روزنامه همدلی - مسئله آب خرمشهر همچنان یکی از خبرهای پرتکرار رسانه‌هاست. عباس مدحجی روزنامه نگار خرمشهری ساکن این شهر، اتفاقاتی که منجر به این بحران شده است را برای «همدلی» روایت کرده است.

اوایل خردادماه سال جاری بود که شهروندان خرمشهری کم‌کم متوجه شدند آبی که از شیر منازلشان خارج می‌شود همان آب شور گذشته نیست و به‌مراتب شورتر و بدرنگ‌تر شده است. چند روز بعد، دیگر به‌سختی می‌شد روی آن مایع خروجی از لوله‌ها، نام «آب» نهاد. برای مردمی که سال‌ها بود آب شرب مصرفی خود را می‌خریدند یا از آب‌شیرین‌کن خانگی استفاده می‌کردند، این شرایط دیگر اوج فاجعه بود.

آن‌ها با غیرقابل‌شرب بودن آب کنار آمده بودند اما غیرقابل شستشو و غیر قابل استفاده شدن برای مصارف کشاورزی و دامداری، دیگر کاسه صبرشان را لبریز کرد. تعداد زیادی از کشاورزان کشت‌های سبزی و یونجه خود را از دست دادند و نخیلاتشان آسیب‌های جدی دید. حتی در مواردی از مرگ دام‌ها و گاومیش‌های دامداران در اثر استفاده از آب نیز سخن به میان آمد.

بحران در حال نزدیک شدن بود. بحرانی که باید مدت‌ها قبل، پیش‌بینی می‌شد و راهکارها و تمهیدات لازم برای گذار از آن اندیشیده می‌شد، اکنون دیگر بیش‌ازپیش نزدیک شده بود. انتقادات به این وضعیت داشت شکل جدی‌تری به خود می‌گرفت. خیل عظیم فعالان فضای مجازی هم با مطالب صحیح و غلط دست‌به‌کار شده بودند. ستادهای بحران شهرستانی و استانی تشکیل شدند. مسئولان که چراغ بحران مدیریتشان خیلی دیر روشن شده بود به فکر چاره افتادند. وزارت نیرو، مدیریت آب و برق منطقه جنوب و مسئولان شهرستان هرچند دیر ولی به‌طور جد وارد شدند.

عبدالله سامری نماینده خرمشهر و مینوشهر اولین مسئولی بود که طی مصاحبه‌ای، رسما دراین‌باره اظهارنظر کرد و زمان احتمالی حل مشکل را به اواخر تیرماه موکول کرد. در این مصاحبه غلامرضا پورجلالی و علی حزباوی مسئولان آبفا و آبفار خرمشهر نیز حضور داشتند و به مردم اطمینان دادند مشکل حل خواهد شد.

خرداد در حال اتمام بود که دو قطعی طولانی‌مدت آب در اغلب مناطق خرمشهر بر مشکلات افزود. آب شوری که آن‌هم قطع شود در فصل گرما (و ماه رمضان) مردم را واقعا کلافه کرده بود. سوالات زیادی در فضای مجازی مطرح شد. چرا پیش‌بینی نکردید؟ تاکنون چه کردید؟ چرا کارخانه آب‌شیرین‌کن را تعطیل کردید؟ نقش منطقه آزاد اروند چیست؟ و...

فرمانداری خرمشهر در اقدامی فوری جهت تنویر افکار و البته حفظ آرامش شهر، جمعی از اصحاب رسانه، فعالان اجتماعی، مجازی و محیط زیستی و مسئولان سازمان‌های مردم‌نهاد را به جلسه‌ای دعوت کرد. این جلسه که با حضور فرماندار، معاونان سیاسی، اجتماعی و فنی-عمرانی، روسای آبفا و آبفار، مدیر جهاد کشاورزی، رئیس دادگستری، امام جمعه مینوشهر، رئیس اداره ارشاد و جمعی و دیگر مسئولان شهرستان تشکیل شد، چند خروجی مهم داشت:

