيني شده است اما ناگفته پيداست اين دوره‌ها، آموزش‌هاي حداقلي را دربر مي‌گيرند و اگرچه خوب و لازم‌اند اما اغلب، كافي نيستند.  معلم نبايد خود را تنها به گذراندن چنين دوره‌هايي محدود و دلخوش كند چرا كه اين آموزش‌ها معطوف به محتواي كتب درسي يا روش تدريس يا مهارت‌هاي مديريتي و اغلب تخصصي‌اند؛ در حالي كه معلمي نيازمند ملغمه‌اي از دانش و مهارت در تمام زمينه‌هاست.

كيست كه نياز يك معلم رياضي يا زبان انگليسي را به دانش روانشناسي، جامعه‌شناسي و مهارت‌هاي زندگي نفي كند؟ از آنجا كه برقراري رابطه موثر و مفيد با دانش‌آموزان به ويژه در مقاطع و پايه‌هاي پايين‌تر نيازمند داشتن دانش و مهارت در همه زمينه‌هاي تعليم و تربيت است، لذا اهميت نياز به فراگيري چنين دانش و مهارت‌ها، صدچندان خواهد بود.

 ج- معيشت: اگرچه «مهارت» و «معرفت» دو شرط مهم و لازم براي فن معلمي‌اند، اما كافي نيستند و توجه به «معيشت» معلم، براي به فعليت درآمدن استعداد و اراده او، ضروري و انكارناپذير است در جهان امروز كه با رشد مصرف‌گرايي و در ايران امروز كه با رشد افسارگسيخته قيمت‌ها و تورم كمرشكن، «پول»، بخش مهمي از نيازهاي انسان را تامين مي‌كند، به سادگي و بدون توجه، نمي‌توان از كنار معيشت گذشت و با شعارهايي چون «معلمي شغل انبياست»، آن را ناديده يا كم اهميت انگاشت چرا كه معلم قبل از آنكه معلم باشد، انساني است كه مانند ساير اجزاي جامعه نيازهاي مادي مانند خوراك و پوشاك و مسكن و نيازهاي عاطفي همچون سفر و مراسم غم و شادي دارد و از قضا همه اينها، هزينه‌هاي سنگيني به اقتصاد خانوار تحميل مي‌كند و از اين منظر كه ظاهر آراسته و پيراسته، روحيات، عواطف و آرامش او، بيش از ديگران مي‌تواند بر دانش‌آموز اثر بگذارد، توجه به معيشت و تامين اقتصاد او در درون آموزش و پرورش - و نه خارج از آن و به انواع روش‌ها- اهميتي دوچندان مي‌يابد.  به زعم اينجانب، غالب معلمان، ناخواسته و از سر استيصال، رفع مشكلات معيشتي خود را در خارج از آموزش و پرورش مي‌جويند و اگر به اين مطالبه بحق آنان توجه نشود و از اين كوچ اقتصادي معلمان با پرداخت حقوق عادلانه و منصفانه، جلوگيري نشود، خيلي زود دير خواهد شد.

معلمان، نظام آموزشي و رتبه ايران در جهان

در پايان سال ۲۰۱۵ ميلادي كه بزرگ‌ترين رتبه‌بندي جهاني مدارس (Global School Ranking) از سوي OECD منتشر شد، دانش‌آموزان ايراني در ميان ۷۶ كشور، از نظر آموزه‌هاي علوم و رياضيات در رتبه ۵۱ جهان قرار گرفتند.  رتبه‌هاي نخست اين فهرست در انحصار پنج كشور آسيايي سنگاپور، هنگ‌كنگ، كره جنوبي، ژاپن و تايوان بود.

فنلاند كه سال‌هاست نام خود را در صدر بهترين نظام‌هاي آموزشي جهان به ثبت رسانده در رتبه ششم قرار گرفت. مقام بيستم به انگلستان رسيد و هشت‌ پله بعد نام ايالات متحده امريكا ديده مي‌شد. كشورهاي آفريقاي جنوبي و غنا هم دو رتبه آخر فهرست را به نام خود كردند.

پژوهشگران دليل موفقيت كشورهاي آسياي شرقي در اين ارزيابي را به‌سادگي تبيين كرده‌اند:  اگر شما به يك كلاس درس آسيايي وارد شويد آموزگاراني را مي‌بينيد كه انتظار دارند همه دانش‌آموزان‌شان موفق شوند. نظام آموزشي، سختگير، متمركز و منسجم است.  اين كشورها همچنين در جذب معلمان باهوش و مستعد براي تدريس در كلاس‌هاي پرچالش بسيار موفق هستند، بنابراين دانش‌آموزان زيرنظر آموزگاران فوق‌العاده‌اي آموزش مي‌بينند.

نويسندگان اين رتبه‌بندي مي‌گويند: «كيفيت آموزش» پيش‌بيني‌كننده قدرتمند ميزان «ثروتي» است كه كشورها در بلندمدت توليد خواهند كرد.

روز جهاني معلم در آيينه تاريخ

٥ اكتبر، برابر با ١٣ مهر از سال١٩٩٤ از سوي يونسكو به عنوان «روز جهاني معلم» اعلام شده است. هدف از اعلام چنين روزي، توجه كردن به وضعيت معلمان و قدرداني از نقش اجتماعي آنها و بررسي مشكلات آنان در سراسر جهان است.

از آن تاريخ اين روز هر ساله در كشورهاي مختلف برگزار مي‌شود. قضيه از اين قرار است كه در چهل و چهارمين اجلاس وزراي آموزش و پرورش از روز ۳ تا ٨ اكتبر سال ١٩٩٤در شهر ژنو برگزار شد. فدريكو مايور، مديركل وقت يونسكو در اجلاس پيشنهاد كرد كه يونسكو روزي را به نام روز معلمان اعلام كند. اين پيشنهاد از سوي مجمع عمومي تصويب شد.

در اين اجلاس ٧٠ وزير، ٢٧معاون وزير و ٣٨ ناظر از ١٣٥ كشور جهان حضور داشتند. بدين‌ترتيب روز ٥ اكتبر يادآور هيچ حادثه خاص سياسي، فرهنگي و اجتماعي نيست و صرفا يك روز قراردادي است. اما يك روز مهم و تعيين آن يك تصميم مهم است.

نامگذاري روزي به نام معلمان در سطح بين‌المللي با اين هدف صورت گرفت كه توجه خانواده‌ها و مسوولان كشورها به اهميت كار معلمان جلب شود. در هر حال جهاني بودن اين روز و با توجه به خواست‌هاي برحق معلمان اين روز فرصت خوبي براي معلمان (شاغل و بازنشسته) است كه رو به جامعه خواسته‌هاي‌شان را بگويند.