رئیس فرهنگستان علوم با بیان اینکه از هر ۴۰۰ تا ۴۵۰ مقاله ایران در سطح جهانی تنها یک مقاله منجر به ثبت اختراع میشود، گفت: این در حالی است که ژاپنیها از هر دو مقاله یک اختراع ارائه میدهند؛ بنابراین باید نسبت تبدیل مقاله به ثبت اختراع ایران به زیر صد برسد.
دکتر محمدرضا مخبر دزفولی در گفتوگو با ایسنا، ضمن بیان این مطلب با اشاره به وضعیت کلی علم و فناوری در کشور اظهار کرد: خوشبختانه امروز جریان علم کشور در مسیر رو به جلو قرار دارد و به یک بلوغ قابل قبول رسیده است، اما این پیشرفتها نباید ما را از شناسایی دقیق نقاط ضعف بازدارد.
وی به تربیت دانشمندان شایسته علمی در کشور اشاره کرد و گفت: این امر موجب شد تا یک درصد از دانشمندان کشور در سطح جهانی قرار گیرند؛ به طوریکه بیش از ۲۰۰۰ دانشمند برجسته ایرانی در سطح جهانی حضور دارند.
رئیس فرهنگستان علوم با استناد به آمار جهانی، میزان تولید علم ایران را یک دستاورد مهم برشمرد و تاکید کرد: در حال حاضر جمعیت ایران یک درصد جمعیت جهان است، اما ما دو درصد تولید علم دنیا را تولید میکند؛ بنابراین این امر یک چیز غیرقابل کتمان است.
وی افزود: در فناوریهای پیشرفتهای نظیر هوش مصنوعی، سلولهای بنیادی و فناوریهای زیستی (بیوتکنولوژی)، نام ایران در رتبهبندیهای جهانی در کنار چند کشور برتر دیده میشود. اگر چه رتبه کلی علم ایران در سطح جهانی با افت دو پله از ۱۵ به ۱۷ رسیده است. اما این رتبهبندیها نشاندهنده سهم روشن کشور در بازی رقابت علمی جهان می باشد.
دکتر مخبر بزرگترین چالش پیش روی اکوسیستم علمی کشور را ضریب تبدیل دانش به محصول دانست و اظهار کرد: با این وجود اهمیت مقالات علمی به عنوان نشانگر توان دانشی کشور قابل انکار نیست. اما باید بر ثبت اختراع و تولید محصول در دنیا نیز تمرکز داشته باشیم.
رئیس فرهنگستان علوم با تاکید بر اینکه نسبت تبدیل توان دانشیمان به ثبت اختراع و محصول نسبت به بسیاری از کشورها ممکن است پایینتر باشد و ما این را باید جبران بکنیم، گفت: در حال حاضر از هر ۴۰۰ تا ۴۵۰ مقاله ایران در سطح جهانی، یک پتنت (ثبت اختراع) اتفاق می افتد. در حالی که این امر برای کشورهای دیگر خوب نیست؛ مثلاً ژاپنیها از هر دو مقاله یک و ترکیه حدودا از هر ۱۰۰ مقاله یک ثبت اختراع میدهد.
به گفته این مقام مسئول، میزان ثبت اختراع ایران در سطح جهانی باید به عدد زیر صد برسد. یعنی به ازای هر ۵۰ تا ۶۰ مقاله بتوانیم یک ثبت اختراع یا یک تولید محصولی را طراحی کنیم. به طوریکه این زنجیره ارزش را تا انتها طی و به مرحله تجاریسازی برسد.
دکتر مخبر همچنین به لزوم اصلاحات ساختاری در آموزش عالی اشاره کرد و گفت: در افزایش کمیتها، «هندسه نامتوازن» دیده میشود؛ به این معنی که گاهی کمیت بدون توجه به مزیتهای نسبی جغرافیایی افزایش یافته است. بنابراین وزارتخانههای علوم، آموزش عالی و دانشگاه آزاد باید خود را با جریان آمایش کشور تطبیق دهند؛ به طوریکه اگر جایی دانشجوی بی رویه جذب شده است، رشتهای که مزیت نسبی منطقهای نداشته باشد یا اعضای هیئت علمی کارآمدی لازم را ندارند، باید بازنگری و بهروزرسانی صورت بگیرد.