۱. محاسبه و پرداخت خسارت‌های کشاورزان
۲. شناسایی و پرداخت هزینه‌های کسانی که در اثر مصرف آب آلوده بیمار شدند
۳. آرام‌سازی و توجیه فعالان مدنی تا پایان مهلت ۲۰ تیر
۴. ارائه راه‌حل‌های عبور از بحران

همچنین در این جلسه سه‌راه برون‌رفت از این بحران مطرح شد: تکمیل طرح لوله آب غدیرِ2، احداث آب‌بند مارِد جهت جلوگیری از نفوذ آب شور دریا به آب شیرین و راه‌اندازی کارخانه آب‌شیرین‌کن با ظرفیت ۱۰ هزار مترمکعب در روز.

طبق اظهارات پورجلالی، رئیس آبفا خرمشهر مصرف روزانه آب این شهر در تابستان بیش از دو برابر استاندارد جهانی است. او گفت با توجه به جمعیت حدودا ۲۰۰ هزارنفری خرمشهر، مصرف این شهرستان به‌جای ۴۰ هزار مترمکعب در روز، ۹۵ هزار مترمکعب گزارش شده است.

با توجه به این مقدار مصرف و اظهارات پورجلالی، گمان نمی‌رود ده هزار مترمکعب حاصل از کارخانه آب‌شیرین‌کن بتواند به‌تنهایی تغییر زیادی در کیفیت آب ایجاد کند. به هر ترتیب کارخانه آب‌شیرین‌کن در موعد مقرر بکار افتاد و سد خاکی مارِد هم تکمیل شد. اما خبر بد دیگری رسید: لوله اصلی آب غدیر قدیم خرمشهر و آبادان در دشت آزادگان دچار شکستگی شده است.

همین رخداد و قطعی آب ده‌ساعته و تبدیل آب شرب به شیرکاکائو بود که شهروندان را از خانه‌ها بیرون کشاند. عوامل زیادی در تبدیل انتقاد مسالمت‌آمیز مردم به اعتراض خیابانی دخالت داشت. از جمله کلافگی و بلاتکلیفی مردم، مشقت روزهای گرم تابستانِ بدون آب، برخی تحریکات سیاسی مخالفان نظم و امنیت عمومی، عدم شفاف‌سازی به‌موقع اذهان عمومی توسط مسئولان امر، تلقی کسر شان برخی شهروندان به سبب جمع‌آوری کمک‌های شهرستان‌های هم‌جوار و البته نفوذ بالای فضای مجازی.

در این زمان دولت برای کنترل بحران اقدام به توزیع آب رایگان کرد. عزیز ساعدی معاون سیاسی-اجتماعی فرمانداری خرمشهر گفته بود ۱۴تانکر مخصوص توزیع آب شرب در سطح خرمشهر و ۴تانکر در سطح مینوشهر مشغول توزیع آب شرب هستند و تاکنون حدود ۵۰۰۰۰ باکس آب‌معدنی در مناطق مختلف شهر با کمک سپاه و بسیج و نیروی انتظامی توزیع‌شده است.

رئیس شورای شهر خرمشهر، محمدجواد بچاری ضمن عذرخواهی از شهروندان خرمشهری برای معضل پیش‌آمده در خصوص آب اعلام کرد شورای شهر و شهرداری خرمشهر تاکنون ۱۰کامیون آب‌معدنی بسته‌بندی از شهرهای هم‌جوار (مانند بندر امام و اهواز) در مناطق کم برخوردار خرمشهر توزیع کرده‌اند و اکنون هم در حال تهیه مقدار بیشتری آب‌معدنی یا آب شرب هستند.

شهروندانی که برای تهیه آب مجبور به مراجعه به تانکرها و کامیون‌های توزیع آب در سطح شهر شده بودند با صفوف طویل و اوضاع نابسامانی روبرو شدند. در برخی موارد مردم از مکان و زمان توزیع آب در مناطق اطلاع نداشتند و در برخی دیگر هم با هجوم مردم به کامیون‌ها، عملا توزیع آب مختل می‌شد.

