۰۹ فروردين ۱۴۰۳
به روز شده در: ۰۹ فروردين ۱۴۰۳ - ۱۵:۵۴
فیلم بیشتر »»
کد خبر ۸۲۳۲۴۴
تعداد نظرات: ۳۸ نظر
تاریخ انتشار: ۱۳:۴۱ - ۳۰-۱۰-۱۴۰۰
کد ۸۲۳۲۴۴
انتشار: ۱۳:۴۱ - ۳۰-۱۰-۱۴۰۰
27مین سالگرد درگذشت نخست‌وزیر دولت موقت
سیاست‌مداران واقعی در تصمیمات و مواضع خود تابع جوّ نمی شوند و منافع ملی و بلندمدت را در نظر دارند ولو انگ خیانت متوجه آنان شود اگرچه بعدتر روشن می‌شود خیانت نبوده عین خدمت و دوراندیشی بوده

   عصر ایران؛ مهرداد خدیر- در بیست‌و‌هفتمین سالگرد درگذشت مهندس مهدی بازرگان نخست‌‌وزیر دولت موقت انقلاب اسلامی، نمایندۀ مردم تهران در اولین دورۀ مجلس شورای اسلامی و پایه‌گذار و اولین دبیر کل نهضت آزادی ایران بنا ندارم آنچه را در سال‌های گذشته به همین مناسبت نوشته‌ام تکرار کنم بلکه غرض اشاره به بزرگ‌ترین خدمت و بزرگ‌ترین اشتباه اوست. هم ازمنظر دیگران و هم از نگاه نویسندۀ این سطور.

مهدی بازرگان؛ بزرگ‌‌ترین اشتباه، بزرگ‌‌ترین خدمت

   نوشتن دربارۀ بازرگان مستلزم اشاره به زمینه‌های مختلف تاریخی است. آن قدر زندگی او با حوادث مختلف از فضای پس از مشروطه تا اعزام محصلین به خارج از کشور، از نهضت ملی شدن صنعت نفت تا نهضت مقاومت و نهضت آزادی، از دانشکدۀ فنی دانشگاه تهران تا فعالیت‌های اجتماعی و مأموریت تشکیل دولت انتقالی و اتفاقات بعد از انقلاب مرتبط است که بر این پایه‌ها ناخواسته تاریخ معاصر را باید نوشت و همه هم مثل مرد شمارۀ دو سابق کیهان – حسن شایان‌فر- این هنر و جسارت را ندارند که یکی از متدین‌ترین و ملی‌ترین رجال معاصر ایران را ذیل مجموعۀ «نیمۀ پنهان» و «معماران تباهی» قرار دهند چرا که اتفاقاً هیچ نیمۀ پنهانی نداشت و مثل شیشه شفاف و زلال بود.

  صراحت لهجۀ او به حدی بود که در اوج هیجانات انقلاب وقتی نام امام برده شد و جمعیت صلوات فرستاد به طعنه گفت: من اگر جای پیامبر اسلام بودم اعتراض می‌کردم که چرا برای من یک صلوات می‌فرستید و برای آیت‌الله خمینی سه صلوات؟ (یکی از روحانیون حاضر نیز البته با احترام پاسخ داد این سه نیز برای پیامبر است). یا پس از ظهور جریان «خط امام» در نقد دولت موقت گفت: «این قدر خط امام، خط امام نکنید، خط امام در جیب من است».  اشارۀ او البته به دستخط امام خمینی در فرمان نخست وزیری بود و نمی‌دانست مهم‌ترین چالش تشکیلات سیاسی متبوع او پس از خود او استناد به دستخط امام دربارۀ نهضت آزادی خواهد شد و ادعاهایی که دربارۀ تفاوت دستخط ها درگرفت و این که خط و امضا هر دو از امام است یا خط آقای رسولی محلاتی است و امضا از امام و ادعاهای دیگر.

