وزارت علوم در حال بررسی طرحی است که براساس آن مدت تحصیل در مقاطع تحصیلی دانشگاهی با کاهش جدی روبهرو میشود؛ طرحی که صدای اعتراض جامعه دانشگاهی را بلند کرده است.
به گزارش هممیهن، استادان دانشگاههای برتر ایران معتقدند وزارت علوم بهدلیل کمبود بودجه قصد دارد چنین طرحی را اجرایی کند درحالیکه نتیجه آن کاهش شدید کیفیت آموزش خواهد بود.
به گفته آنها کمشدن هر سال تحصیلی، کاهش ۳۰ درصدی هزینه برای وزارتخانه را در پی خواهد داشت اما ازسویدیگر، اعتبار علمی دانشگاهها و کیفیت آموزش را با آسیب جدی مواجه میکند. آنها به وزارتخانه پیشنهاد میدهند که بهجای اجرا کردن چنین طرحهایی به سمت تنوعسازی دانشگاهها بروند و ماموریتهای مختلف، متناسب با نیازها و امکانات دانشگاهها برای آنها تعریف کنند.
روند پذیرش ورودیهای دانشگاه را اصلاح کنند و کسانی که تواناییهای مهارتی و عملی دارند در دانشگاههایی که مناسب آنهاست، پذیرش شوند. آنها معتقدند، این سیاستها ادامه سیاست «چمنزنی» است که پیشتر هم در وزارت علوم وجود داشته که میخواهد همه چمنها را یکاندازه و یکقد کوتاه کند درحالیکه همه دانشگاههای کشور امکانات و ظرفیتهای یکسانی ندارند.
وزارت علوم با کانون صنفی استادان دانشگاهی و اساتید دانشگاه شریف درباره اجرای این طرح مشورت نکرده و این موضوع برای آنها تعجببرانگیز شده چون انتظار دارند دولت برای گرفتن چنین تصمیماتی از مشورت افراد دانشگاهی استفاده کند؛ نه نیروهای پشتمیزنشین. این درحالیاست که وزارت علوم اعلام کرده، بیش از ۲۰۰ استاد دانشگاه برای مشورت و بررسی این طرح کمک گرفته و کارگروهی برای این موضوع در معاونت آموزشی راهاندازی کرده است.
دهم آذرماه بود که وزیر علوم اعلام کرد، طول دوره تحصیل در دانشگاه برای مقاطع کارشناسی، کارشناسیارشد و دکترا کوتاه کاهش مییابد و بهتربیت به سه، یک و سهسال تغییر خواهد کرد. سالهاست که کاهش سنوات تحصیل به دغدغه وزارت علوم بدل شده است.
آفرین، یکی از دانشجویان دانشگاه علم و صنعت است و میگوید، در سال ۱۳۹۷ براساس نامهای که معاون آموزشی وقت و هیئتامنای دانشگاه نوشتند به آنها اعلام کردند که سنوات برای دانشجویان ورودی سال ۱۳۹۵ بهبعد هشت ترم خواهد بود. این مسئله اعتراض دانشجویان را در پی داشت و درنهایت معاونت آموزشی دانشگاه اعلام کرد، مصوبه کاهش سنوات معلق میشود. اما این تعلیق تنها تا سال ۱۴۰۱ ادامه داشت: «در سال ۱۴۰۱ که ورودیهای ۹۷ و ۹۸ ترمهای پایانیشان را میگذراندند با این بخشنامه مواجه شدند که شهریه ترم ۹ را باید واریز کنند.»
صدای اعتراض بلند شد اما پیگیری آموزشی از سوی دانشگاه اتفاق نیفتاد: «در همان سال هم قیمت آزادسازی مدرک را افزایش دادند و ازسویدیگر در میانه اعتراضات اجتماعی سال ۱۴۰۱ هم بود و به همه این دلایل پیگیری چندانی نشد.»
به گفته آفرین، تعدادی از دانشجویان بهدلیل اعتراضات سال ۱۴۰۱ در همان ترم تعلیق، به سنواتشان اضافه و مجبور به پرداخت شهریه شدند: «دانشگاه این موضوع را در علم و صنعت بهشکلی بیسروصدا تا لحظه آخر پیش برد. آنها این بخشنامه را مسکوت نگه داشتند و ما با اجرای ناگهانی آن مواجه شدیم. سنوات از همان زمان هشتساله شد.»