رئیس فرهنگستان علوم تصریح کرد: جبران اشتباهات آموزش عالی در یک جریان وسیع علمی رو به جلو، امری طبیعی است و باید با دقت انجام پذیرد تا گرههای بعدی مسیر علمی کشور باز شوند.
دکتر مخبر با اشاره به دستاوردهای علمی کشور پس از انقلاب، این موفقیتها را مرهون «جهادگری علمی» و فداکاری محققان دانست و هشدار داد: روشهای پیشین برای حفظ نخبگان کارساز نخواهد بود.
رئیس فرهنگستان علوم چالش اصلی علم در ایران را نیروی انسانی عنوان کرد و گفت: متاسفانه ما در ایران نیروی کارآمد قابل قبولی تربیت کردهایم، اما در نگهداشت آنها با مشکل مواجه هستیم. به طوریکه زیستبوم متناسب برای حفظ این مغزهای متفکر طراحی نشده است.
دکتر مخبر به مؤلفه های اصلی زیستبوم علم اشاره کرد و گفت: اولین مولفه توجه به منزلت محققان است. به طوریکه دانشمندان باید در جامعه احساس ارزشگذاری قابل قبول کنند. مولفه دوم نیز معیشت قابل قبول می باشد. این در حالی است که سطح معیشت محققان در مقایسه با منطقه در سطح «بسیار نازلی» قرار دارد و نگهداری استادان کنونی نیز عمدتاً «ایثارگرانه» است و این امر منجر به ریزش نخبگان شده است.
رئیس فرهنگستان علوم با انتقاد از وضعیت بودجهای، سهم تحقیق و توسعه (R&D) از تولید ناخالص داخلی (GDP) را تنها شش دهم درصد دانست و تصریح کرد: تقریبا این عدد یعنی هیچ بودجه ای برای این بخش در نظر گرفته نشده است. این در حالی است که کشورهای دانشبنیان بیش از دو درصد برای این حوزه سرمایه گذاری می کنند و این عدد در برخی کشورها به بیش از ۶ درصد نیز می رسد.
وی با بیان اینکه دیگر نمیشود همه نخبگان را با این روش فعلی در کشور نگه داشت، افزود: نخبگان جوان ما ظرفیتهای بزرگی هستند و باید برای آنها برنامهریزی کنیم. ضمن اینکه فرسودگی تجهیزات و امکانات علمی، دانشگاهی و تحقیقاتی در تمامی بخشها (مهندسی، علوم پایه، پزشکی، کشاورزی و علوم انسانی) عامل دیگر حفظ نخبگان می باشد که باید در این زمینه ها «سرمایهگذاری ویژه» صورت بگیرد.
دکتر مخبر در خصوص بهرهگیری از نخبگان جوان، راهکار خود را «تعریف خوشههای نخبگانی در زمینههای اولویتدار علمی» دانست و اظهار کرد: در حال حاضر مواردی چون غذای کشور، آب، انرژی، سلامت، خدمات دیجیتال و زیست از اولویت های کشور به شمار می رود. بنابراین جوانان و نخبگان ما نبوغ، خلاقیت و نوآوری دارند؛ بر این اساس می توانیم با تشکیل این خوشه ها برایشان طرح و پروژه تعریف کنیم.
رئیس فرهنگستان علوم به حوزه حکمرانی علم پرداخت و اظهار کرد: در حوزه سیاستگذاری جریان علمی کشور، من تکثر سیاستگذاری را به صلاح نمیدانم. بر این اساس سیاستگذاریها باید «همافزایی یکجا و متمرکز» داشته باشند تا از تضاد و بازگشت به عقب سیاستها جلوگیری شود، هرچند در مرحله اجرا، «تکثر هدفمند مبتنی بر مأموریت کاملاً درست است.
دکتر مخبر بر لزوم رسیدن مسئولین و دولت به این جمعبندی تأکید کرد و گفت: با وجود سختیهای تأمین مالی، باید سهم تحقیق و پژوهش به حداقل دو درصد از تولید ناخالص داخلی افزایش یابد تا تأثیر دانش در زندگی مردم ملموس شود.