عصر ایران- سینما آریانا، میراث ۶۰ ساله مقاومت فرهنگی کابل که از دل انقلاب شوروی و درگیریهای خونین داخلی جان سالم به در برده بود، سرانجام در دسامبر ۲۰۲۵ (دی ماه ۱۴۰۴) زیر تیغ بولدوزرهای شهرداری طالبان ویران شد. این تخریب بحثبرانگیز به بهانه «توسعه تجاری» و «درآمدزایی» انجام گرفت تا جای آن را یک پاساژ تجاری بگیرد.
به گزارش آسوشیتد پرس، سینما آریانا، واقع در مرکز شهر کابل، در طول دههها از دل انقلاب و جنگ عبور کرده بود. این سینما با وجود آسیبها و صدمات، همچنان پابرجا مانده بود تا مردم افغانستان را با فیلمهای بالیوودی و اکشن آمریکایی سرگرم کند. اما دیگر وجود ندارد.
عملیات تخریب این سینمای تاریخی که اولین بار در اوایل دهه ۱۹۶۰ درهای خود را به روی تماشاگران گشود، در ۱۶ دسامبر آغاز شد. یک هفته بعد، هیچ چیز از آن باقی نمانده بود.
امیر شاه تلاش، کارگردان و بازیگر افغان، به آسوشیتدپرس گفت: این تنها ساختمانی از آجر و سیمان نیست که در حال تخریب است، بلکه عاشقان سینمای افغان هستند که به رغم مشکلات و معضلات شدید امنیتی، مقاومت کرده و به هنر خود ادامه دادند. متأسفانه، تمام نشانههای افغانستان تاریخی در حال نابودی است.
تلاش- که از سال ۲۰۰۴ در صنعت فیلم افغانستان فعال بوده اما پس از تسلط طالبان بر کشور در فرانسه زندگی میکند- شنیدن خبر تخریب سینما آریانا را «خبری بسیار دردناک و غمانگیز» خواند.
تحمیل محدودیتهای طالبان و توجیه اقتصادی
دولت طالبان افغانستان- که در پی خروج آشفته نیروهای آمریکایی و ناتو در سال ۲۰۲۱ قدرت را به دست گرفت- تفسیری سختگیرانه از شریعت اسلامی را تحمیل کرده و مجموعهای از محدودیتها- از جمله ممنوعیت اکثر اشکال سرگرمی مانند فیلم و موسیقی- را وضع کرده است.
اندکی پس از به دست گرفتن قدرت، دولت جدید دستور توقف فعالیت تمام سینماها را صادر و در ۱۳ ماه مه سال جاری، انحلال اداره فیلم افغانستان -افغان فیلم- را اعلام کرد و سینما آریانا هم که در زمین شهرداری و در نزدیکی یک میدان پرتردد بنا شده بود، تعطیل و در بلاتکلیفی باقی ماند. مقامات کابل اما بعداً تصمیم گرفتند این سینما، با سردر شیک و صندلیهای مخمل قرمز جای خود را به یک مجتمع تجاری جدید بدهد.
نعمتالله بارکزی، سخنگوی شهرداری کابل، در این باره گفت: سینماها خود نوعی فعالیت تجاری هستند، و آن منطقه یک منطقه کاملاً تجاری بود و پتانسیل ایجاد یک بازار خوب در آنجا وجود داشت. شهرداری قصد دارد زمینهای تحت مالکیت خود را توسعه دهد تا درآمد خوبی از منابع خود کسب کند و تغییرات مثبتی در شهر ایجاد نماید.
تاریخچه یک مکان فرهنگی
آریانا در سال ۱۹۶۳ افتتاح شد. معماری شیک آن بازتابدهندهٔ روح مدرنیزاسیونی بود که سلطنت وقت تلاش میکرد در این کشور عمیقاً سنتی ایجاد کند. اما افغانستان به زودی درگیر تنش و جنگ شد. شوروی در سال ۱۹۷۹ حمله کرد، و تا اواخر دهه ۱۹۸۰ جنگ در سراسر کشور در جریان بود. دولتی که توسط شوروی حمایت میشد با ائتلافی از جنگسالاران و شبهنظامیان اسلامی که توسط آمریکا حمایت میشدند، میجنگید. دولت در سال ۱۹۹۲ سرنگون شد، اما متعاقباً یک جنگ داخلی خونین به راه افتاد.
آریانا آسیب جدی دید و سالها در ویرانه باقی ماند. در سال ۱۹۹۶، طالبان کابل را تصرف کردند و هر سینمایی که در شهر باقی مانده بود، تعطیل شد.
پس از برکناری طالبان در سال ۲۰۰۱ با حمله نظامی به رهبری ایالات متحده، آریانا با کمک دولت فرانسه در سال ۲۰۰۴، جان دوبارهای یافت. فیلمهای هندی و فیلمهای اکشن محبوب بود و این در حالی بود که آریانا نمایش فیلمهای افغانی را نیز که نتیجه احیای صنعت فیلم داخلی بود، آغاز کرد.
خاطرات شخصی و میراث در آوار
برای تلاش، کارگردان و بازیگر، بازدیدهای دوران کودکی به همراه برادرانش از سینما آریانا بود که علاقه او به فیلم را برانگیخت. او گفت: عشق من به فیلم و روی آوردنم به این هنر از همین سینما شکل گرفت. سرانجام، یکی از فیلمهای خودش در آریانا به نمایش درآمد که یکی از خاطرات فراموشنشدنی است.
تلاش بیان کرد که این سینما یک پاتوق فرهنگی برای ساکنان کابل بود که به آنجا میرفتند تا به گفته او غمها و مشکلاتشان را تسکین دهند و ذهن و قلبشان را آرام کنند.
وی افزود: اما اکنون، بخش بسیار مهمی از کابل گرفته شده است. در این دوره جدید، ما در حال پسرفت هستیم، که بسیار غمانگیز است. با این حال، او هنر تنها در ساختمانها جای ندارد و هنوز امید هست. تلاش اظهار داشت: آینده سخت به نظر میرسد، اما کاملاً تاریک نیست. ممکن است ساختمانها فرو بریزند، اما هنر در ذهن و قلب مردم زنده میماند.
در کشور همسایه، پاکستان، مقامات برای مهار واردات فیلمهای هندی مالیاتهای سنگینی وضع کردند و سپس پس از جنگ ۱۹۶۵ بین هند و پاکستان بر سر منطقه مورد مناقشه کشمیر، آنها را به کلی ممنوع کردند. در نتیجه، طرفداران بالیوود از پاکستان به کابل سفر میکردند تا فیلمهای محبوب را تماشا کنند.
سُهیب رومی، یکی از علاقهمندان به فیلم و دوستداران هنر پاکستانی، جزو این افراد بود. او به یاد میآورد در سال ۱۹۷۴، فیلم هندی «سامجهوتا» (سازش) را با عمویش در آریانا تماشا کرده است. برای او، این یک فقدان شخصی است. او گفت: خاطرات من در زیر آوار سینما آریانا دفن شده است.
* برگردان گزارش از محمد حسن گودرزی