  بزرگ‌ترین خدمت او از نگاه حامیان، پیوند دین و علم در روزگاری بود که تصور می‌شد دین داری با علم مدرن سازگار نیست. آن هم در روزگاری که اهل دانش یا به عقاید ماتریالیستی و چپ می‌گرویدند یا سکولار می‌شدند هر چند واژۀ سکولار به معنی نگاه عرفی هنوز رایج نبود و این ویژگی ممتاز را هیچ کس انکار نمی‌کند حتی آنها که مرگ بر لیبرال از دهان آنها نمی‌افتد.

  بازرگان اما در عین کسب بالاترین تخصص‌های دانشگاهی و استادی و ریاست دانشکدۀ فنی و تدریس دروسی چون ترمودینامیک و فعالیت در بخش خصوصی و سابقۀ ریاست هیأت خلع ید از شرکت نفت انگلستان و ایران، اهل نماز و نیایش و قرآن بود و کتاب «مطهرات در اسلام» را نوشت و نزدیک‌ترین دوستان او روحانیونی چون طالقانی و مطهری بودند و وقتی هنوز انجمن اسلامی رایج نشده بود انجمن اسلامی مهندسین با نام او شناخته می‌شد.

   بزرگ‌ترین اشتباه او از نگاه مخالفان جمهوری اسلامی هم قبول ریاست دولت انتقالی انقلاب اسلامی و همراهی نکردن با شاپور بختیار برای انتقال از پادشاهی مطلقه به جمهوری سکولار یا سوسیال دموکراسی ادعایی او بود.

  اگر بنا بر ردیف کردن خدمات باشد می‌توان به تألیف کتب مختلف، تأسیس نهادهای مدنی و اجتماعی و سیاسی و فرهنگی و جلوگیری از خون‌ریزی بیشتر در جریان انتقال قدرت اشاره کرد و منتقدانی مانند کریم سنجابی در کتاب «بیم ها و امیدها» بزرگ ترین اشتباه او را اصرار بر تشکیل مجلس مؤسسان تدوین قانون اساسی به جای به رأی گذاشتن پیش‌نویسی می‌دانند که به امضای رهبری انقلاب و مراجع ثلاث قم رسیده بود. آن مجلس مؤسسان البته تشکیل نشد و به جای آن مجلس خبرگان با تعدادی کمتر کار بررسی پیش‌نویس را انجام داد چنان که اصولی را به آن افزود.

  طبیعی است که آنچه نزد برخی خدمت تلقی می‌شود از نظر مخالفان می‌تواند خیانت باشد و این قضاوت دربارۀ کسانی که می کوشند در میانه قرار گیرند و از افراط جلوگیری کنند تندتر و تلخ‌تر است چندان که هم چوب را می‌خورند و هم پیاز را.

5 سال پیش که دکتر یزدی جانشین او در نهضت آزادی درگذشت نیز هم سلطنت‌طلبان فحش دادند و به خاطر سر شکستۀ جلاد ساواک در فردای پیروزی انقلاب مؤاخذه شد. شگفت‌آور بود نصیری آن قدر جنایت کرده بود که خود شاه او را از پاکستان فراخواند و حتی قصد داشت محاکمه و اعدام کند و از زندان پهلوی به دست انقلابیون افتاد و کتک خورد و ابراهیم یزدی را متهم می کنند که چرا به از او گل نازک‌تر گفته؟ چرا؟ چون تبلیغ دو قطبی شده این طرف صداو سیماست و آن طرف من و تو و امثال بازرگان از هر دو سو چوب می‌خورند!