در دانشگاه امیرکبیر هم دانشجویان درنهایت با شکایت به دیوان عدالت اداری در سال ۱۴۰۰ توانستند سنوات ۱۰ ترم را ثابت نگه دارند: «اما ورودیهای جدید مشمول این موضوع نبودند. سال ۱۴۰۲ آنها به ریاستجمهوری نامه زدند و خواستند دیوان عدالت اداری اجازه پیگیری مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی را داشته باشد. این استثنایی است که براساس قانون، مصوبات این شورا، قابل شکایت و پیگیری از سوی وزارت علوم نیست.»
یکی از اصلیترین گلایههای دانشجویان، نبود شفافیت در سیستم دانشگاهی است. آفرین میگوید، مصوبات هیئتامنای دانشگاه که سنوات را تغییر میدهد هیچگاه منتشر نشده و جلسات آنها و مصوبهای که تعیین میشود با مهر و امضاء برای دانشجو منتشر نمیشود.
یکی از درخواستهای دانشجویان همواره این بوده که این مصوبات روی سایت دانشگاه بهشکلی شفاف گذاشته شود؛ اما این اتفاق نیفتاده است: «کاهش مدت تحصیل برای دانشجویان کارشناسی به این دلیل است که دانشگاهها به ورشکستگی نزدیک شدند و تلاش دارند از هر گوشه دانشگاه، کسب درآمد کنند که بتوانند همانی که هست را نگه دارند. اما کاهش سنوات کارشناسی بهمعنای کاهش طرح درسهاست که کیفیت آموزش را زیر سوال میبرد؛ مگر اینکه دروسی حذف شود که به متخصصی نیاز ندارد و این دورس، بیشتر عمومی یا معارف هستند.»
آفرین معتقد است، اجرای طرح کاهش دوره تحصیلی برای لیسانس در رشتههای فنی امکانپذیر بهنظر نمیرسد و دانشگاهها پس از آنکه با کمبود بودجه مواجه شدند «بنگاههای درآمدزایی» ایجاد کردند: «دولت بودجه دانشگاه را کم کرده و دانشگاه برای خودش بنگاه درآمدزایی از طریق گرفتن دانشجویان خارجی میسازد که درآمد یورویی ایجاد میکند. بخشهای مختلف دانشگاه به شرکتها و شتابدهندهها اجاره داده میشود اما از بودجههای دیگر جاها کم نمیکنند. مشخص نیست بودجه دانشگاه در چه قسمتهایی استفاده میشود.»
هفدهم خردادماه سال ۱۴۰۳، قانون «شفافیت قوای سهگانه، دستگاههای اجرایی و سایر نهادها» ابلاغ شد و قرار بود در مدت چهارماه تمام نهادها و دستگاههای اجرایی دادهها و اطلاعات موردنیاز را منتشر کنند؛ اتفاقی که تا همین امروز هم بهطورکامل نیفتاده است.
آفرین میگوید در آنزمان برخی از دانشگاهها این کار را کردند و اطلاعاتشان را در سامانه شفافیت بارگذاری کردند، اما پس از مدتی دیگر بهروزرسانی نشدند و بسیاری از دانشگاهها هم به آن سمت نرفتند: «بودن سامانه شفافیت میتواند مشخص کند بودجه دانشگاه صرف چهچیزی میشود که نیاز به کاهش دروس و سنوات برای سرپا نگه داشتن دانشگاه دارند.» عرفان، ورودی سال ۱۴۰۰ به دانشگاه نوشیروانی بابل است.
او میگوید، چارت تحصیلی برای ورودیهای سال ۱۴۰۴ در دانشگاه آنها تغییر کرده و برخی از دروس که برای آنها سه واحدی بوده، دو واحدی شده یا واحدهای عملی آنها بیشتر شده است: «اساتید به ما میگویند این رویه مفیدتر بوده است. در دانشگاه ما آنچه در طرح جدید میخواهند برای دانشجویان ارشد و دکترا اجرا کنند درحالحاضر برای دانشجویان غیرایرانی اجرا میشود.
آنها باید معدل مناسب داشته باشند و برای دکترا بهجای اینکه مانند دانشجویان ایرانی ابتدا کنفرانس بدهند، سپس برای آزمون جامع و پایاننامه اقدام کنند، میتوانند یکی از این مراحل را انتخاب کنند.» او معتقد است، این رویه برای دانشجویان فنی رویه بهتری است اما بستگی به تغییراتی که در واحدهای درسی داده میشود، دارد.
