سلول های بنیادین در واقع سلول های اصلی (مادر) بدن هستند که به صورت تمایزنیافته و غیرتخصصی باقی میمانند تا در مواقع لزوم مستقیما" به سلول های تخصصیافته تبدیل شوند یا تقسیم میتوزی را برای ایجاد سلول های بنیادین جدید ادامه دهند. سلول های بنیادین برای ترمیم آسیب سلولی و بهبود کاهش سلولی استفاده میشوند. شناختهشدهترین کاربرد سلول های بنیادین، در درمان «سرطان» است. اخیرا" مبحث استفاده از سلول های بنیادین به منظور بازسازی بخشهای آسیبدیده سیستم شنوایی و درمان کم شنوایی مورد توجه محققین قرار گرفته است و بسیاری از افراد کمشنوا نیز امیدوارند با این روش درمانی، دوباره شنوایی هنجار را بدست آورند.

همانطور که می‌دانید امروزه یکی از روش‌های درمان کم شنوایی استفاده از سمعک است. طبیعتا قیمت سمعک باتوجه فاکتورهایی مانند تکنولوژی مورد استفاده در آن متفاوت است. اما در این حین داشمندان درصدند تا به علم و دانش جدید درباره کاربرد سلول‌ها بنیادین در درمان کم شنوایی پی ببرند. محوریت این مقاله دقیقا همین موضوع است و اینکه آیا سلول های بنیادی میتوانند کلید درمان کمشنوایی و وزوز گوش در انسان باشند یا نه؟!

کم شنوایی حسی-عصبی، نوعی کم شنوایی است که در آن سلول های ظریف درون اپیتلیوم حسی گوش داخلی که به «سلول های مویی» معروف هستند، آسیب میبینند. در حلزون گوش انسان بیش از 25000 سلول مویی وجود دارد که امواج صوتی مکانیکی را دریافت کرده، آنها را به سیگنالهای الکتریکی تبدیل و از طریق عصب شنوایی به مغز میفرستند. سلول های مویی بسیار حساس بوده و در صورت آسیب قابل ترمیم نیستند. بنابراین آسیب یا مرگ آنها منجر به کم شنوایی دائمی (غیر قابل درمان) میشود. همچنین آسیب سلول های مویی باعث افزایش ریسک دژنراسیون (تخریب) نورونهای عصب شنوایی و در نتیجه تشدید کم شنوایی میگردد. عفونتهای دوران بارداری، تولد زودرس، مشکلات حین تولد، مواجهه با اصوات بلند، پیرگوشی، عفونت گوش و اتوتوکسیسیتی میتواند باعث آسیب دائمی این ساختارهای حساس شود. امروزه تنها روش غلبه بر کم شنوایی حسی- عصبی غیر قابل درمان، استفاده از تکنولوژی سمعکها، کاشت حلزون و سایر وسایل کمکشنوایی است؛ اما دانشمندان در تلاشند با ساختن سلول های مویی جدید برای جایگزینی سلول های آسیبدیده، کم شنوایی را به طور کامل درمان کنند. البته در صورتی که ساختارهای حلزون گوش در جنینی تشکیل شده و سپس به هر دلیلی دچار آسیب شده باشند، ممکن است در آیندهای نه چندان دور با استفاده از سلول های بنیادین قابل ترمیم باشند؛ اما اگر از همان ابتدا بخشی از ساختمان گوش تشکیل نشده باشد، احتمال تشکیل آن با این روش وجود ندارد.