  به عنوان کسی که کتاب‌های بازرگان را در نوجوانی و به رغم جذاب نبودن برای آن سن خوانده و کنش های او را از نزدیک پی گیری کرده و مجال گفت‌و‌گوی چهره به چهره به رغم اختلاف سنی بالای 50 سال را داشته و بازرگان را انسانی یافته که بیش از هر امر دیگر گوهر وجود خود را جلا می‌داده و تا عمق جان به آزادی انسان در عین بندگی خدا و سرخم نکردن و تن ندادن در عین انعطاف اجتماعی باور داشته بزرگ‌ترین خطا‌(ی سیاسی) و بزرگ‌‌ترین خدمت (اجتماعی و ملی و انسانی) او را چنین یافته‌ام:

  بزرگ‌ترین خطا نه قبول نخست وزیری یا استعفا یا نامۀ ساده انگارانه به شاه در آذر 58 تا بازگردد و غائلۀ گروگان گیری ختم شود ( در حالی که 7 ماه قبل نخست وزیر و وزیر خارجۀ او اعدام شده بودند) که کاندیدا نشدن برای اولین دورۀ ریاست جمهوری بود.

   تحلیل های نادرست و جوّ ناشی از اشغال سفارت آمریکا این تصور را ایجاد کرده بود که دیگر پایگاه اجتماعی ندارد حال آن که آرای بالای او در تهران نشان داد چنین نیست و اگر نامزد و رییس جمهوری شده بود اتفاقات دهۀ 60 به گونه ای دیگر رخ می‌داد و مثلا در یک مورد مصطفی چمران که هم مورد وثوق امام و آیت الله خامنه‌ای و هاشمی رفسنجانی بود هم عضو نهضت آزادی و معاون او شاید فرمانده کل قوا می شد و جنگ هم زودتر تمام می‌شد و اگر های دیگر که ممکن است برخی در حد گمانه یا خیال باشد اما این که نامزد نشد خطا بود. سال 58 مثل سال 64 نبود که به رغم نبودِ نظارت استصوابی به شکلی دیگر به او مجال شرکت در انتخابات ریاست جمهوری ندادند.

  دربارۀ اشتباهات البته مناقشه فراوان است. مهم تر از همه این که آنچه در نگاه یکی خطاست نزد دیگری عین صواب است و بر عکس. کسانی که قرائت های رادیکال بعدی را نمی پسندند شریعتی و بازرگان را متهم می‌کنند ناخواسته زمینۀ روی کار آمدن و قدرت گرفتن کسانی را فراهم آوردند که خود نیز با آنان همسو نبودند. در واقع به بازرگان حمله می‌کنند تا سخن دیگری بگویند و نقد بازرگان کم هزینه‌تر از هر گفتار دیگر است.

  جدای اینها بزرگ‌ترین خدمت اما تلاش برای پایان جنگ ابتدا پس از بازپس‌گیری بندر خرمشهر در فاصلۀ سال های 61 تا 66 و بعد با شدت بیشتر بعد از صدور قطعنامۀ 598 بود که سرانجام بعد از یک سال پذیرفته شد. در نظر داشته باشید که در آن سال ها هیچ صدای مخالف دیگری شنیده یا تحمل نمی‌شد.

  برای پایان جنگی که ادامۀ آن را پرتلفات و خسارت می‌دانست به هر دری می‌زد. وقتی دید امکان ملاقات با امام نیست و دکتر یزدی هم از سال 64 به بعد دیگر نتوانست به جماران برود پیغام می‌فرستاد تا جایی که از پسر عمۀ خود مرجع فقید تقلید آیت‌الله مرعشی نجفی هم کمک خواست و ایشان تردید‌های شرعی خود برای جنگ در خاک عراق را منتقل کرد.

  درست است که بازرگان را بیشتر به عنوان چهره‌ای فرهنگی معرفی می‌کنند و نه سیاسی از حیث اشتهای قدرت اما اتفاقاً سیاست مداران واقعی کسانی هستند که اقداماتی انجام می‌دهند که در مقطعی حتی به منزلۀ خیانت تلقی می‌شود و بعدتر مشخص می‌شود خدمت بوده و عکس این گزاره هم البته صادق است.