به گفته او کِشآمدن تحصیل، هر سال هزینه چندبرابری را به دانشجویان تحمیل میکند: «من فکر میکنم کاهش سنوات بهنفع دانشجویانی است که توان مالی پرداخت هزینههای تحصیل برای مدتزمان طولانی را ندارند.» علیرضا هم دانشجوی مقطع فوقلیسانس دانشگاه علامه طباطبایی است و میگوید با همین شرایط فعلی برای اتمام واحدهای درسی با کمبود زمان مواجهاند: «بسیاری از استادان مجبورند برای به پایان رساندن واحدهایشان براساس چارت درسی که در نظر گرفته شده، در روزهای پایانی هفته کلاس اضافه برای ما برگزار کنند و مشخص نیست قرار است به چه شکلی این کاهش زمان تحصیل رخ دهد.»
او معتقد است کاهش دروس عمومی و درسهای غیرمرتبط با رشته تحصیلی مانند وصایای امام خمینی، حدود یک نیمسال از مدت تحصیل آنها کم میکند: «اما اگر بخواهند برخی از دروس تخصصی را کم کنند که در این صورت به دانشجو و کیفیت آموزشی دانشگاه ضربه زدند. چون رشتههای علوم انسانی تفسیری و تحلیلی است و نمیتوان مباحث را نصفه و نیمه خواند.»
او معتقد است فوقلیسانس یک مقطع میانی است که یکی از اهدافاش یادگیری پژوهش است: «نمیشود در یکسال، هم پژوهشکردن آموخت، هم مفهومی پیچیده را بهشکل علمی یاد گرفت. بهویژه برای دانشجویانی که از رشتههای غیرمرتبط در مقطع فوقلیسانس شرکت کردند این یادگیری سختتر هم میشود. درنهایت آنها باید پایاننامه هم ارائه دهند و مدتزمان یکسال یا یکسالونیم تناسبی با حجم تحصیلی این مقاطع ندارد.»
او در کلاسهای دانشگاه، افرادی را دیده که برای افزایش حقوق وارد دانشگاه شده بودند: «این طرح، تحصیل را آسانتر هم میکند و افراد بیشتری برای صرفاً گرفتن مدرک وارد دانشگاه میشوند.»
دانشجویان از سال ۹۸ بهبعد این احساس را داشتند که دانشگاه به بنگاه مدرکسازی تبدیل شده: «جایی برای کار پژوهشی نبود و این درحالیاست که ما علوم انسانی میخواندیم اما بهسمت بازار کار سوق داده میشدیم. احساس میکنم اجرای این طرح و پولیسازی که در دانشگاه اتفاق افتاده همچنان این روند بنگاه مدرکسازی با شدت بیشتری ادامه خواهد داشت.»
وزارت علوم اعلام کرده که طرح کاهش دوره تحصیلی در دانشگاهها در دست بررسی است و هنوز به مرحله تصمیمگیری نرسیده است. این وزارتخانه در معاونت آموزشی کارگروهی تخصصی برای بررسی این طرح ایجاد کرده و رضا نقیزاده، مدیرکل دفتر برنامهریزی آموزش عالی وزارت علوم درباره نهادها و افراد شرکتکننده در این کارگروه میگوید، موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور، موسسه پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی و دانشگاههای ملی مهارت و جامعه علمی کاربردی برای مقاطع کاردانی موسسات و پژوهشکدههایی هستند که زیر نظر کارگروهی تخصصی در معاونت آموزشی فعالیت میکنند: «۲۰۰ عضو هیئتعلمی هم در این کارگروه حضور دارند که و در تلاشند تا طرح وزارت علوم برای کاهش سنوات تحصیلی را بهثمر بنشانند.»
طرحی که مخالفان بسیاری دارد. او درباره دلایل وزارتخانه برای اجرای این طرح میگوید: «سرعت تحولات علمی و نیازهای روزافزون کشور ایجاب میکند که مسیر تربیت نیروی انسانی متخصص چابکتر، کوتاهتر و کارآمدتر شود، مشروط بر آنکه کیفیت آموزشی حفظ شود.»
به گفته او بررسی این موضوع در دفتر برنامهریزی آموزش عالی سابقه طولانی دارد: ««بررسیهای میدانی و مطالعات تطبیقی نشان میدهد که در مقایسه با بسیاری از کشورها، دورههای آموزشی در ایران طولانیتر است و گلوگاههای غیرضروری متعددی دارد. این درحالیاست که بهویژه در دوره تحصیلات تکمیلی شرایط کلان اقتصادی، اشتغال دانشجویان تحصیلات تکمیلی و حضور غیرتماموقت آنان در دانشگاه بر طولانیشدن سنوات تأثیر میگذارد. در کنار تحول در برنامهریزی آموزشی، نظام آموزش عالی نیازمند بازنگری جدی براساس تفکیک سنجش از پذیرش و اجرای دقیق بند «ب» ماده ۹۶ برنامه هفتم پیشرفت کشور است.»
