کارکردهای رسانه‌ای مؤثر در پوشش اخبار تصادفات جاده‌ای تعطیلات نوروز

 عصرایران؛ داود مهرابی* - با آغاز سفرهای نوروزی، خبر تصادفات جاده ای به کانون توجه اخبار رسانه ها تبدیل شده است. اگرچه انگیزه و هدف انتشار این قبیل اخبار کاملاً واضح و روشن است و یکی از این اهداف، کاهش تصادفات جاده ای و تلفات ناشی از آن است اما بر اساس آنچه که در ادامه این نوشتار می آید، اقدامات دیگری در کنار راهبرد فعلی رسانه ها می‌ تواند در کاهش احتمالی تصادفات جاده ای نقش آفرینی کند.

نگاهی به اخبار تعداد تصادفات و تلفات ناشی از آن در نوروز سال های پیش نشان از افزایش تعداد تصادفات و تلفات ناشی از آن است. 

 در تصادفات جاده ای سال 1401 بیش از یکهزار و 101 نفر جان خود را از دست دادند که از این تعداد 787 نفر مرد و 314 نفر زن بودند. از نظر تلفات روزانه، در نوروز سال 1401 به طور میانگین روزانه 55 نفر در تصادفات جان باختند که این رقم در سال 1399 روزانه 49 نفر ثبت شده بود. با وجود اینکه در این آمار تعطیلات نوروز 1399 به دلیل کبیسه بودن این سال 21 روز و در سال 1401 مدت تعطیلات 20 روز محاسبه شده، اما همچنان بر تعداد کشته شدگان در هر روز افزوده شده است. 

تعداد کشته شدگان تصادفات نوروزی در سال 1398 که رفت و آمدها به دلیل شیوع کرونا با محدودیت هایی مواجه بود 915 نفر گزارش شده است. 

تعداد کشته شدگان نوروز سال 1397 با افزایش قابل توجهی نسبت به سال پیش از آن، حدود یکهزار و 21 نفر بوده که این رقم در سال پیش از آن 887 نفر گزارش شده است.

بدون در نظر گرفتن عوامل متعددی که در بروز تصادفات جاده ای و افزایش آنها نقش دارند، می توان بیان کرد که تداوم راهبرد فعلی رسانه ها مبنی بر "اطلاع رسانی محض" که چند روز پیش از تعطیلات نوروزی به انتشار اخبار می پردازند، آنگونه که آمار و ارقام سال های پیش نشان می دهد منجر به کاهش آمار تصادفات نخواهد شد. 

مغفول ماندن کارکردهای رسانه ای مؤثر 

نفوذ بیش از پیش اشکال مختلف رسانه ها به زندگی انسان امروز، ضرورت استفاده مناسب از کارکردهای مختلف رسانه ای منطبق با محتوا را مورد تأکید قرار می دهد. 

کارکردهای رسانه توسط متخصصان ارتباطات جمعی به اشکالی گوناگونی گزارش شده است. در یکی از این تقسیم بندی ها کارکرد رسانه ها عبارتند از: کارکرد آموزشی، کارکرد اطلاع رسانی، کارکرد آگاهی بخشی، کارکرد تعمیم و یکپارچه سازی، و کارکرد جامعه پذیری و فرهنگ پذیری. 
در تقسیم بندی دیگری کارکرد رسانه در سه دسته "تأثیر رسانه ها بر شناخت و ادراک انسان ها"، "تأثیر رسانه ها بر تغییر عقیده و ارزش ها"، و "تأثیر رسانه ها بر تغییر رفتارها" قرار گرفته اند. 

پوشش اخبار تصادفات جاده ای در نوروز که هر ساله همزمان با این تعطیلات توسط رسانه ها برجسته سازی می شود را می توان از چند بُعد نگریست. در نگاه اول، کارکرد "آگاهی بخشی" رسانه نسبت به این موضوع وجود دارد که استفاده از آن مستلزم رعایت نکات مشخصی است. 
برخی از این نکات عبارتند از: انتشار خبر به طور ساده و قابل فهم؛ استفاده از تکنیک هایی با هدف جلب توجه خبر؛ تقسیم بندی خبر به بخش های کوچکتر (برای مثال استفاده از میان تیتر و ... )؛ و دریافت بازخود از سوی مخاطب (افزایش نقش تعاملی مخاطب خبر) 

نگاهی به پوشش اخبار تصادفات جاده ای در نوروز که حاوی محتوای هشدار دهنده هستند، نشان می دهد که رسانه ها، در بهترین حالت، به دنبال استفاده از ظرفیت کارکرد "آگاهی بخشی" رسانه هستند تا مخاطب را نسبت به این موضوع حساس کنند. 