  کما این که این روزها که منتقدان برجام در تکاپوی احیای آن با یاری مسکو هستند بیشتر می‌توان ادعاهای سال 94 را داوری کرد.

   اشتباهات بازرگان را می توان ردیف کرد و هر که از منظری و خدمات او را نیز و باز از جنبه های گوناگون اما اگر تلاش او برای پایان جنگ قبل از درگذشت امام و کورتر شدن گره جنگ جان تنها یک نفر را نجات داده باشد کفایت می‌کند. اگر به این گزاره باور ندارید روایت‌های مربوط به عملیات لو رفتۀ کربلای 4 درسال 65 را بخوانید که اتفاقا بالاترین تکاپوی پایان جنگ نیز در همان سال صورت پذیرفت یا فیلم «تنگۀ ابوقریب» را ببینید که نشان می‌دهد اگر کمی زودتر قطعنامه پذیرفته شده بود آن جان‌های پاک، به خاک نمی‌افتادند.

ارسال به دوستان
انتشار یافته: ۳۸
در انتظار بررسی: ۱۱۸
غیر قابل انتشار: ۰
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۴:۱۹ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
258
23
یک عقب مانده و دست پروده باند مصدق و همه میدانند چکونه اجنبی هدایتش میکرد
ناشناس -کرمان
Iran (Islamic Republic of)
۱۴:۲۱ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
18
147
احسنت به قلمت و تفکرت و داوریت.در حق بازرگان و امثال بازرگان به دلیل مصلح بودن و متفاوت بودن در زمان خود جفا می شود حیف که نسل امروز نباید با چنین افرادی آشنا شوند و بدانند اینها که بودند و چه خون دل ها خوردند. حرف هایش را در مجلس یادم نمی رود که خشک مقدس ها به او حمله کردند در حالیکه عین واقعیت را می گفت
حببب
Iran (Islamic Republic of)
۱۴:۲۵ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
17
109
جالب بود، ممنون از شما
ناشناس
Netherlands
۱۶:۵۴ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
47
187
بزرگترین اشتباه بازرگان باور به چیزی به نام روشنفکری دینی بود. روشنفکری دینی نداریم و کلاً این ترکیب کلمات با هم از اساس غلط و نامعقوله و نشون میده افرادی که خودشون رو منتسب به آن می‌دانند، نه درک درستی از روشنفکری، خرد و فرهنگ غرب دارند و نه حتی می‌دانند دین چیست.
پاسخ ها
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۲۰:۰۵ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
عجب متنی نوشتی درود به شرفت. خیانت بازرگان به ملت این بود نشناخته از افرادی حمایت کرد که بعدا شناختشون که دیر شده بود.
ملت رو شناخت بازرگان پشتیبانی اون عده رو کردن
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۲۱:۱۹ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
کاملا درسته
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۰۰:۰۷ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
اون روشنفکری غربی اساسش لیبرال دموکراسی است که با اسلام کاملا تضاد دارد چه لیبرالیسم چه دموکراسی
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۷:۰۶ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
15
95
"سیاست‌مداران واقعی در تصمیمات و مواضع خود تابع جوّ نمی شوند و منافع ملی و بلندمدت نظر دارند ولو انگ خیانت متوجه آنان شود اگرچه بعدتر روشن می‌شود خیانت نبوده..."
دقیقا مانند آقای ظریف عزیز و مظلوم.
چه زحمت های صادقانه که برای این مملکت کشید وچه تهمتها که شنید
تاریخ در باره مردان مرد گواه خواهد داد
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۷:۲۷ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
9
149
امیدوارم دوستان منظورتون رو متوجه بشن. اینطور که من فهمیدم معتقدین برای پایان جنگی که میدونست به نتیجه نمیرسه تلاش کرد و آخر هم حرف اون درست دراومد. یادمه حتی تا روز قبل از قبول قطعنامه باز تو تلویزیون میگفتن صلح خیانته. نسل امروز نمیدونه کاری که بازرگان می کرد بدون اینترنت و ماهواره چقدر مهم بود.
