عصر ایران - فضیلتنمایی (Virtue Signaling) اصطلاحی است که برای توصیف رفتاری به کار میرود که در آن فرد یا گروهی، با بیان عقاید، ارزشها یا اقدامات خاص، سعی دارد خود را اخلاقی، صادق یا عدالتخواه نشان دهد؛ بدون آنکه لزوماً تعهد واقعی به آن ارزشها داشته باشد یا تغییر ملموسی ایجاد کند. به بیان ساده، فضیلتنمایی بیشتر یک نمایش اجتماعی و علامتدهی به دیگران است تا عملی واقعی برای اصلاح یا بهبود وضعیت.
این پدیده در عصر شبکههای اجتماعی بهشدت افزایش یافته است. افراد با اشتراکگذاری مواضع سیاسی، حمایت از جنبشها، یا انتشار پیامهای اخلاقی، به دنبال نشان دادن خود به عنوان «انسان خوب» هستند و اغلب ارزش واقعی کار یا تغییر اجتماعی کمتر مورد توجه قرار میگیرد. مثلاً یک کاربر شبکههای اجتماعی ممکن است بارها از یک جنبش حمایت کند، اما در عمل هیچ اقدام مؤثری برای کمک به آن انجام ندهد.
فضیلتنمایی میتواند پیامدهای مثبت و منفی داشته باشد. از نظر مثبت، حتی اگر برخی افراد تنها برای نمایش ارزشهای اخلاقی فعالیت کنند، این رفتار میتواند آگاهی عمومی را افزایش دهد و بحثهای اجتماعی مهم را به جریان بیندازد. از نظر منفی، این پدیده میتواند باعث شود که اظهار نظر و فعالیتهای سطحی جای اقدامات واقعی را بگیرد، و حتی به نارضایتی، قضاوت سریع و شکاف اجتماعی منجر شود.
منتقدان میگویند فضیلتنمایی اغلب به افزایش حس رقابت اخلاقی و خودبرترپنداری دامن میزند، و به جای ایجاد تغییر ملموس، صرفاً وضعیت افراد را در نظر دیگران بهبود میبخشد.
فضیلتنمایی همچنین در سیاست و اقتصاد تاثیرگذار است. سیاستمداران و شرکتها گاهی از آن برای ایجاد تصویر مثبت عمومی یا پاسخگویی به فشار اجتماعی استفاده میکنند، بدون اینکه تغییرات واقعی در سیاست یا شیوهٔ عملکردشان ایجاد شود. این امر باعث شده تا بحث بر سر «مصداق واقعی عمل اخلاقی» و «نمایش اخلاقی بودن» در جامعهٔ مدرن بیش از پیش مطرح شود.
در نهایت، فضیلتنمایی یک پدیدهٔ پیچیده و چندوجهی است؛ پدیدهای که هم میتواند آگاهی و همدلی اجتماعی ایجاد کند، هم ممکن است به بیعملی و فاصله گرفتن از ارزشهای واقعی منجر شود. شناخت آن به ما کمک میکند تا تفاوت میان عمل واقعی و ظاهر اخلاقی را بهتر بفهمیم و در تحلیل رفتار فردی و جمعی، از سطحینگری پرهیز کنیم.
فضیلتنمایی فقط در شبکههای اجتماعی رایج نیست؛ بلکه در رفتار و گفتار سیاستمداران، رهبران دینی، معلمان اخلاق و حتی فعالان اجتماعی هم بسیار مشهود است. سیاستمداران گاهی با اظهار مواضع اخلاقی یا حمایت از جنبشها، سعی میکنند تصویری «اصولی و اخلاقی» از خود ارائه دهند، حتی اگر در عمل برنامهای برای تحقق آن ارزشها نداشته باشند. همینطور، وعاظ و مبلغان دینی یا معلمان اخلاق، از دیرباز با تأکید بر فضایل اخلاقی و رفتار درست سعی کردهاند جایگاه خود را به عنوان مرجع اخلاقی تثبیت کنند؛ گاهی این تأکید بیش از آنکه به اصلاح رفتار جامعه بینجامد، به نمایش اقتدار و تقویت اعتبار شخصی آنها ختم شده است.
به عبارت دیگر، فضیلتنمایی در طول تاریخ، همواره به عنوان ابزاری برای علامتدهی اجتماعی و تثبیت موقعیت فرد یا گروه عمل کرده است. آنچه امروز به کمک شبکههای اجتماعی شتاب گرفته، صرفاً دامنه و سرعت انتشار پیامها است؛ اما خود رفتار، قدمتی طولانی دارد و بخش مهمی از فرهنگ، سیاست و دین را تشکیل داده است. این نکته نشان میدهد که فضیلتنمایی یک پدیدهٔ انسانی و فرهنگی-اجتماعی است، نه صرفاً محصول تکنولوژی یا عصر دیجیتال. به هر حال فهم پدیدۀ فضیلتنمایی به ما کمک میکند تا بین اقدامات واقعی و ظاهر اخلاقی تفاوت قائل شویم و تحلیلهای اجتماعی و سیاسی دقیقتری ارائه کنیم.