در شب‌های پایانی استاندار خوزستان به بازدید میدانی از روند تعمیر خط لوله پرداخت و ستاد بحران خرمشهر و آبادان با حضور فرمانداران دو شهر و رئیس ستاد بحران استان و مسوولان آبفا و آبفار استانی تشکیل جلسه داد.

جمعی از مردم خرمشهر نیز در اعتراض به این وضعیت پیش از ظهر جمعه روبروی مسجد جامع این شهر تجمع کرده و فریادهای اعتراض سر دادند. در نماز جمعه به اعتراض خود ادامه دادند و عصر همان روز با تجمع در میدان اصلی شهر شعارهای اعتراضی سر دادند. فرماندار ضمن حضور بین معترضان به ارائه توضیحات، راه‌حل‌ها و عملکردها پرداخت.

اما دیگر خیلی دیر شده بود. عصر همان روز تجمع بزرگی با پشتیبانی فضای مجازی در مرکز خرمشهر شکل گرفت. اعتراضی بزرگ، مدنی و البته مسالمت‌آمیز. هوا که تاریک‌تر می‌شد شعارها هم شفاف‌تر می‌شد. مردم در زبان آب می‌خواستند اما در دل آب‌وهوا و شغل و بهداشت را هم فریاد می‌زدند. آن شب با تمام شلوغی‌ها و شعارها و اعتراضاتش به پایان رسید. فضای مجازی نیز طی این مدت فعال‌تر شده و شهروندان با انتشار پیام‌ها، بیانیه‌ها، تصاویر و طرح‌های مختلف و ترند کردن هشتگ‌ها نارضایتی خود را از این وضعیت ابراز کردند. تعدادی از هنرمندان دیگر نقاط کشور هم با مردم خرمشهر و آبادان همدردی کردند.

نیروهای امنیتی و فعالان باهوش بو برده بودند که قرار نیست این ماجرا به این راحتی و با چند توضیح تکراری حل شود اما نمی‌دانستند عمق آشفتگی‌ها تا کجا خواهد رسید. تا اینکه شب بعد رسید. طبق بیانیه‌های منتشره، قرار تجمع ساعت ۱۹ بود. همان مکان و همان زمان دیشب. فضا ملتهب‌تر از شب گذشته بود. جمعیت کلافه‌تر، حوصله‌ها سر رفته‌تر و آب شورتر. به‌راحتی می‌توان حدس زد که این فضا چون باروت است. هوای گرم، مطالبات به‌حق، ناامیدی از رسیدگی مسئولان، تحریکات فضای مجازی، تبلیغات خارج مرزها، هیجان و نیروی جوانی. در مقابل اما نیروی نظامی، آمادگی مقابله، راه‌بندان، درگیری لفظی، فریاد، یک هُل، یک تَشَر و ناگهان انفجار انبار باروت،...

فریاد خیل جوانان ۱۵ تا ۳۰ سال از «آب می‌خواهیم» و «العطش» به «حمله شد، فرار کنید» تغییر پیدا کرد. فضای گفتمان و مسالمت‌آمیز جای خود را به خشونت داد. صدای شلیک از هر طرف شنیده می‌شد و باران سنگ و چوب بود که قطع نمی‌شد. مردم عادی هراسان در حال فرار از مرکز تجمعات و گاز اشک‌آور بودند. نیروهای نظامی در درگیری یا جمعیت گاهی پیشروی و گاهی عقب‌نشینی می‌کردند. جمعیت از هر وسیله‌ای که می‌شد برای خود اسلحه یا سنگر ساخته بود. سطل‌های زباله، سنگ و آجر و چوب و شیشه و... . این غائله با پیشروی پلیس تا انتهای شب ادامه داشت. جمعیت کمتر می‌شد و عقب‌تر می‌نشست. در انتها هم عده باقی‌مانده با آتش زدن دیوارهای موزه دفاع مقدس خرمشهر و بستن پل جدید، آخرین تیرهایشان را هم پرتاب کردند و گریختند.