به گزارش مرکز ملی تحقیقات بیوتکنولوژی، دانشمندان موفق شدهاند با استفاده از سلول های بنیادی، سلول های مویی را در محیط آزمایشگاه تولید کنند. در صورتی که بتوان این سلول های بنیادی را به گوش داخلی (حلزون) پیوند زد، میتوانند سلول های مشابه سلول مویی را در حلزون ایجاد کرده و به بازسازی فرایند شنوایی کمک کنند. متأسفانه تاکنون (تا پایان سال 2020 میلادی)، مطالعات انجام شده در این زمینه عمدتا" در آزمایشگاه و بر روی حیوانات بوده است و مطالعات انسانی هنوز به نتیجه قطعی نرسیدهاند تا بتوان به طور عمومی از آنها استفاده کرد؛ اما نتایج مطالعات حیوانی نیز امیدوارکننده است. به عنوان مثال، در آزمایشگاه مرکز پزشکی استنفورد فرایند تشکیل گوش موش در جنینی با استفاده از سلول های بنیادین شبیهسازی شده است و به گفته دانشمندان این مرکز، اگر بتوان سلول های بنیادین را با جراحی به حلزون انسان پیوند زد، این سلولها میتوانند میلیونها سلول مویی را در حلزون تولید کرده و بدین طریق شنوایی هنجار را به افراد مبتلا به کم شنوایی حسی-عصبی بازگردانند. برخی دانشمندان نیز تلاش میکنند تا از طریق بازسازی نورونها (سلول های عصب شنوایی) با سلول های بنیادین کم شنوایی را درمان کنند.

امروزه دو روش برای استفاده از سلول های بنیادین در درمان کمشنوایی مورد آزمایش قرار گرفته است:

1- تحریک سلول های بنیادین موجود در ارگان کورتی برای ترمیم سلول های مویی آسیبدیده و بازسازی فرایند شنوایی هنجار؛ تعداد سلول‌های بنیادین باقیمانده از دوران جنینی در بدن، به قدری نیست که بتواند بطور خودبخود عملکرد شنوایی را ترمیم کند.

2- پیوند سلول های بنیادین از یک منبع خارجی به گوش داخلی؛ به عنوان مثال تزریق سلول های بنیادین از طریق دریچه گرد به داخل اسکالاتیمپانی و سپس تحریک آنها به مهاجرت به داخل اپیتلیوم حسی حلزون یا پیوند مستقیم سلول های بنیادین به داخل ارگان کورتی؛ مشکل اصلی این روش این است که تراکم بالای پتاسیم و اتصالات محکم سلول های دیواره ارگان کورتی، محیط آندولنف را برای زنده ماندن سلول های بنیادی پیوند شده نامساعد میکند. دانشمندان اکنون در تلاش هستند که راهی برای زنده ماندن سلول های بنیادین بعد از پیوند پیدا کنند و در این مسیر روشهایی مانند جایگزین کردن آندولنف با مایعی شبیه به آن ولی سازگارتر با سلول های بنیادین، تجویز داروهای ادرارآور برای کاهش تراکم پتاسیم در مایعات بدن از جمله آندولنف و تخریب اتصالات بینسلولی دیوارههای ارگان کورتی را مورد بررسی قرار دادهاند. هرچند تاکنون در زمینه کاربرد سلول های بنیادین در درمان کم شنوایی انسان پیشرفتهای مهمی صورت گرفته است؛ اما هیچ یک از روشهای موجود آنقدر مطمئن نیستند که به طور بالینی استفاده شوند.

اگرچه تاکنون مطالعات مختلفی در حیوانات اثبات کردهاند که میتوان از سلول های بنیادین برای بازسازی سلول های مویی و عصب شنوایی در پستانداران استفاده کرد؛ اما در مورد درمان کمشنوایی حسی-عصبی با این روش در انسان، چالشهای زیادی وجود دارد؛ مانند احتمال تکثیر بیش از حد سلول های بنیادین بعد از پیوند و ایجاد تومور سرطانی، احتمال تأثیر منفی پیوند سلول بنیادین بر کمشنوایی، احتمال رشد و تمایز نامناسب سلولها در محل پیوند و .... علاوه بر این، هزینه بالای درمان کمشنوایی با استفاده از سلول های بنیادین، سبب میشود که بسیاری از بیماران کمشنوا قادر به انجام آن نباشند. و مهمتر از همه این که تاکنون، حتی در مدلهای حیوانی، میزان موفقیت این روش به اندازهای نبوده است که بتوان با اطمینان آن را در انسان استفاده کرد. اما صرف نظر از این محدودیتها، نتایج تحقیقات نشان میدهد که این راهکار درمانی برای کم شنوایی امیدبخش است و ممکن است در آینده نزدیک همگانی شود.

کانال عصر ایران در تلگرام

تماشاخانه