فارس: ذوالفقار علي بوتو در عبارتي هيجان انگيز و فراموش‌ نشدني گفت كه چنانچه هند بمب اتمي بسازد، ما هم خواهيم ساخت حتي اگر مجبور شديم از گرسنگي علف بخوريم.

به نظر مي‌رسد كه نگرش و موضع پاكستان به ويژه از سال 1988 به بعد تكيه بر بازدارندگي همراه با ابهام هسته‌اي بوده است، در حقيقت تصميم گيرندگان پاكستاني در مقابل هند كه به جهات علمي و فني خصوصاً ابزار و امكانات هسته‌اي يك سر و گردن از پاكستان بالاترند به سياست ابهام هسته‌اي به عنوان بخشي از سياست دفاعي خود روي آورده‌ بودند.

از سال 1974 به بعد هند به آزمايش اتمي ديگري دست نزده بود و از آن طرف پاكستان نيز از توسل به اين گونه آزمايشات خودداري مي‌ورزيد و به عبارت بهتر آنها هنوز بي‌حساب و كتاب به طرف هسته‌اي شدن نرفته و هر دو كشور اختيار هسته‌اي شان را در سطح غيرتسليحاتي حفظ كرده بودند اگر چه اين امر بيشتر ظاهر قضيه به نظر مي‌آمد، حقيقت اين است كه هر دو كشور توانايي جمع كردن سلاح هسته‌اي را دارند با اين حال هنوز آنها را مستقر نكرده‌اند.

بدون يك دكترين هسته‌اي روشن و تمرين و مرور عمليات در شرايط بحراني، به نظر نامتحمل مي‌آيد كه هر دو طرف انتظار يك نزاع هسته‌اي در جنگ كوتاه مدت را داشته باشند. با توجه به اين موارد است كه در سطح بين‌المللي، اين دو كشور را به همراه رژيم صهيونيستي جزء كشورهاي آستانه به حساب مي‌آورند. واقعيت اين است كه سياست بازدارندگي هسته‌اي توام با نوعي ابهام هسته‌اي، ‌استراتژي هسته‌اي مشخص پاكستان بود.

تنوير احمدخان وزير خارجه پاكستان در سوم آوريل 1994 اعلام كرد: بازدارندگي هسته‌اي براي ما بايد يك مفهوم عملياتي و كاركردي داشته باشد نه يك بت. هند وضعيت رعب‌انگيزي را در مقابل پاكستان ادامه مي‌دهد. بدين لحاظ بازدارندگي هسته‌اي به صورت يك عامل امنيت ملي مطرح مي‌شود... گزينش هسته‌اي در قالب يك سلاح بايد به عنوان آخرين راه مدنظر قرار گيرد.

دو هفته بعد رئيس ستادكل ارتش پاكستان در 17 آوريل 1994 اعلام كرد: پاكستان حداقل سطح بازدارندگي را كسب كرده است، چند ماه بعد در نوامبر سال 1994بي‌نظير بوتو در سفر خود به انگليس در گفتگويي با روزنامه اينديپندنت گفت: كشورش عليرغم فشار آمريكا قصد ندارد برنامه هسته‌اي خود را متوقف كند و اجازه بازرسي بين‌المللي از تاسيسات هسته‌اي اين كشور را نيز نخواهد داد... اين واقعيت كه ما توانايي توسعه و تكوين اين فن‌آوري را بدست آورده‌ايم مي‌تواند مايه افتخار براي مسلمانان در هر كجاي دنيا باشد اما مساله صدور اين فن‌آوري به هيچ عنوان مطرح نيست.

بحران روابط آمريكا و پاكستان، حداقل آن بخشي كه مربوط به تسليحات هسته‌اي است از زمان ذوالفقار علي بوتو آغاز شد. در دوران ژنرال ضياءالحق به علت حضور شوروي در افغانستان و پاكستان از اهميت ويژه‌اي در سياست خارجي آمريكا برخوردار شد، اما پس از خروج شوروي از افغانستان و فروپاشي اين كشور، نقش استراتژيك پاكستان كاهش يافت و روابط اين دو كشور به تيرگي گراييد و از آن وقت آمريكا به بهانه‌هاي مختلف از جمله دستيابي پاكستان به سلاح اتمي، اين كشور را تحت تحريم‌هايي قرار داد. اين تحريم‌ها بر اساس قانوني در آمريكا بود كه به متمم پرسلر معروف است.