در این بند آمده است: «به دانشجویان مستعد و ممتاز دانشگاهها در رشتههای مورد نیاز کشور، در سقف ۲۰ درصد ظرفیت رشتهمحلهای روزانه که بر مبنای ظرفیت سال اول برنامه پذیرش میشوند، با شرط حفظ کیفیت آموزشی، کمکهزینه تحصیلی از طریق صندوق رفاه دانشجویان پرداخت میشود.» نقیزاده اعلام میکند که این طرح نسخه واحد نیست و برای همه رشتهها بهشکلی یکسان اجرا نمیشود: «رشتههایی که واحدهای آزمایشگاهی زیاد یا کارورزی دارند، ممکن است تنها یک نیمترم از آنها کم شود. در مطالعات تطبیقی در حال بررسی این موضوعات هستند که چه رشتههایی نیازمند کمترشدن واحدهای درسی هستند و چه واحدهایی قابل ادغام هستند.»
نقیزاده کاهش سنوات تحصیلی را فرصتی برای بازطراحی برنامههای درسی، ارتقای مهارتهای کلیدی همچون تفکر نقادانه، سواد دیجیتال و مهارتهای ارتباطی و نزدیکتر شدن مسیر آموزش به نیازهای واقعی بازار کار میداند: «تحقق این هدف نیازمند درک تفاوتهای میان رشتهها و اعطای انعطافپذیری بیشتر به دانشگاههاست.»
به گفته او بسیاری از دانشگاههای معتبر، دوره کارشناسی را بهصورت سهساله ارائه میکنند و همچنان بالاترین استانداردهای آموزشی را حفظ کردهاند: «حذف دروس غیرضروری، آموزش مبتنی بر پروژه و رویکردهای مسئلهمحور از جمله عوامل مؤثر در موفقیت این مدل است که میتواند الگوی مناسبی برای بازنگری در دوره کارشناسی در ایران باشد.»
در کارگروه معاونت آموزشی قرار است همه ابعاد طرح بررسی شود و لزوماً سه یا سهسالونیم زمان اعطای مدرک نیست: «ممکن است پس از دوره سهساله پایان واحدهای درسی دانشجو یکترم موظف شود که در صنعت یا پژوهشکده فعالیت کند. مدت آموزش، سهساله خواهد شد و دانشجویان ممکن است یکسال مشغول خدمت در عرصههای دیگر میشوند. در آنزمان دیگر در دانشگاه حضور نخواهد داشت، اما آموزش را بهشکلی غیر از نشستن پشت میز دانشگاه ادامه خواهند داد.»
او در ادامه در توضیح بیشتر کاهش دوره تحصیل در مقطع کارشناسیارشد میگوید: «بسیاری از دانشگاههای بینالمللی دورههای ارشد یکساله دارند که با وجود فشردگی، کیفیت علمی بالایی ارائه میدهند. در ایران هم با کاهش دروس غیرضروری، برنامهریزی مناسب برای ارائه واحدهای آموزشی در دو نیمسال و تقویت حمایت پژوهشی، میتوان دوره کارشناسیارشد را از دو سال به حدود یکونیم سال کاهش داد.»
او گلوگاههای اصلی غیرضرور دوره دکتری در ایران را بسندگی زبان خارجی، آزمون جامع و طولانیبودن بخش آموزشی پیش از آغاز پژوهش میداند: «بر همین اساس سه اقدام کلیدی در دست بررسی و اجرا قرار دارد: انتقال سنجش بسندگی زبان به پیش از ورود دانشجو از طریق آزمون نیمهمتمرکز، امکان ورود مستقیم به دوره پژوهشی برای دانشجویان برتر و حذف آزمون جامع برای آنان و الزام دانشگاهها به ارائه کامل دروس آموزشی در دو نیمسال. این الگو میتواند امکان دانشآموختگی در شش نیمسال را بدون کاهش زمان پژوهش فراهم کند.»
