آمریکا از برجام خارج شد؛ حالا ایران چه کند؟

جلیل بیات - پژوهشگر مسائل بین الملل

دونالد ترامپ بالاخره به وعده انتخاباتی خود عمل کرد و از توافق هسته ای ایران خارج شد. اگرچه تمامی طرف های این توافق با این اقدام وی مخالفت کردند اما اکنون آمریکا از برجام خارج شده و قرار است تحریم های هسته ای علیه ایران ظرف 90 و 180 روز باز گردد. سوال اساسی اکنون این است که ایران چه اقدامی می تواند انجام دهد؟

اگرچه ایران می تواند به لحاظ شکلی و رعایت سلسله مراتب قانونی ابتدا به کمیسیون مشترک برجام شکایت بَرَد و سپس در شورای امنیت سازمان ملل طرح دعوا کند، اما واقعیت این است که از این اقدامات سودی نخواهد برد. لذا به نظر می رسد اکنون دو راه پیش روی ایران قرار دارد.

1- راه نخست ادامه برجام با اروپا، چین و روسیه است. من قبلا گفته بودم می توان بدون آمریکا نیز برجام را ادامه داد، منوط به اینکه اتحادیه اروپا ساز و کاری بیاندیشد که مانع از اثرگذاری تحریم های ثانویه آمریکا بر سایر کشورها و به خصوص کشورهای عضو این اتحادیه شود. موفقیت این راه به دیپلماسی ایران از یکسو و تصمیم و توانایی اروپا از سوی دیگر دارد.

با این حال رویه کنونی حاکم بر اتحادیه اروپا حاکی از آن است که این اتحادیه نمی خواهد یا نمی تواند بیش از آنچه تاکنون انجام داده در برابر آمریکا صف آرایی کند. بانک ها و شرکت های خصوصی اروپایی هم قاعدتا حاضر نیستند به قیمت رودرویی با آمریکا وارد مبادله و همکاری با ایران شوند.

حتی چین هم احیانا خرید نفت از ایران را به تدریج کاهش خواهد داد تا روابطش با آمریکا بیش از این تیره نگردد. لذا احتمال مثمر ثمر بودن این گزینه برای ایران اندک است. به عبارت دیگر انتخاب این راه اگرچه می تواند برجام را حفظ کند، اما آن را برای ایران بی خاصیت کرده چنانکه منافع مدنظر ایران تامین نخواهد شد.

2- راه دوم: ایران می تواند صرفا از برجام خارج شود و به دنبال سلاح هسته ای نرود و همان شرایط قبل از توافق برجام را دوباره پذیرا شود که این تصمیم بیشتر به انفعال شبیه است تا انتخاب یک راه.

البته راه دیگر خروج از برجام و پیگیری مخفیانه برای تولید سلاح هسته ای است. ایران می تواند در سیاست های اعلامی همچنان تلاش برای دستیابی به سلاح هسته ای را انکار کرده اما در خفا این موضوع را پیگیری کند و پس از دستیابی و آزمایش موفقیت آمیز بمب اتمی، این توانمندی را به سمع و نظر جهانیان برساند و سپس آمادگی خود را برای مذاکره با آمریکا اعلام کند؛ یعنی تقریبا مدلی شبیه کره شمالی.

مزیت این راه این است که اگر تا قبل از آنکه دیر شود ایران بتواند به سلاح هسته ای دست یابد، آنگاه احتمال تهاجم نظامی علیه ایران تقریبا صفر خواهد شد. اما من به دو دلیل این راه را پیشنهاد نمی کنم. اول آنکه خروج از برجام چنان حلقه تحریم ها را بر دور ایران تنگ خواهد کرد که ممکن است تا قبل از دستیابی به سلاح هسته ای کشور از درون فرو بپاشد.

دوم آنکه دستیابی به سلاح هسته ای لزوما امکان و شرایط مذاکره و رسیدن به توافق با آمریکا و غرب را تسهیل نخواهد کرد. شرایط ایران با کره شمالی کاملا متفاوت است؛ هرچند کره شمالی نیز بعد از دستیابی به سلاح هسته ای بیش از 12 سال صبر کرد تا رئیس جمهوری به نام ترامپ حاضر به مذاکره با آن شود. آیا ایران می تواند 12 سال شرایطی بسیار سخت تر از شرایط سال های 1390 تا 1394 را تحمل کند؟ با این حال نمی توان کتمان کرد که این راه دوم طرفدارانی در ایران دارد.

اما علی رغم نظر خیلی ها راه سومی همچنان وجود دارد؛ اگرچه شرایط انتخاب آن نسبت به ماههای قبل سخت تر شده است و آن مذاکره با ترامپ است. من همچنان (چنانکه ماههاست عنوان می کنم) معتقدم می توان با ترامپ به توافق رسید. ممکن است برخی این ایده را به سخره بگیرند یا از کوره در بروند که چگونه می توان با فردی که به تعهد کشور خود پایبند نیست مذاکره کرد؟ چگونه می توان با ترامپ که به دنبال تغییر حکومت ایران است به تفاهم رسید؟ اما سوال اساسی این است که آیا ایران خواسته با ترامپ مذاکره کند که وی نپذیرفت؟ چرا به کره شمالی و عربستان نگاه نمی کنید که چگونه دیدگاه ترامپ را نسبت به خود تغییر دادند؟

ترامپ حتی در پایان نطق کناره گیری از برجام، آمادگی خود برای مذاکره با ایران را اعلام کرد.

البته برخی عنوان می کنند او به دنبال مذاکره نیست، بلکه به دنبال دیکته کردن نظرات خود به ایران است؛ چنانکه آقای روحانی در نطق خود بعد از خروج آمریکا از برجام عنوان می کند: "آمریکا بگوید چه موقع به نفع مردم ایران اقدامی کرده است؟!" این چه منطقی است که ما داریم؟! آیا انتظار داریم ترامپ به نفع مردم ایران اقدام کند؟ یا در مذاکرات تلاشی برای به کرسی نشاندن نظرات خود نشان ندهد؟ سپس با همین استدلال هم از مذاکره با وی پرهیز می کنیم!

فرصت برای ایران هنوز باقی است اگرچه چهار ماه پیش (قبل از صدور ضرب الاجل دوم از سوی ترامپ) بهتر از اکنون و هشت ماه پیش (قبل از صدور ضرب الاجل نخست از سوی ترامپ) بهتر از چهار ماه قبل بود. حتی اتحادیه اروپا اظهار امیدواری کرده که ترامپ از تصمیمی که گرفته بازگردد. لذا باید گفت اکنون تصمیم و خواست ایران باید حفظ برجام در شکل کنونی (با حضور آمریکا) و رضایت برای مذاکراتی جداگانه درباره موضوعات مورد اختلاف دیگر باشد. تصمیمی که باید بسیار پیشتر از این اتخاذ می شد.

تماشاخانه

فیلمی ناب از بازار تهران در حدود ۱۲۰ سال قبل / لباس پوشین مردان و زنان تهرانی جالب است (فیلم)

دشتی پر از شاهین‌های شکاری در تهران / شکارچیان در کمین و سازمان محیط زیست بی‌خبر / احتمالا بخشی از تجارت غیرقانونی شاهین از این‌جا آغاز می‌شود (فیلم)

فیلم های دیگر