این در حالی است که در استفاده درست از این کارکرد نیز به شرط رعایت برخی نکات و دلایلی که در ادامه بیان می شوند می توان انتظار کارآمدی داشت. استفاده مؤثر از این کارکرد نیازمند تنظیم و ارائه اخباریست که "وضوح و شفافیت" از ویژگی های اصلی آن محسوب می شوند. 

یک پیام واضح و شفاف ضمن ساده بودن باید حاوی سه نکته اصلی باشد: 1) پیام در مورد چه موضوعی است، 2) دلایلی که مخاطب باید به پیام توجه کند کدامند، و 3) تعیین اقدامات مشخص آتی برای مخاطب. 

نگاهی به اخبار تصادفات جاده ای در نوروز – و همچنین بسیاری از اخبار مشابه – نشان می دهد که نکته اول در این قبیل خبرها رعایت می شود، اما نکات دوم و سوم مواردی هستند که اخبار مذکور به آنها نمی پرازند.  

ارتباطات اقناعی و انتشار اخبار 

برای محقق شدن این کارکرد، رسانه ها باید از تکنیک های مختلفی در اقناع مخاطب استفاده کنند، که در عمده اخبار موجود بهره گیری از چنین تکنیک هایی که از جمله آنها می توان به چهارچوب بندی پیام اشاره کرد، به چشم نمی خورد. بعبارتی رسانه ها صرفاً به ارائه اطلاعات محض پرداخته، که این رویه به احتمال بسیار قوی تغییری در آمار تصادفات جاده ا ی ایجاد نخواهند کرد.

البته اگر از زوایه ارتباطات اقناعی به این موضوع نگریسته شود، نمی توان انتظار داشت که کاهش تصادفات جاده ای تنها با تکیه بر استفاده از کارکرد "آگاهی بخشی" رسانه و فقط از طریق ارائه اطلاعات محقق شود. 

آنگونه که گزارش های پیشین نشان می دهند بر اساس اخبار منتشر شده در سال 1401، بیشترین علت وقوع تصادفات، سرعت غیرمجاز، سبقت غیرمجاز، عدم توجه به جلو بوده که خستگی و خواب آلودگی و پس از آن نیز استفاده از تلفن همراه عنوان شده است. 

بنابراین می توان دریافت عامل اصلی تصادفات جاده ای ریشه در رفتارهایی دارند که تغییر آنها نیز نیازمند اقدامات اساسی تر و فراتر از صرف "اطلاع رسانی" تصمیمات اخذه شده در کمیته های مختلفی است که در تلاش برای کاهش تصادف جاده ای هستند. 

راهبرد فعلی رسانه ای در بهره گیری از کارکرد "آگاهی بخشی" چیزی فراتر از کسب "بازده فوری" (Immediate outcome) نخواهد بود که در صورت محقق شدن چنین بازده ای، نتیجه آن احتمالاً "به یاد داشتن محتوای پیام تا ساعاتی پس از خواندن خبر"، "آگاهی از مسئله"، و شاید "تغییر موقتی در نگرش" است. حال آنکه برای کاهش آمار تصادفات جاده ای که ناشی از رفتارهای نامناسب در حین رانندگی هستند، نه تنها "بازده های میان مدت و بلند مدت" (Midterm and long term outcomes) بلکه مجموعه ای از عوامل متعدد دیگری که "اصلاح رفتارهای نامناسب" تنها یکی از عوامل هستند، می تواند به سهم خود در کاهش آمار تصادفات جاده ای نقش داشته باشد. از اینرو، راهبرد محتوایی رسانه ها در پوشش اخبار تصادفات جاده ای در تعطیلات نوروزی اگرچه لازم است اما برای کاهش آمار تصادفات کافی نیست.   

ضمن ضرورت اصلاح اخبار مربوط به تصادفات جاده ای و موارد مشابه، به طور آشکار بهره مندی از سایر کارکردهای رسانه از جمله کارکرد "تأثیر رسانه ها بر تغییر رفتارها" از جمله فرصت هایی هستند که می تواند در مواجهه با این قبیل مشکلات راه گشا باشد. 
کلیدواژه ها: خبر، کارکرد رسانه، راهبرد محتوا، رفتار، ارتباطات اقناعی، تصادفات جاده ای

*عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

تماشاخانه

سد کجکی در افغانستان سرریز کرد؟ چرا حقابه ایران را نمی‌دهند؟ دیگر چه بهانه‌ای دارند (فیلم)

ساختمان قرن هفدهمی بورس دانمارک در آتش سوخت/ تلاش برای نجات نوتردام کپنهاگ (فیلم)

فیلم های دیگر