مدیرکل دفتر برنامهریزی آموزش عالی بر این باور است که کاهش سنوات تحصیلی بهطور مستقیم به تسریع ورود متخصصان به بازار کار کمک میکند: «ترازیابی با کشورهای پیشرو نشان میدهد کوتاهسازی دورههای تحصیل چرخه آموزش، اشتغال و نوآوری را کارآمدتر کرده و به افزایش بهرهوری آموزش عالی و افزایش کیفیت آموزشی و پژوهشی کمک میکند.»
او اجرای این طرح را نیازمند برنامهریزی نظاممند و اعطای اختیارات بیشتر به دانشگاهها میداند: «بر همین اساس وزارت علوم در اصلاح مقررات آموزشی مدنظر دارد مدت مجاز دوره کارشناسی ارشد را به سه نیمسال و دوره دکتری را به شش نیمسال تغییر دهد؛ دراینزمینه اختیاراتی هم به دانشگاهها برای ایجاد انعطافهای مورد نیاز داده شده است.»
یکی از این اختیارات که قرار است به دانشگاهها اعطا شود درباره آزمون جامع دکتراست: «افرادی که معدل دکترای آنها بالای ۱۸ شده یا یک مقاله علمی پژوهشی از آنها منتشر شده باشد، میتوانند بدون آزمون جامع وارد مرحله رساله میشوند.»
این طرح هم مانند طرح کاهش دوره تحصیلات دانشگاهی هنوز تصویب نشده اما قرار است زودتر از بقیه اجرایی شود. او اعلام میکند که در جامعه دانشجویی بازخورد خیلی خوبی داشتند اما گفتگو با برخی از دانشجویان این گفته را تایید نمیکند: «هماکنون درخواستهایی از دانشجویان ورودی مهرماه امسال داریم که خواستار اجرای این مقررات آموزشی هستند.»
به گفته نقیزاده در وزارت علوم زمان شروع طرح برای ورودیهای مهر ۱۴۰۶-۱۴۰۵ اعلام شده است: «برخی از دانشجویان ورودی جدید درخواست رفع گلوگاههای غیرضروری را از همین امسال داشتند. بازخورد از دانشگاهها هم مثبت بوده و دانشگاههای متعددی برای اجرای این طرح اعلام آمادگی کردند.»
این درحالی است که استادان دانشگاههای برتر کشور مانند دانشگاه شریف، تهران و علامه طباطبایی اجرای این طرح را لطمه به کیفیت آموزشی میدانند. وزارت علوم میگوید، این طرح ابتدا بهشکل پایلوت و در چند دانشگاه و چند مقطع اجرا میشود.
دورههای تحصیلی با هدفی خاصی طراحی میشوند و برای طراحی آنها باید در نظر داشت که جامعه به چه متخصصانی و در چه زمانی نیاز دارد و این افراد باید دارای چه مهارتهایی باشند. آریا الستی، استاد دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی شریف میگوید آموزش، نیازمند طراحی برنامههای درسی است: «اولین سوالی که باید به آن پاسخ دهیم این است که چه هدفی داریم.»
او در ادامه با اشاره به دهههای پیشین و احساس نیاز به مهندسین فنی میگوید: «در برخی از دانشگاهها در کنار کارشناسی و مهندسیهای چهارساله، دورههای مهندسی حرفهای سهساله داشتیم که بسیار اندک بودند. کارکرد مهندسی حرفهای در صنعت چیزی بین کاردان یا تکنسین و مهندس بود. برخی کارخانهها و شرکتهای بزرگ ماشینسازی در کشور اعلام نیاز کردند و این رشته برای آنها طراحی شد و یک یا دو دانشگاه هم این دوره را برگزار کردند.»
او این برخورد را منطقی میداند چون نیازسنجی انجام شد و مبتنی بر نیاز دوره طراحی شد. او معتقد است، طراحی دورههای دانشگاهی الزاماً یکشکل و یکنواخت نیست و میتواند در انواع مختلفی ارائه شود: «مدارک تحصیلی مختلف هم میتواند با طول دوره آموزشی متفاوت ارائه شود اما گاهی اسم این دورهها تغییر میکند و بهعنوان مثال به مهندسی سهساله مهندسی حرفهای میگفتند. اگر ما بخواهیم همین نظام دانشگاهی را حفظ کنیم و تنها سنوات را کاهش دهیم، آسیبهای جدی بههمراه خواهد داشت.»