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۷:۳۱ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
13
83
خدا رحمتش کند. فاتحه و صلوات
mohamad
Iran (Islamic Republic of)
۱۸:۰۷ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
159
31
به نظر من یکی از خائنین به وطن بود
پاسخ ها
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۱۵:۳۹ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
چرا؟ چقدر از ایشان شناخت داری؟
همین اطلاعات مختصر که در مورد زندگینامه ابن بزرگمرد توسط نویسنده عصر ایران نگاشته شده کافی نیست که عظمت این راد مرد درک شود؟
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۲۲:۵۷ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
بدجوری تو اقلیتی آقای صاحب نظر
محمد
Iran (Islamic Republic of)
۱۸:۱۵ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
15
75
ممنون جناب غدیر که ازاین بزرگمرد یادکردید
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۹:۵۱ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
15
77
خدا ایشان را رحمت و روحشان را شاد گرداند. مردی بزرگ و بزرگ اندیش بودند.
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۲۰:۰۵ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
3
50
خدمت وخیانت یک فرد در نتیجه نهایی بر سرنوشت تعداد افراد آن نسل و دوره اثر گذاری آن مشخص می شود و لا غیر
بابک
Iran (Islamic Republic of)
۲۰:۱۷ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
1
13
یزدی برسر سپهبد رحیمی داد میزد ونه نصیری.
ایرانی
Iran (Islamic Republic of)
۲۲:۵۴ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
8
37
عالی بود
ناشناس
United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland
۲۳:۰۱ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
10
31
ممنون خوب بود
ناشناس
Latvia
۲۳:۰۸ - ۱۴۰۰/۱۰/۳۰
10
88
بزرگی بازرگان در این بود که در زمانی که همه گروه ها اعم از چپ و راست و سکولار و مذهبی بر طبل تندروی و انقلابی گری می کوفتند، تحت تاثیر فضای زمانه واقع نشد .البته در آن زمان تنها ماند اما نام نیکش جاودانه شد.
ناشناس
Austria
۰۰:۱۰ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
16
76
بازرگان هر چه بود .خائن نبود .
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۰۰:۲۴ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
6
51
هر که بامش بیش، برفش بیشتر
کلا یکی از مشکلات بزرگ جهان اینه آدمای بزرگ منش و عارف مسلک به دنبال گرفتن پست و مقام نیستن و حاضر نیستن لحظه‌ای آرامششون با مال و منال و قدرت به خطر بیفته. برای همین کسایی که صالحتر و سزاوارتر به سروریند ته صف وایمیستن و مدعیان پوچ تو صف میزنند
پاسخ ها
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۲۲:۵۹ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
این رسم روزگاره . اما اگه دموکراسی دموکراسی باشه ؛ ملت به زور شخص صالح رو میاره سرکار .
رضا
Germany
۰۱:۴۸ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
124
17
بازرگان مسلمان بود دیگر چرا کراوات غربیها را میزد؟ بیراهه رفت و اصلا هم روشنفکر نبود. ما هنوز چوب نادانی و ناآگاهی امثال بازرگان را میخوریم که بد ارثی برای ما باقی گذاشتند. خرابکاری اینها اینقدر زیاد است که امیدی نیست بشود در آینده نزدیک ایران را درست کرد. جای تعجب چنین آدم بی تجربه سیاستمداری را رئیس دولت آنهم دولت انقلابی کردند؟ خواب آور و ناکارآمد که کسی او را جدی نمیگرفت!
پاسخ ها
مقدم
| Canada |
۱۹:۱۰ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
این بنده خدا کلا شیش ماه نخست وزیر بود اون وقت کل خرابکاریها رو به نام ایشون زدی ...کمی انصافم آرزوست
ناشناس
| Canada |
۲۲:۵۱ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