بر اساس اين متمم تنها در صورتي كه رئيس‌جمهور آمريكا تاييد كند كه پاكستان ساخت و توليد سلاح هسته‌اي را در دست ندارد، فروش اسلحه به اين كشور مجاز خواهد بود. در سال 1990 جرج بوش رئيس جمهور وقت آمريكا از گواهي كردن اين مساله در مورد پاكستان خودداري كرد و در نتيجه فروش سلاح به اين كشور متوقف و ممنوع شد.اين در حالي بود كه پاكستان ميليون‌ها دلار براي خريد اسلحه و هواپيما به آمريكا پرداخته بود. در پي اعتراض پاكستان به اين متمم، بالاخره كنگره آمريكا متممي به نام براون را تصويب كرد كه طبق آن مجوز انتقال بخشي از تجهيزات و سلاح‌هاي فروخته شده به پاكستان را صادر كرد.

بر اساس اين متمم قرار شد آمريكا تنها بخشي از اين اقلام نظامي را كه حدود 370 ميليون دلار ارزش دارد به پاكستان تحويل دهد و هواپيماهاي جنگي F16 سفارش داده شده توسط پاكستان را به يك كشور ثالث بفروشد و پول آن را به پاكستان تحويل دهد اما به دنبال درج اخبار مربوط به فروش تجهيزات هسته‌اي حساس ساخت چين به پاكستان،‌ آمريكا تحويل اقلام نظامي مزبور را به تاخير انداخت.

از آنچه گفته شد معلوم مي‌شود كه پاكستان در توسعه تكنولوژي و استراتژي هسته‌اي خود همواره رفتارهاي دو كشور آمريكا و هندوستان را مدنظر قرار داده است. پاكستان با آمريكا روابط ويژه‌اي داشته به نحوي كه كمك‌هاي اين كشور و يا قطع اين كمك‌ها تاثيرات خاصي بر اقتصاد و حتي سياست خارجي پاكستان داشته است.

از آن طرف روابط با هند نيز به دلايل مختلف از جمله معضل كشمير دچار فراز و نشيب‌هاي بسياري در روابط اين دو كشور شده است. بي‌ترديد هند از زواياي مختلف اقتصادي، سياسي و ... بر پاكستان برتري دارد و همين امر باعث شد كه پاكستان پس از دستيابي هند به سلاح هسته‌اي تمامي سعي خود را در جهت اخذ اين تكنولوژي معطوف دارد. ذوالفقار علي بوتو در عبارتي هيجان انگيز و فراموش‌ نشدني گفت: چنانچه هند بمب اتمي بسازد، ما هم خواهيم ساخت حتي اگر مجبور شديم (از گرسنگي) علف بخوريم چون راه ديگري براي ما باقي نخواهد ماند، بمب اتمي را تنها با بمب اتمي مي‌توان پاسخ داد.

بي‌ترديد اين جمله اساس سياست هسته‌اي پاكستان از دهه 70 ميلادي به بعد است و همانطور كه عنوان شد از سال 1988 به بعد به علت دسترسي پاكستان به اين سلاح، استراتژي هسته‌اي اين كشور بر پايه بازدارندگي توام با ابهام هسته‌اي شكل گرفت اما يك دهه طول كشيد تا پاكستان به تمامي ابهامات پايان دهد. اخبار منتشر شده در سال‌هاي 1995 و 1996 مبني بر احتمال دومين انفجار هسته‌اي هند و دقت بيشتر پاكستان در رفتار هسته‌اي اين كشور، ‌معضلات هسته‌اي در جنوب آسيا را به تدريج به سمت و سوي خاصي سوق داد، اين اخبار به واقعيت پيوست و هند از 11 تا 13 مي 1998 با پنج آزمايش هسته‌اي به قدرت نمايي ويژه‌اي پرداخت.

با اين آزمايش‌ها و رجز‌خواني‌هاي مقامات هندي، بحران جنوب آسيا شكل تازه‌اي به خود گرفت پس از اين آزمايش‌ها آواني وزير كشور گفت: اسلام آباد بايد تحولاتي را كه در زمينه ژئواستراتژيك منطقه و عالم پديد آمده در نظر بگيرد و به سياست ضد هندي خود خاتمه دهد.

پس از اين آزمايش‌ها، بحران هسته‌اي سال 1974 تكرار شد اما با اين تفاوت كه پاكستان اين بار خود به توان هسته‌اي قابل ملاحظه دست يافته بود بنابراين از موضع قدرتمندانه‌تري برخورد كرد. ايوب خان پس از آزمايش‌هاي هسته‌اي هند اعلام كرد: براي اينكه اسلام‌آباد آزمايش هسته‌اي انجام ندهد بايد اقدام عملي در زمينه تامين امنيت پاكستان و جلوگيري از آزمايش‌هاي هسته‌اي هند صورت پذيرد. واكنش پاكستان در برابر آزمايش هسته‌اي هند به نوع رفتار جامعه جهاني بستگي دارد.