استاد دانشگاه صنعتی شریف درباره تاثیرات تصمیم اعلامشده وزارت علوم برای کاهش سنوات تحصیلات تکمیلی میگوید: «اولین آسیب این است که ما نمیدانیم برای تربیت چه تخصصهایی و با چه مهارتهایی اینکار انجام میشود. اجرای این طرح بار آموزشی، رفاهی و آنچه مربوط به نگهداشت دانشجویان در دانشگاه است را کاهش میدهد و فشار مالی دانشگاه را کم میکند. اما از نظر عملکردی و کارکردی ما را با مشکل روبهرو خواهد کرد.»
به گفته او در برخی رشتهها دوره کارشناسی چهارساله است اما دانشجویان این دوره را در پنج یا شش سال طی میکنند: «زمانی که آموزش رایگان است و دانشجو مسئولیتی در قبال آموزش رایگان ندارد، منجر به این اتفاقات میشود. درحالیکه وزارتخانه میتواند اعلام کند، تعهد دارد تا چهارسال هزینه آموزش رایگان دانشجویان در مقطع کارشناسی را ارائه کند و پس از آن باید دانشجو بدون یارانه، هزینههای تحصیلاش را تقبل کند. اگر این اتفاق بیفتد دانشجویان هم تصمیمهای متفاوتی میگیرند و در چارچوب زمانبندی مناسب تحصیل میکنند. همه این موارد برای دانشجویان کارشناسیارشد و دکترا هم وجود دارد.»
به گفته او تغییر در نظامهای آموزشی ارشد و دکترا، راحتتر از دوران کارشناسی است؛ چون پویایی و تنوع دارند.
درحالیکه مدیرکل آموزش عالی وزارت علوم اعلام کرده، بیش از ۲۰۰ استاد دانشگاه برای مشورت درباره طرح کاهش سنوات تحصیلی فراخوانده شدند، الستی میگوید در جلسات و شورای مختلفی که در دانشگاه صنعتی شریف برگزار شده هیچکس ابراز اطلاع نسبت به این طرح نکرده است: «کسانی که در این شوراها شرکت میکنند، افرادی صاحبنام در حوزه تخصصی خودشان هستند. بههمیندلیل برداشت من این است که اعضای هیئتعلمی دانشگاه صنعتی شریف در میان اساتید مورد مشورت وزارت علوم نیستند یا تعداد خیلی کمی از آنها مورد مشورت قرار گرفتند که این موضوع جای تعجب دارد.»
به گفته او زمانی که تصمیم کاهش دوران تحصیلی تحصیلات تکمیلی اعلام شد این مسئله بیان نشد که منظور کاهش سنوات برای کدام رشتههای دانشگاهی است: «این تصمیم میتواند رشتههای مهندسی، علوم پایه، علوم انسانی، هنر و سایر رشتهها را در بر بگیرد و بههمیندلیل برداشت ما این بود که رشتههای مهندسی را هم شامل میشود و اگر قرار است تحول بزرگی در حوزه آموزش مهندسی اتفاق بیفتد و دانشگاهی مانند دانشگاه صنعتی شریف در جریان آن نباشد برداشت من این است که مشورت خوبی با اساتید اتفاق نیفتاده است.»
پیشتر وزیر علوم با اشاره به بودجه ۷۰۰ میلیون دلاری برای کل آموزش عالی کشور گفته بود، رقبای منطقهای ما بودجههای بسیار بالاتری به دانشگاهها اختصاص میدهند. به نظر میرسد یکی از دلایل اجرای طرح کاهش سنوات تحصیلات تکمیلی، کاهش هزینههای دانشگاهها باشد.
استاد دانشگاه صنعتی شریف با انتقاد از اینکه دلیل چنین تصمیماتی فشارهای مالی باشد میگوید: «درحالحاضر این هدف از اجرای این طرح گفته نشده و تنها در یک مصاحبه اعلامشده بهدلیل فشارهای مالی که به وزارت علوم بهدلیل طولانی بودن اقامت دانشجویان در دانشگاهها وارد شده بهسمت چنین تصمیمی حرکت کردند که دلیل درستی نیست.»
او معتقد است، میتوان تعداد دانشجو یا دانشگاه را کاهش داد و در دانشگاهها تنوعبخشی ایجاد کرد: «ما همان انتظاری که از دانشگاه تهران داریم، از یک دانشگاه در شهری دورافتاده هم داریم و این درست نیست. دوره تحصیلی در تمام آنها قرار است سهساله شود و بهنظر من این موضوع ما را به ناکجاآباد خواهد برد.»