در ادامه امنیت و رفت آمد شهر مختل شد و خرمشهر در کانون اخبار کشور قرار گرفت. همه نگران بودند. فضا طبق معمول برای شایعه آماده بود. کشته، زخمی، بازداشتی، کلیپ، عکس، خبر، تحلیل، اظهارنظر و هرچه که می‌شد با آن در ذهن مخاطب نفوذ کرد. توصیف فضای آن شب برای نگارنده که شاهد عینی بود، باعث انحراف بحث می‌شود. بهتر است کمی از سطح بالاتر رویم و به سابقه موضوع نگاه کنیم.

دقت کنیم که ابتدا مسئولان شهری، استانی و کشوری در اظهاراتی کاملا متناقض و بی‌ربط به‌هم به خبررسانی درباره این حادثه پرداختند. رحمانی فضلی وزیر کشور در کنفرانس خبری گفت اعتراضات مردم خرمشهر امنیتی و سازمان‌یافته نبود. شریعتی استاندار خوزستان هم در تائید سخنان وزیر در صداوسیما اعلام کرد که اعتراضات مردم خرمشهر به‌حق است و ضمانت تامین آب شرب را پایان مهلت شخصا به عهده می‌گیرم. در خرمشهر اما اخبار گویی جور دیگری بود. حیاتی فرماندار خرمشهر ضمن اعلام اغتشاش، معترضان را اخلال‌گر و منتسب به خارج از مرزها خواند. سامری نماینده خرمشهر هم در مصاحبه با صدای ملت اعتراض‌کنندگان را مشتی اراذل‌واوباش خواند. (البته سایت صدای ملت هفت ساعت بعد در اقدامی کاملا غیرحرفه‌ای و بدون توضیح این مطلب را حذف کرد و دفتر روابط عمومی سامری هم این مصاحبه را تکذیب کرد.)

عزیز ساعدی معاون سیاسی اجتماعی فرمانداری خرمشهر در مصاحبه با امتدادنیوز درحالی‌که فرماندار این اقدام را سازمان‌یافته و خط گرفته از خارج خوانده بود، عامل را یک شرور با سابقه شرارت ۶ ساله معرفی کرد و افزود این اقدامات تشکیلاتی نبوده‌اند. درنهایت هم خبرگزاری میزان به نقل از باوی دادستان خرمشهر از دستگیری ۳۰نفر (برخی منابع ۳۵ نفر) خبر داد. باوی گفته بود که ۹۵درصد مردم برای مطالبه‌گری آمده بودند و عده‌ای از این فضا سوءاستفاده کردند.

ریشه این اظهارات چه بود؟ یک شهروند قانون‌مدار و البته مطالبه‌گر باید گوش به کدام اظهارت بدهد؟ شورای تامین، مسئولان رسانه‌ای و تامین‌کنندگان امنیت چه توضیحی برای این اظهارات مختلف مسئولان حکومتی دارند؟ نقش رسانه‌ها و فعالان اجتماعی برای شفاف‌سازی و بیان واقعیت چیست؟

از این‌ها که بگذریم مورد سوال‌برانگیز دیگر سکوت مرگبار نخبگان شهر است. چه توجیهی برای سکوت مطلق علما، هنرمندان، نمایندگان مراجع تقلید و معتمدان وجود دارد؟ نه بیانیه‌ای، نه پیامی، نه راهکاری، نه حتی اعلام همراهی یا انزجاری. مگر نه در کوران حوادث است که دلسوزان واقعی مردم مشخص می‌شوند؟ واقعا لازم نبود این افراد مردم را راهنمایی یا آرام یا در صورت موافق بودن، خود در صف اول مطالبه‌گری شرکت می‌کردند؟

در برخی رسانه‌ها گفته شد ضدانقلاب از ماه‌ها قبل برای این اتفاق برنامه‌ریزی کرده بود و حتی چند بار با تخریب لوله آب سعی در دامن زدن به این بحران کرده است. این اتفاق ثابت کرد به همان اندازه که خرابکاری از ضدانقلاب بعید نیست، مدیریت نادرست منابع و عدم کنترل ظرفیت‌ها و شناخت محدودیت‌ها هم از مسئولان داخلی بعید نیست. از دی‌ماه سال گذشته که عدم وصول مطالبات و وضعیت نامناسب معیشتی به آشفتگی‌های کشور دامن زد، لزوم فکر به تامین مطالبات و رفع بهانه اعتراض مردم مشخص شد نه اینکه بعد از چند ماه، حتی برای تامین آب شرب هم پیش‌بینی درستی نکرده باشند.