بازرگان آگاهترین فرد برای نخست وزیری بود .تعهد و تجربیات او موجب انتخاب صحیح وی از طرف امام شد .
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۲۳:۰۰ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
آی پی از آلمان و ایراد به کراوات . اونجا هم موتوری دارن ؟
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۰۵:۲۸ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
16
1
من كار به بقیه متن ندارم. فقط در مورد پاراگراف آخرش: مگه پذیرش قطعنامه ۵۹۸ قبل از حمله آخر عراق به ایران نبود؟ یعنی همون ماجرای فیلم «تنگه ابوقریب» بعد از پذیرش بود. پس چطور ادعا میکنید که اگه زودتر و‌ حتی قبل از قطعنامه ۵۹۸، ایران تصمیم به پایان جنگ میگرفت، افراد کمتری کشته میشدند؟ با این رفتار عراق بعد از پذیرش حتی میشه ادعا کرد که خاتمه جنگ بعد از مثلا فتح خرمشهر، مساوی بود با تجدید قوا و حمله شدید تر عراق. همون طور که به کویت حمله کرد. این یعنی خسارات و تلفات بیشتر.
کمتر ناریخ رو تحریف کنید.
عصر ایران ماجرای تنگه ابو قریب قبل از قبول قطعنامه است. منظور شما احتمالا حمله نیروهای مجاهدین ( منافقین) بعد از قبول قطعنامه است. این دو با هم متفاوت است و به هم ربطی ندارد.
سهراب
Iran (Islamic Republic of)
۱۰:۳۰ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
15
3
بازرگان انسان شریفی بود ولی انصافا با صدام دران موقع که خاک ایران را اشغال کرده بود میشد صلح کرد؟
عصر ایران بازرگان، جنگ هشت ساله را به سه دوره دو، پنج و یک ساله تقسیم می کرد. پیشنهاد پایان جنگ در دوران اشغال نبود. پس از بازپس گیری خرمشهر و بعد هم بعد از صدور قطعنامه در سال 66
ایثارگر
Iran (Islamic Republic of)
۱۰:۳۶ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
3
10
بسیار آموزنده و خوب تشکر از قلم شما که تاریخ انقلاب را درست روایت می کنید.
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۱:۲۲ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
3
17
بازرگان متعلق به این نسل نیست ایندگان اورا خواهند شناخت
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۱:۳۵ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
3
15
شاید قضاوت در باره مردان بزرگی چون مهندس بازرگان در چارچوب اختصار ، شایسته نباشد ، اینگونه مردان ، بدلیل عزت نفس بالا وکرامت وازخودگذشتگی در تامین اهداف ملی مذهبی ، همواره تلاش داشتند ، روحشان شاد .
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۲:۲۷ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
34
2
برای بازرگان و نهضت آزادی همان نامه امام به محتشمی پور کافی است که بازرگان چه خیانتی به ایران کرد.
عبدالله
Iran (Islamic Republic of)
۱۴:۱۷ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
4
15
مهندس بازرگان جامع بود جامع اندیشه های مصدق و طالقانی و دموکراسی خواهی و آزادی خواهی ومهمتر اخلاقی شدن قدرت شجاعت اخلاقی وتا حدی شهامت اقدام وشناخت روابط و مناسبات ملی و بین المللی از اختصاصات اوست جایش تا به امروز خالی است
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۷:۳۱ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
30
3
گماشته روس و انگلیس بیش نبوده
ایراندخت
Iran (Islamic Republic of)
۱۹:۳۶ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
4
20
کاش بازرگان هرگز نخست وزیری راقبول نمی کرد، قصد او خیر واصلاح میهن بود. اما نشد.......
رضا
Iran (Islamic Republic of)
۲۱:۲۷ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
3
17
بزرگترین خطا نبود بینش سیاسی بود ...
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۲۲:۱۴ - ۱۴۰۰/۱۱/۰۱
42
3
چرا از ارتباط پدر فرزندی مهدی بازرگان با منافقین حرفی نزدید سانسورچی دروغگوی کذاب ...
وبگردی