او در پاسخ به سوال دیگری درباره تاثیر اجرای این طرح بر اعتبار علمی دانشگاههای ایران در سطح بینالمللی میگوید: «این تصمیم در اعتبار علمی دانشگاههای ما در سطح بینالمللی تاثیر خواهد داشت. این ایراد نیست که در کشور ما دانشگاهها دورههای متنوع و مدارک متنوع تولید کنند و به دانشگاهها برحسب تواناییشان ماموریت داده شود. تنوع در نوع دانشگاه نه تنها به نظام آموزش عالی کشور ما لطمه نمیزند بلکه اعتبار آن را هم بالا میبرد.» بهگفته او در این صورت است که نظام آموزش عالی کشور هرم نیروی انسانی یکنواخت و متناسب با نیازهایش خواهد داشت.
سطح آموزشی و سواد خروجیهای دانشگاه هم بهباور او در مدلی که اعلام شده پایین خواهد آمد و لطمه جدی به اعتبار و سطح آموزشی دانشگاهها خواهد زد: «ما باید توجه بیشتر به ورودیهای هر رشتهای داشته باشیم و افرادی را وارد دورههای آموزشی کنیم که توانایی ورود به آن رشته را دارند. برخی از کسانی که تنها از طریق کنکور وارد دانشگاه میشوند، نمیتوانند بهخوبی دوره تحصیلشان را سپری کنند. در نتیجه مجبور میشوند دوره چهارساله را هشتساله سپری کنند. اما برای حل این مشکل میخواهند دوره چهارساله را سهساله کنند در حالی که باید ورودیها اصلاح شوند.»
به گفته او کسانی که تواناییهای مهارتی و عملی دارند، باید در دورههای مهارتی و عملی در دانشگاههایی که مناسب آنهاست پذیرش شوند. الستی سیاستهای فعلی وزارت علوم را ادامه همان سیاستهای پیشین میداند: «کماکان سیاست قدیمی و نادرست وزرات علوم مبنی بر سیاستهای چمنزنی که همه چمنها را یکاندازه و یکقد کوتاه کنند وجود دارد. دانشگاه تهران که چندین دهه قدمت دارد و بزرگترین دانشگاه کشور است را همقد دانشگاهی میکنیم که یکسال پیش تاسیس شده است. این همان اشکالی است که در این طرح هم مشاهده میشود.»
حسین سلیمی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی هم در شرایط فعلی با این تغییر موافق نیست. او میگوید، کیفیت آموزش عالی در کشور ما متفاوت با دیگر کشورهاست: «کیفیت آموزش عالی در برخی کشورها با کشور ما متفاوت است. ما در جامعه با معضل مدرکگرایی، مدرکدادن بیمهابا و گسترش مدرکهای بیکیفیت مواجهایم.
ما در رشتههای مختلف شاهدیم با وجود سختگیریهای فعلی و مراحل مختلفی که وجود دارد، تعداد زیادی از فارغالتحصیلان دانشگاهی کیفیت لازم را ندارند. او معتقد است دلیل این مسئله سهلگیری در بسیاری موارد است: «من میبینم که در دورههای ارشد و دکترا هرکس با هر توانی وارد دانشگاه شود، با مدرکی به دست از آن خارج میشود.»
همه این دلایل است که سلیمی را به این نتیجه میرساند در شرایطی که گرفتن مدرک تبدیل به پدیدهای پرتنش شده و دادن مدرکهای باکیفیت کمتر در برخی از دانشگاهها و حوزهها رایج شده سهلتر و آسانتر کردن گرفتن مدرک و کاستن از موانع راهکار درستی نیست: «برداشتن امتحان جامع از پیشروی کسانی که میخواهند مدرک دکترا دریافت کنند یا برداشتن پایاننامه برای برخی رشتههای ارشد نمونههای دیگر این موارد است. این اقدامات به جو دادن مدرکهای بیپشتوانه دامن میزند و از اعتبار آموزشی ما میکاهد.»
سلیمی توضیح میدهد که هرچه زمان تحصیل کاهش پیدا کند، هزینههای دانشگاه هم کاهش پیدا میکند: «هزینههای کلان و غیرقابل تحملی که دانشگاهها در حوزه رفاه دانشجویی مانند غذا و خوابگاه میدهند کاهش پیدا میکند. کاهش یکساله هر دوره تحصیلی میتواند حدود ۳۰ درصد هزینههای دولت را کاهش دهد. هزینههای دولت در زمینه حقالتدریس، حق اتحقیق یا دستمزدهای مربوط به پایاننامهها و امتحانات جامع هم کاهش پیدا میکند و مدیریت در این زمینهها سادهتر میشود.»