بیایید به اظهارات منابع امنیتی اطمینان کنیم و بپذیریم برخی نیروهای اغتشاشگر از خارج برای برهم زدن نظم و امنیت خط می‌گرفتند؛ خبر کذب کشته‌شدن یک نفر را هم منتشر کردند؛ با اسلحه به سمت ماموران تیراندازی می‌کردند و اموال بیت‌المال راهم تخریب کردند. حال این‌ها را که جدا کنیم چه مهمند؟
مردمی با چهل سال مشکلات معیشتی ممتد؛ مردمی آن‌قدر وطن‌دوست که چهل سال مشکلات معیشتی هم نتوانست آن‌ها را به ترک وطن وادار کند. ساکنان خرمشهر مدت‌هاست از تنفس هوای پاک ناامید شده‌اند و تنها دلشان به کشاورزی و صیادی خوش بود. کم‌کم آب هم زهر شد، تلخ شد، شور شد. واقعیت این است که در اعتراضات خیلی‌ها برای دردهایی آمده بودند که آب آخرینشان بود. بیکاری و فقر واقعیت است. رتبه پایین آموزشی در کشور، بالاترین رتبه سرطان و بیماری‌های تنفسی، تعطیلی مکرر مدارس، صف‌های طولانی آب، مرگ چند کودک در بیمارستان و... واقعیت است؛ همان‌طور که وطن‌پرستی، التزام به اسلام، هشت سال دفاع در مقابل دشمن و سوم خرداد واقعیت است.

ساده بگوییم: این مردم فقط آسایش و کرامت می‌خواهند. آبی برای کشاورزی، هوایی برای تنفس، کاری برای امرارمعاش و کرامت و احترام انسانی بدهید. این مردم نه کاری به برنامه چندم توسعه دارند و نه برای خرید آیفون ایکس صف می‌کشند. آن‌ها یک زندگی ساده برای خود در سرزمینی می‌خواهند که از جانشان عزیزتر است. همین و فقط همین.

خرمشهر مدت‌هاست از ابتدایی‌ترین امکانات زندگی بی‌بهره است. هوای آلوده‌ای که بیماری‌های تنفسی را برای مردم به ارمغان آورده است؛ شبکه فرسوده فاضلاب با قدمت بیش از 30سال؛ بوی تعفن کارخانه الکل‌سازی که مدت‌هاست مردم را کلافه کرده و حالا هم آب شور و بی‌کیفیتی که حتی کشاورزی و دامداری را هم غیرممکن کرده است. برای مردم خرمشهر مدت‌هاست که جنگ ادامه دارد. فقط نوعش عوض شده است.

دشمن بعثی تبدیل‌شده به فقدان امکانات، عدم مسئولیت‌پذیری، مدیریت فشل منطقه‌ای و درنهایت موج مهاجرت. شاید اگر همین مقدار اجبار به پاسخگویی به فعالان فضای مجازی و اجتماعی، رسانه‌ای، محیط زیستی و فرهنگی نبود، همین جلسات و توضیحات هم ارائه نمی‌شد. رسانه ملی شاید کمترین پوشش خبری را به این موضوع اختصاص داد. خرمشهری‌ها با بحران غریبه نیستند که چهل سال است در بحران‌اند اما بی‌انصافی است که حتی از آب‌وهوا دریغ شوند. همان‌طور که صائب می‌گفت: یک‌عمر می‌توان سخن از زلف یار گفت/ دربند آن مباش که مضمون نمانده است؛ شما به‌جای «زلف یار» بگذارید «خونین‌شهر».