اسلام‌آباد از واشنگتن كه خواهان خويشتنداري در زمينه آزمايش هسته‌اي است مي‌خواهد تا سلاح لازم براي حفظ امنيت كشور را در اختيار پاكستان قرار دهد، سپس پاكستان مقاماتي از دولت خود را به چين و آمريكا فرستاد تا وضعيت امنيتي اين كشور را به آنها توضيح دهد اما به نظر مي‌رسد كه مقامات پاكستاني منتظر رفتار جامعه جهاني نشدند و خود در مقام پاسخگويي برآمدند لذا در كمتر از سه هفته پس از آزمايش‌هاي هند يعني از 28 تا 30 مي 1998پاكستان با هفت آزمايش هسته‌اي به تمامي ابهامات پايان داد و عملاً توان هسته‌اي خود را به نمايش گذارد.

محمد نواز شريف نخست‌وزير وقت پاكستان پس از اولين آزمايش كه در 28 مي 1998 در ساعت 16/15 در منطقه Raskoh از Chagai انجام گرفت، گفت: من به ملت پاكستان به خاطر موفقيت بزرگ دانشمندان و مهندسانمان تبريك مي‌گويم، آنها با اعتماد به نفس و ايمان به سرنوشت خود، امكان ورود به قرن آينده را براي مردم پاكستان فراهم ساخته‌اند.

نكته مهم در اين جمله آن است كه نخست‌وزير پاكستان امكان ورود به قرن آينده را از طريق آزمايش‌هاي هسته‌اي مي‌داند و اين بسيار قابل تامل است. واقعيت اين است كه پاكستان پس از آزمايش‌هاي هسته‌اي، بدون هيچ ابهامي و بي‌مهابا، هسته‌اي بودن كشورش را با تاكيد بر بازدارندگي مطرح مي‌كند.

رئيس‌جمهور پاكستان در ژوئن 1999 گفت: مردم پاكستان از دانشمندان خود سپاسگذارند كه اين كشور را به يك قدرت هسته‌اي تبديل كرده و يك بازدارندگي معتبر را فراهم آوردند.

يك هفته بعد سرتاج عزيز وزير امور خارجه وقت پاكستان، در بحران مناقشه اخير اين دو كشور اعلام كرد: هند در مقابل پاكستان از سلاح‌هاي متعارف بيشتري برخوردار است و اگر در مقابل پاكستان استفاده كند اسلام آباد از سلاح هسته‌اي خود استفاده مي‌كند و راهي جز اين براي اسلام‌آباد باقي نخواهد ماند .. پاكستان يك قدرت هسته‌اي مسئول است.

به هر حال، پس از اين آزمايشات پاكستان در معرض تحريم‌هاي مختلفي گرفت و اين در حالي بود كه پاكستان از بازپرداخت اقساط بيش از سي ميليارد دلار بدهي خود نيز درمانده بود. نواز شريف در نامه‌اي به نشست هفت كشور صنعتي غرب نسبت به مجازات‌هاي تحميلي اعتراض كرد و هشدار داد اين مجازات‌ها وام 56/1 ميليارد دلاري صندوق بين‌المللي پول را كه اين صندوق در اكتبر گذشته 1997 با آن موافقت كرده بود با تهديد روبرو كرده است. در اين حالت وي به مردم پاكستان گفت: 130 ميليون جمعيت پاكستان بايد كمربندها را محكم كنند و بهاي پيوستن به اردوگاه قدرت‌هاي هسته‌اي را بپردازند.

علاوه بر پاكستان، هند نيز در معرض تحريم‌هاي مختلفي قرار گرفت اما اين كشور به علت قدرت اقتصادي بيشتر و اقتدار ملي بهتر، ‌كمتر با بحران فراگير روبرو شد. تالبوت معاون وزير خارجه آمريكا پس از آزمايش هسته‌اي هند و پاكستان براي بررسي بحران هسته‌اي شبه‌قاره راهي دهلي نو و اسلام‌آباد شد.

كلينتون با ارسال پيامي به نواز شريف از اسلا آباد خواست پيمان منع آزمايشات هسته‌اي CTBT را امضا كند و در صورت امضاي اين پيمان توسط پاكستان، آمريكا مانع از پرداخت وام‌هاي بانك جهاني و صندوق بين‌المللي پول به پاكستان نخواهد شد اما گزارش‌هاي رسيده از پاكستان حاكي است كه اسلام آباد امضاي اين پيمان را به حل مساله كشمير منوط كرده بود.

کانال عصر ایران در تلگرام

تماشاخانه