بااینحال به نظر او کاهش دورههای تحصیلی بهلحاظ علمی به دانشگاهها در شرایط کنونی لطمه میزند: «ممکن است در شرایط ایدهآل این کار در بسیاری از دانشگاههای دنیا میشود.
اما ما با شرایط ایدهآلی که در دانشگاههای دنیا وجود دارد فاصله داریم. آنها منابع متعدد و شرایط علمی متفاوتی برای تحصیل سریع دارند و ما با این موارد فاصله داریم و بههمیندلیل از کیفیت آموزش عالی کاسته میشود.»
او معتقد است، کاهش سنوات تحصیلی در کوتاه مدت روی تعداد مقالات ما اثرگذار نیست اما اگر کیفیت آموزش عالی لطمه بخورد، کیفیت مقالاتی که در دانشگاهها تهیه میشود هم آسیب میبیند و در بلندمدت روی رتبه بینالمللی دانشگاهها اثرگذار خواهد بود.
کارن ابرینیا، استاد دانشگاه تهران و دبیر کانون صنفی استادان دانشگاهی ایران میگوید، دورههای تحصیلات تکمیلی و لیسانس در کشور ما براساس استانداردهایی طراحی و اجرا شده و مشکلی به وجود نیامده که نیازمند کوتاهکردن مدت دورهها باشیم: «کم کردن این دورهها باعث صدمه دیدن کیفیت آموزش میشود. درحالحاضر در دورههای کارشناسی محدودیتهایی وجود دارد. واحدهای عمومی که دانشجویان مجبور به گذراندن آن هستند، باعث میشود که تعداد دروس تخصصی محدود شود. کاهش بیشتر این واحدها اوضاع را بدتر هم میکند.»
او معتقد است، همین دلایل است که بسیاری از دانشگاهیان مخالف این تصمیم هستند و میگویند کیفیت آموزشی حتماً صدمه خواهد دید: «این حرکت در جهت ارتقای کیفیت نیست. این طرحها بیشتر در جهت کاهش هزینه است که با کاهش دوره هزینه کم شود. آنها میخواهند برای کارشناسی و تحصیلات تکمیلی هزینهها را کاهش دهند و به نظر من این مسئله بیشتر از آنکه مشکلی حل کند، مشکل جدید میسازد. مسئله هزینههای دانشگاه را باید به نحو دیگری برطرف کرد و جلوی هزینههای اضافی که در کشور را میشود گرفت نه اینکه روی دانشگاه دست گذاشت.»
او با اشاره به سهساله بودن دوره لیسانس در انگلستان میگوید: «در انگلستان دوره کارشناسی سهساله است اما آنها یکدوره دوساله پیشدانشگاهی با کیفیتی را پیش از آن میگذرانند که میتوانند در سهسال دوره کارشناسی را به اتمام برسانند. بسیاری از دروس را که ما در سال اول میخوانیم آنها در دوره دوساله پیشدانشگاهی خواندند و وارد دانشگاه شدند. تداوم سطوح تحصیلی در چنین تصمیمگیریهایی باید دیده شود.»
وزارت علوم برای مشورت سراغ کانون صنفی استادان دانشگاهی ایران نرفته و بهگفته ابرینیا آنها از طریق رسانهها از این تصمیم وزیر مطلع شدند: «هیچ مشورتی با ما نشده است. درحالیکه این کارها نیازمند کارهای کارشناسی است و کارشناسان این موضوعات در دانشگاهها هستند. نمیتوان در ستاد نشست و بهتنهایی برای این موضوع تصمیم گرفت. حتماً از کارشناسان آموزشی دعوت کردند، اما باید از کسانی دعوت کنند که تجارب زیادی در امر آموزش دارند و سالهاست در این حوزه در دانشگاههای مختلف شناخته شدهاند.»
به گفته او فارغالتحصیلان دانشگاههای برتر ایران در سالهای گذشته کیفیتهای بسیار خوبی داشتند: «آنها در همه جای دنیا بورس میشدند، در مقاطع تحصیلی بالاتر پذیرفته میشدند و به آنها پیشنهاد کار میدادند. تمام این موارد نشان میدهد که خروجیها دانشگاههای عالی هستند و ما اگر میخواهیم کاری کنیم باید رو به جلو باشد. این حرکت بیشتر در جهت کاهش هزینههاست تا هرچیز دیگری و آسیب آن را جامعه دانشگاهی خواهد دید.»